Nostalgia to stan emocjonalny odznaczający się wyraźną potrzebą powrotu do przeszłości. Najczęściej wiąże się z określonym miejscem, doświadczeniem, sytuacją lub czasem i towarzyszy jej sentymentalna tęsknota za tym, co minęło, a co utrwaliło się w pamięci. Termin nostalgia ma swe źródło w dwóch greckich słowach: “nostos”, czyli “powrót do domu”, i “algos”, czyli “cierpienie” lub “ból”.

W kontekście medycznym słowo to po raz pierwszy pojawiło się w XVII wieku i zostało użyte przez szwajcarskiego lekarza Johannesa Hofera. W swojej pracy zaobserwował on, jak uczucie tęsknoty wpływa na szwajcarskich żołnierzy znajdujących się daleko od swoich domów, a choćby krajów. Zauważył, iż ich emocjom towarzyszą konkretne objawy fizyczne, na przykład ból głowy i bezsenność. Aż do końca XIX wieku nostalgią zajmowali się przede wszystkim lekarze wojskowi, analizujący podobne przypadki osób odbywających służbę wojskową. Wraz z początkiem XX wieku termin ten zaczął być traktowany zdecydowanie szerzej i objął wszelkie stany emocjonalne związane z tęsknotą za przeszłością.

Co ciekawe, nostalgia może wywoływać zarówno uczucia negatywne, jak i pozytywne, które powodować mogą przeróżne czynniki, na przykład powrót do miejsc z przeszłości, znajome zapachy, dźwięki, przedmioty lub wspomnienia z dzieciństwa.

Nostalgia to dość szerokie zagadnienie, które może przybierać różne formy i wiązać się z rozmaitymi aspektami przeszłości.

Do podstawowych rodzajów nostalgii należą:

• Nostalgia pozytywna, związana z pozytywnymi wspomnieniami i przyjemnymi doświadczeniami z przeszłości. Osobie odczuwającej nostalgię pozytywną towarzyszą takie emocje jak radość, szczęście z przeżytych zdarzeń, a także ciepły sentyment związany z przywoływaniem satysfakcjonujących momentów z własnego życia.
• Nostalgia negatywna, odwołująca się do nieprzyjemnych, trudnych lub bolesnych doświadczeń z przeszłości. Pojawiającymi się uczuciami są wówczas: żal, smutek, rozczarowanie oraz poczucie utraty.

Ponadto nostalgię można podzielić także na trzy kategorie:

• Nostalgia osobista – dotycząca doświadczeń i wspomnień osobistych. Odnosi się do życia konkretnej osoby, a jej tematem mogą być relacje, wydarzenia, etapy w życiu, przedmioty lub miejsca, które wyraźnie wpłynęły na daną jednostkę.
• Nostalgia społeczna – związana z określoną wspólnotą lub grupą społeczną, do której dana osoba należy lub należała. Wynika ona ściśle z poczucia więzi emocjonalnych i przynależności do określonej grupy ludzi. Przeżywana tęsknota za tym, co minione, może dotyczyć zarówno wartości, doświadczeń oraz wydarzeń, jak również tradycji i wielu aspektów związanych z daną epoką.
• Nostalgia kulturowa – towarzysząca szczególnie osobom, które opuściły swoje dawne miejsce zamieszkania, dom rodzinny, ojczyznę i krąg kulturowy, z którego pochodzą. Ta forma nostalgii łączy się z przynależącymi do danej kultury tradycjami, symbolami, stylem życia, a choćby wytworami kultury, takimi jak film, muzyka lub moda.

Nostalgia jest jednak wielobarwnym i skomplikowanym pojęciem, dlatego najczęściej nie jest możliwe zakwalifikowanie danej osoby do jednego jej rodzaju. Formy tego stanu emocjonalnego często przenikają się ze sobą i mogą mieć różne aspekty.

Nastrój nostalgiczny to stan emocjonalny, który może obejmować szereg różnorodnych uczuć, w tym smutek, radość, melancholię, sentyment i wiele innych. Najczęściej wywołują ją bezpośrednio wspomnienia danych wydarzeń, miejsc lub ludzi oraz refleksje nad nimi.

Nostalgiczny nastrój może objawiać się rozmaicie, w zależności od charakteru, doświadczeń i konstrukcji psychicznej danej osoby. Odmienne może być także nasilenie oraz częstotliwość przeżywanych emocji.

Psychologowie podkreślają, iż nostalgia jest ważnym elementem ludzkiej psychiki, pełni wiele funkcji psychologicznych oraz w różny sposób wpływa na zdrowie psychiczne jednostek – może mieć zarówno negatywny, jak i pozytywny wpływ.

