Nowość! Psychiatrzy na linii frontu w debacie o aborcji

wbijamszpile.pl 2 tygodni temu

Decyzje dotyczące aborcji w Polsce są nie tylko skomplikowane z punktu widzenia prawa, etyki, ale również z perspektywy medycznej, szczególnie w odniesieniu do psychiatrii. W sytuacji, gdy zdrowie psychiczne pacjentki jest zagrożone, psychiatrzy mają odgrywać istotną rolę, choć może być ona kontrowersyjna. Na podstawie odpowiedzi udzielonej przez Radosława Stepańczaka, psychiatry i nauczyciela akademickiego, przeanalizujmy szczegółowo tę kwestię, uwzględniając zarówno aspekty medyczne, jak i etyczne.

W 2020 roku Trybunał Konstytucyjny wydał orzeczenie, które znacznie ograniczyło dostęp do legalnej aborcji w Polsce. Wydawać by się mogło, iż liczba legalnie przeprowadzanych zabiegów gwałtownie spadnie, co zresztą miało miejsce bezpośrednio po wprowadzeniu nowego prawa.

Jednak jak wynika z najnowszych danych Ministerstwa Zdrowia, liczba legalnych aborcji ponownie rośnie. Jak to możliwe przy tak restrykcyjnym prawie? „Rzeczpospolita” przeanalizowała dane Ministerstwa Zdrowia i odkryła, iż w 2023 roku przeprowadzono 425 legalnych aborcji, co stanowi niemal trzykrotny wzrost w porównaniu do 2022 roku, kiedy odnotowano 161 takich zabiegów. Zauważalna jest tendencja wzrostowa, która wskazuje, iż w bieżącym roku liczba aborcji może zbliżyć się do poziomu sprzed orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 2020 roku, kiedy to wykonywano około tysiąca legalnych aborcji rocznie.

Interpretacja prawa przez lekarzy

Przy tak restrykcyjnym prawie, dlaczego rośnie liczba aborcji w Polsce? Klucz do zrozumienia tej sytuacji leży w sposobie, w jaki lekarze interpretują przepisy dotyczące zagrożenia dla zdrowia kobiety. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego zakazało aborcji z powodu ciężkich wad płodu, pozostawiając jednak możliwość przerwania ciąży w przypadku zagrożenia życia lub zdrowia kobiety. Właśnie tutaj leży sedno sprawy.

Lekarze zaczęli szerzej interpretować pojęcie „zagrożenia dla zdrowia kobiety”, uwzględniając w tym także zdrowie psychiczne. Zgodnie z międzynarodowymi standardami medycznymi, zdrowie psychiczne jest integralną częścią zdrowia ogólnego. Stąd też, jeżeli ciąża prowadzi do poważnych problemów psychicznych, może być uznana za zagrożenie dla zdrowia kobiety, co umożliwia legalne przeprowadzenie aborcji.

Co o aborcji myślą zatem psychiatrzy?

W Polsce psychiatrzy nie mają formalnego uprawnienia do „udzielania zgody” na aborcję.

W dotychczasowej praktyce konsultacja psychiatry i wnioski z niej wypływające – miały charakter doradczy dla lekarzy prowadzących opiekę nad pacjentką będącą w ciąży. Nie miały charakteru „udzielania zgody na aborcję”, czy jak to funkcjonuje w przestrzeni mediów społecznościowych „skierowania na aborcję” – mówi Radosław Stepańczak.

Oznacza to, iż psychiatra może jedynie przedstawić opinię na temat stanu psychicznego pacjentki, która może być uwzględniona przy podejmowaniu decyzji o kontynuacji ciąży.

Stepańczak podkreśla również, iż w praktyce klinicznej treść zaświadczeń lekarskich obejmuje zwykle „opis stanu psychicznego, diagnozę stanu psychicznego, a także możliwy związek stanu psychicznego z ciążą”.

Może to obejmować stwierdzenia typu: „Kontynuacja ciąży z wadą letalną płodu wiąże się z ryzykiem dalszego pogarszania stanu psychicznego pacjentki”, z dodatkiem, iż sytuacja ta „stanowi zagrożenie dla jej zdrowia (lub życia)”.

W zależności od nastawienia lekarza psychiatry do kwestii aborcji mogła pojawić się też dodatkowa sugestia 'w związku z powyższym wskazana terminacja ciąży ze wskazań psychiatrycznych’ – mówi Radosław Stepańczak.

Brak jasnych kryteriów i procedur

Problemem, który wielokrotnie pojawia się w dyskusjach na temat roli psychiatrów w procesie decyzyjnym dotyczącym aborcji, jest brak jednoznacznie określonych kryteriów.

