Najwyższa Izba Kontroli negatywnie oceniła funkcjonowanie Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji. Nieprawidłowości stwierdzono w każdym z trzech obszarów objętych kontrolą, w tym najpoważniejsze w zakresie gospodarowania finansami publicznymi.
Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła kontrolę funkcjonowania Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji.
Jak podała izba, celem audytu było ustalenie, czy agencja prawidłowo i efektywnie realizowała zadania ustawowe, a decyzja o jej podjęciu wynikała głównie z ustaleń wcześniejszych kontroli NIK i doniesień medialnych, które ukazały się w przestrzeni publicznej i dotyczyły funkcjonowania agencji rządowych.
Skontrolowano trzy obszary, jest źle
Nieprawidłowości stwierdzono w każdym z trzech obszarów objętych kontrolą, tj.:
- w obszarze dotyczącym zapewnienia warunków organizacyjnych umożliwiających prawidłową realizację zadań ustawowych,
- w zakresach i efektach prowadzonej działalności ustawowej,
- w obszarze dotyczącym prowadzenia gospodarki finansowej, w tym wykorzystania środków publicznych.
Po kontroli okazało się, iż zidentyfikowane nieprawidłowości w przeważającej części (73,3 proc.) miały miejsce w ostatnim z obszarów.
Nadużycia dotyczyły m.in:
- nierzetelnie ustalonego przez agencję odpisu, który został przekazany przez NFZ w kwocie 82 mln zł,
- nienależnie przyznanych dodatków do wynagrodzeń,
- braku regulacji wewnętrznych dotyczących tworzenia i dysponowania funduszem nagród, na który w latach 2021–2024 (do 30 czerwca) wydano łącznie prawie 19 mln zł,
- niegospodarności w wynajmowaniu lokali i miejsc parkingowych.
Skala i liczba tych nieprawidłowości świadczą o niewystarczającym nadzorze i kontroli w zakresie gospodarowania finansami publicznymi.
Brak księgowej ułatwiał proceder
NIK podkreśliła, iż na szczególną uwagę zasługuje nieobsadzenie przez ponad dwa lata stanowiska głównego księgowego, co ograniczyło w znacznym stopniu skuteczność nadzoru nad planowaniem i wydatkowaniem środków publicznych.
NIK przypomniała, iż podstawą gospodarki finansowej agencji jest roczny plan finansowy obejmujący przychody i koszty wymienione ustawie o świadczeniach. W latach 2021–2022 głównym źródłem przychodów były wpływy z opłat za przygotowanie analiz weryfikacyjnych, zaś w latach 2023–2024 odpis z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne przekazywany przez NFZ.
Były prezes agencji ustalił odpis dla agencji na rok 2024 w kwocie 82 mln zł bez uwzględnienia kosztów w ubiegłych latach i sytuacji finansowej AOTMiT, w szczególności wysokości funduszu zapasowego, który w czasie ustalania odpisu wynosił ponad 32 mln zł oraz kwoty wolnych środków – 70 mln zł. Natomiast na koniec 2023 roku agencja wykazała zysk w kwocie 50,4 mln zł. W związku z tak dużą pulą niewykorzystanych środków ubieganie się o odpis było działaniem nierzetelnym.
W ocenie NIK odpis na rok 2024 był bezzasadny, a niewydatkowane kwoty zwiększyły wolne środki na koncie agencji do 124 mln zł. Agencja miała zatem fundusze na finansowanie działalności w kolejnym roku, dlatego minister zdrowia podjął decyzję o nieprzyznawaniu jej odpisu na rok 2025. W agencji nie sporządzono dokumentacji dotyczącej metodyki ustalenia wysokości odpisu, co również było postępowaniem nierzetelnym.
W 2024 r. prezes agencji nie wystąpił do ministra zdrowia o zgodę na zmianę planu finansowego, mimo iż wykonanie kosztów w pozycji ,,Usługi obce” wynosiło jedynie 36,1 proc. planu (tj. 10,3 mln zł z 28,6 mln zł), a w pozycji ,,Materiały i energia” – 18,8 proc. (0,6 mln zł z 3,5 mln zł). Tak znaczna kwota zaplanowanych, ale niewydatkowanych środków może świadczyć o niewłaściwej prognozie planu i o braku bieżących decyzji zarządczych, co było działaniem nierzetelnym.