Gdy wspomnienia o przeszłości wywołują pozytywne emocje, podnoszą poczucie szczęścia, pewności i zadowolenia z siebie oraz poprawiają nastrój, nostalgia w umiarkowanej ilości może wpływać korzystnie na ludzką psychikę. Taki rodzaj nostalgii pomaga stworzyć w umyśle komfortową przystań, zapewniając poczucie bezpieczeństwa i spokoju. Ponadto może ona wspierać poczucie ciągłości, budowanie tożsamości i pogłębiać osobisty związek z przeszłością, własną historią, a także korzeniami swojego pochodzenia.

Nostalgia pozytywna okazuje się czasem pomocna na etapie życiowych zmian, niepewności i kryzysów. Wspomnienia z przeszłości mogą wówczas stwarzać poczucie przewidywalności i stabilności oraz uczyć, iż zmiany są w życiu czymś naturalnym. Ponadto nostalgia może okazać się dla pewnych osób wsparciem emocjonalnym, pomagając złagodzić negatywne stany emocjonalne. W wielu przypadkach działa ona zatem na ludzi kojąco i poprawia stan samopoczucia.

Niestety, niekiedy nostalgia ma negatywny wpływ na psychikę. Dzieje się tak wtedy, gdy nastroje nostalgiczne pojawiają się często i prowadzą do poczucia utraty, smutku oraz żalu po tym, co minione. Osoba doświadczająca nostalgii w ten sposób miewa wrażenie, iż przeszłość jest już dla niej niedostępna, pewne aspekty życia uległy pogorszeniu, a w szczególnie trudnych przypadkach może odczuwać, iż wszystko, co najlepsze w życiu, już się wydarzyło i nigdy nie powróci.

Nadmierna tęsknota za przeszłością może w skrajnych przypadkach prowadzić do trudności w adaptowaniu się do życiowych zmian, utraty kontroli nad rzeczywistością, unikania teraźniejszości, braku perspektyw na przyszłość, a w konsekwencji choćby do depresji.

Nostalgia jest czymś naturalnym i prawdopodobnie każdy dorosły człowiek choć raz doświadczył jej w swoim życiu. O ile zdarza się ona sporadycznie i nie ma wpływu na codzienne funkcjonowanie człowieka, nie jest powodem do zmartwień, a choćby stanowić może wartościową emocję wspomagającą naszą psychikę.

Jeśli jednak nastrój nostalgiczny pojawia się często, wywołuje nieprzyjemne uczucia, a choćby uniemożliwia nam normalne funkcjonowanie, obniżając poczucie własnej wartości i zadowolenia z życia, warto z kimś o nim porozmawiać. Czasem wsparcie znaleźć można wśród najbliższych, na przykład u rodziny, przyjaciół lub osób, które przeszły przez porównywalne doświadczenia i którym towarzyszą podobne emocje i tęsknoty za przeszłością. Nie zawsze jednak jest to wystarczające.

W trudnych stanach psychicznych, wskazujących na stany chorobowe, najlepiej jest zgłosić się do doświadczonych specjalistów, którzy pomogą zrozumieć pojawiające się uczucia, znaleźć ich źródła i wskażą, jak sobie z nimi radzić. Najwłaściwszym wyborem w tej sytuacji będzie wykwalifikowany psycholog lub psychoterapeuta.

Centrum Zdrowia Psychicznego MindHealth oferuje konsultacje i rozmaite rodzaje terapii, zarówno indywidualnej, jak i grupowej, pomagając swoim klientom odnaleźć nową perspektywę, zaakceptować pojawiające się zmiany, przywrócić poczucie ciągłości i znaczenia w życiu oraz zobaczyć pozytywne aspekty przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Ponadto, MindHealth prowadzi też konsultacje w formie online, umożliwiając podjęcie terapii choćby na odległość.

Źródła:

• Clay Routledge, Nostalgia: A Psychological Resource, Routledge: Taylor and Francis Group, New York and London 2016;
• Constantine Sedikides, Tim Wildschut, Jamie Arndt, Clay Routledge, Nostalgia: past, present, and future, „Current Directions in Psychological Science” 2008, 17(5), s. 304-308, https://www.researchgate.net/publication/313213209_Nostalgia_past_present_and_future (dostęp: 14.06.2023).
• Yang Xiao, The Correlation between Adult Nostalgia Psychology and Alienation: From the Perspective of Cultural Individualism-Collectivism [w:] Proceedings of The Second Summit Forum of China’s Cultural Psychology, Nov. 5-6 2016, Wuhan, China 2016, http://americanscholarspress.us/conferences/pdf/cultural-wuhan.pdf#page=133 (dostęp: 14.06.2023).
• Tim Wildschut, Constantine Sedikides, Benefits of nostalgia in vulnerable populations, „European Review of Social Psychology” 2023,
• Tim Wildschut, Constantine Sedikides, Water From the Lake of Memory: The Regulatory Model of Nostalgia, „Current Directions in Psychological Science” 2023, Volume 32, Issue 1, s. 57-64, https://journals.sagepub.com/doi/epub/10.1177/09637214221121768 (dostęp: 14.06.2023).