Od 1 października 2025 r. w Polsce startuje ogólnokrajowy system kaucyjny obejmujący plastikowe butelki jednorazowe, puszki aluminiowe oraz butelki szklane wielokrotnego użytku. Nowe przepisy nie ominą aptek, które w swojej ofercie mają napoje w opakowaniach objętych kaucją – a więc choćby wodę, soki czy napoje izotoniczne. W praktyce oznacza to konieczność pobierania kaucji, a w przypadku większych placówek także przyjmowania pustych opakowań. To dla farmaceutów zupełnie nowa rola, która wymaga wcześniejszego przygotowania i przemyślenia procedur.
Dlaczego system kaucyjny obejmuje również apteki
Wprowadzenie systemu kaucyjnego jest elementem unijnej polityki ograniczania odpadów i zwiększania poziomu recyklingu surowców. Mechanizm działania jest prosty: kupując napój objęty systemem, klient płaci dodatkową kaucję w wysokości 50 groszy (butelki PET i puszki) lub 1 zł (butelki szklane). Po zwrocie pustego opakowania kaucja jest mu oddawana, przy czym, co istotne – nie jest wymagane okazanie paragonu. Choć koncepcja wydaje się oczywista w sklepach spożywczych, ustawodawca nie wyłączył z systemu innych punktów sprzedaży. Każda placówka oferująca napoje w opakowaniach kaucyjnych zostaje objęta nowymi obowiązkami, a apteki nie są tu wyjątkiem.
Kogo dotyczą obowiązki i jakie są zasady
Kluczowe znaczenie ma powierzchnia lokalu. Apteki o metrażu powyżej 200 metrów kwadratowych, a więc przede wszystkim duże punkty sieciowe w galeriach handlowych czy przy głównych arteriach – muszą nie tylko doliczać kaucję do ceny napojów, ale także przyjmować zwroty pustych butelek i puszek od klientów. Mniejsze placówki mogą uczestniczyć w systemie dobrowolnie.
Obowiązki związane z systemem nie sprowadzają się wyłącznie do przyjmowania opakowań. Każda apteka, która sprzedaje napoje w butelkach czy puszkach objętych kaucją, musi zawrzeć umowę z operatorem krajowego systemu kaucyjnego, takim jak Polski System Kaucyjny S.A. lub inna upoważniona organizacja. Operator zapewnia rozliczenia, odbiór odpadów i raportowanie, ale to po stronie placówki pozostaje prowadzenie ewidencji, przechowywanie opakowań do momentu odbioru i obsługa klientów oddających puste butelki. W praktyce oznacza to wprowadzenie nowych procedur administracyjnych, a także modyfikację dotychczasowego systemu kasowego, by prawidłowo naliczać i zwracać kaucję.
Logistyka i warunki sanitarne
Największym wyzwaniem może okazać się logistyka. Apteka, w której ruch jest duży, musi znaleźć odpowiednio wydzielone i bezpieczne miejsce do magazynowania pustych opakowań – w warunkach aptecznych jest to szczególnie istotne ze względów sanitarnych. Pojemniki na butelki i puszki powinny być odseparowane od leków oraz produktów leczniczych i zabezpieczone przed przypadkowym kontaktem z pacjentami. W wielu punktach konieczne może się okazać przearanżowanie przestrzeni lub zakup specjalnych pojemników, a w większych lokalizacjach choćby automatów do przyjmowania opakowań, aby usprawnić obsługę i ograniczyć kontakt personelu z nieczystymi odpadami.
Wpływ na pracę farmaceutów
Nowe przepisy oznaczają także dodatkowe obciążenie dla pracowników. Farmaceuci i technicy farmaceutyczni, którzy dotąd koncentrowali się na fachowej obsłudze pacjenta, będą musieli znaleźć czas na przyjmowanie butelek, rozliczanie kaucji i prowadzenie ewidencji. W godzinach szczytu może to powodować wydłużenie kolejek i dezorganizację pracy. Dlatego zaleca się, by jeszcze przed wejściem ustawy w życie przeprowadzić szkolenia, ustalić wewnętrzne procedury i jeżeli to możliwe – wyznaczyć osobne stanowisko do obsługi zwrotów, tak aby nie kolidowało to z wydawaniem leków i udzielaniem porad farmaceutycznych.
Koszty i potencjalne korzyści
Nie można też pominąć kwestii kosztów. Wydatki na pojemniki, dodatkowe wyposażenie czy ewentualne automaty do zbiórki, a także na transport i magazynowanie, mogą być dla części aptek znaczące. Do tego dochodzi koszt pracy personelu i czas poświęcony na czynności niezwiązane bezpośrednio z podstawową działalnością. Z drugiej strony uczestnictwo w systemie może budować wizerunek placówki jako odpowiedzialnej ekologicznie, co w dłuższej perspektywie może przełożyć się na lojalność pacjentów i pozytywne relacje z lokalną społecznością.
Mniejsze apteki, które nie mają ustawowego obowiązku uczestnictwa w systemie, powinny rozważyć bilans zysków i strat. Dobrowolne przystąpienie może być elementem strategii marketingowej, jednak wymaga starannego przygotowania i oceny, czy potencjalne korzyści wizerunkowe zrekompensują zwiększone nakłady organizacyjne. W niektórych przypadkach sensownym kompromisem może być decyzja o sprzedaży napojów wyłącznie w opakowaniach nieobjętych kaucją, aby uniknąć obowiązków administracyjnych.
Wsparcie i szkolenia
Wdrożenie systemu będzie z pewnością łatwiejsze dzięki wsparciu operatorów. Organizatorzy systemu kaucyjnego zapowiadają, iż dostarczą niezbędne materiały informacyjne, oznakowanie punktu, a także pojemniki na zwroty. System kaucyjny ma w założeniu przyczynić się do ograniczenia ilości odpadów i zwiększenia recyklingu, co w długiej perspektywie przyniesie korzyści środowisku. Dla aptek będzie to jednak realne wyzwanie. Szczególnie duże placówki muszą liczyć się z koniecznością przeszkolenia zespołu, wydzielenia przestrzeni, a choćby reorganizacji pracy.