Błędy w obszarze kadrowym
Izba zwróciła także uwagę na nadmiar stanowisk kierowniczych w agencji. Jak wynika z audytu, na koniec 2024 r. w agencji zatrudniono ogółem 255 osób. Według regulaminu organizacyjnego przewidziano 55 stanowisk kierowniczych, nie licząc prezesa i jego zastępcy.
Stan faktyczny to: ośmiu dyrektorów, ośmiu ich zastępców, czterech zastępców dyrektora do spraw zespołu zamiejscowego, a także 35 kierowników działów. Faktycznie zatrudniono ogółem 37 osób na stanowiskach kierowniczych.
NIK zwróciła uwagę na funkcjonowanie struktury organizacyjnej nieadekwatnej do zadań ustawowych agencji oraz na ryzyko nadmiernego stanu zatrudnienia na stanowiskach kierowniczych, w tym w zespołach zamiejscowych tej jednostki. Na przykład w biurze kadr, w strukturze którego zatrudniono ogółem 7 pracowników, przewidziano trzy osoby na stanowiskach kierowniczych. Ponadto agencja nie sporządzała rocznego planu zatrudnienia, nie znała więc potrzeb kadrowych dla każdej komórki organizacyjnej i samodzielnych stanowisk pracy.
Nienależne nagrody, dodatki
Kontrola NIK wykazała, iż w agencji nie wdrożono zasad wewnętrznych dotyczących tworzenia i dysponowania funduszem nagród, mimo iż stanowił on choćby 21,2 proc. wynagrodzeń osobowych ogółem w roku (2022 r.).
W latach 2021–2024 (do 30 czerwca) na nagrody miesięczne wydatkowano ogółem 18,9 mln zł. Przeciętna, miesięczna wysokość nagrody w przeliczeniu na pracownika w wymienionych latach wyniosła odpowiednio: 1,8 tys. zł, 1,6 tys. zł, 2,2 tys. zł i 1,6 tys. zł.
W przeliczeniu rocznym nagrody w najwyższej kwocie ogółem otrzymali niektórzy dyrektorzy biur i wydziałów: w 2021 r. od 71,6 tys. zł do 78,4 tys. zł, w 2022 r. od 82,2 tys. zł do 87,5 tys. zł, w 2023 r. od 75,1 tys. zł do 83,9 tys. zł, a w roku 2024 do 30 czerwca od 29,7 tys. zł do 30 tys. zł. Łączna kwota wypłaconych w 2024 roku w agencji nagród wyniosła 8,5 mln zł. Było to o ponad 5,3 mln zł więcej niż w Ministerstwie Zdrowia – przy czym według stanu na koniec 2024 roku w AOTMiT zatrudniono 255 osób, natomiast w Ministerstwie Zdrowia w tym samym roku 831 osób.
Jako niecelowe i niegospodarne działanie uznano też wydatkowanie przez agencję w latach 2023–2024 kwoty 81,6 tys. zł na usługi najmu mieszkania w Warszawie i jego sprzątania. Z lokalu nie korzystali pracownicy zamiejscowych oddziałów agencji delegowani służbowo do Warszawy. Nadużyć było więcej.
NIK zaleciła zmiany
Na koniec raportu Najwyższa Izba Kontroli ustaliła wnioski pokontrolne, które skierowano do prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji, w liczbie 14, oraz do Ministerstwa Zdrowia – dwa.
Wnioski skierowane do prezesa dotyczyły głównie ustalania wysokości odpisu dla agencji, z uwzględnieniem jej rzeczywistej sytuacji finansowej oraz przesłanek wymienionych w ustawie o świadczeniach; dokonania analizy zasadności odpłatnego najmu miejsc parkingowych; wprowadzania do zawieranych umów postanowień mających na celu zabezpieczenie interesów agencji w odniesieniu do ich okresu wypowiedzenia.
Ministerstwo Zdrowia zobowiązano do:
- przeprowadzania rzetelnej analizy przed wydaniem opinii dotyczącej wysokości ustalonego odpisu dla AOTMiT,
- wzmocnienia nadzoru nad działalnością AOTMiT w zakresie opracowywania i realizacji planu finansowego tej jednostki, w szczególności ponoszenia przez nią kosztów – pod względem legalności, celowości i gospodarności.