Nie znam opracowanych merytorycznie i interdyscyplinarnie oraz opartych o konsensus ekspertów i autorytetów np. Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego psychiatrycznych wskazań do przerwania ciąży – wyjaśnia Stepańczak.

Taki stan rzeczy sprawia, iż psychiatrzy muszą podejmować decyzje na podstawie indywidualnych ocen i własnego doświadczenia klinicznego, co może prowadzić do znacznych różnic w podejściu do pacjentek w różnych placówkach medycznych.

W kontekście prawnym, stanowiska są również podzielone. Z jednej strony, Komitet Bioetyki PAN w swoim stanowisku z 2023 roku stwierdza, iż „aborcja jest zabiegiem dopuszczalnym i wskazanym zarówno, gdy kontynuacja ciąży zagraża zdrowiu fizycznemu kobiety, gdy stanowi niebezpieczeństwo jednocześnie dla jej zdrowia fizycznego i psychicznego, jak również wtedy, gdy stanowi zagrożenie jedynie dla jej zdrowia psychicznego”.

Z drugiej strony, Kodeks Etyki Lekarskiej nakłada na lekarzy obowiązek troski o zdrowie i życie dziecka, co może być sprzeczne z ewentualnymi wskazaniami do aborcji ze strony psychiatry.

Ocena stanu psychicznego pacjentki. Brak ujednoliconych protokołów

Psychiatrzy w Polsce przeprowadzają ocenę stanu psychicznego pacjentki na podstawie standardowych procedur diagnostycznych, jednak brak jest ustalonych protokołów specyficznych dla pacjentek w ciąży.

Konsultujący pacjenta psychiatra przeprowadza badanie stanu psychicznego, w oparciu o konkretną sytuację kliniczną może zlecić dodatkowe konsultacje np. u psychologa czy inne badania diagnostyczne – zauważa Stepańczak.

Niemniej jednak, brak ujednoliconych procedur może prowadzić do różnych interpretacji i podejść w zależności od sytuacji klinicznej oraz osobistych przekonań lekarza.

„Furtka Psychiatryczna”. Problem polityczny i etyczny

Obecna sytuacja w Polsce, gdzie aborcja jest surowo ograniczona przez prawo, sprawia, iż psychiatrzy mogą odgrywać kluczową rolę w procesie decyzyjnym dotyczącym przerwania ciąży, co stawia ich w trudnej pozycji etycznej. W praktyce, psychiatrzy mogą być postrzegani jako „odźwierni”, decydujący o tym, kto może, a kto nie może poddać się aborcji.

W Polsce prawny, regulowany na wysokim ustawowym poziomie legislacyjnym zakaz rządzący postanowili obejść furtką psychiatryczną, z psychiatrów czyniąc odźwiernych – zaznacza Radosława Stepańczak.

Dodaje on również, iż problemem jest brak jednoznacznych wytycznych, kto dokładnie powinien podejmować takie decyzje, co prowadzi do niejasności i może budzić wątpliwości etyczne.

Psychiatrzy, znajdując się w roli „odźwiernych”, są postawieni przed dylematem moralnym, który może wpływać na ich relacje z pacjentami, a także na postrzeganie ich roli w systemie opieki zdrowotnej.

Nasz rozmówca cytuje anonimowego kolegę z zamkniętej grupy psychiatrów:

Politycy obecnej władzy z powodu obstrukcji w koalicji i braku realizacji swoich sztandarowych obietnic poprzez normalną procedurę legislacyjną, jak wielu poprzedników w historii, chcą z psychiatrii uczynić swoje narzędzie.

Ta opinia ukazuje rosnące napięcia między medycyną a polityką, które mogą prowadzić do upolitycznienia psychiatrii.

Rola psychiatrów w procesie decyzyjnym aborcji

Rola psychiatrów w kontekście decyzji o aborcji w Polsce jest niezwykle skomplikowana i obarczona wieloma wyzwaniami. Brak jasno określonych kryteriów i procedur, problemy etyczne oraz presja polityczna sprawiają, iż psychiatrzy znajdują się w trudnej sytuacji. Każda ich decyzja może mieć daleko idące konsekwencje, zarówno dla pacjentki, jak i dla lekarza.

W takiej sytuacji rola psychiatry jest dla mnie niejasna i nieadekwatna – mówi Stepańczak.

Konieczne jest zatem stworzenie jednoznacznych wytycznych oraz zabezpieczenie psychiatrów przed naciskami politycznymi. Chodzi o to, by oni skupić się na swoim podstawowym zadaniu – dbaniu o zdrowie psychiczne pacjentów.