Niedoczynność tarczycy to jedna z najczęstszych chorób endokrynologicznych, dotykająca miliony ludzi na całym świecie. Choć często bagatelizowana, może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, jeżeli pozostanie nieleczona. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej temu schorzeniu, jego przyczynom, objawom oraz metodom diagnostyki i leczenia.
Niedoczynność tarczycy zwana także hypothyreozą, to stan w którym gruczoł tarczycy nie produkuje wystarczającej ilości hormonów, które odgrywają kluczową rolę w regulacji metabolizmu. Hormony wydzielane przez gruczoł tarczycy wpływają na niemal każdą komórkę w organizmie – gdy ich poziom spada, procesy metaboliczne ulegają spowolnieniu co prowadzi do szeregu problemów zdrowotnych.
Epidemiologia
Epidemiologia niedoczynności tarczycy wskazuje, iż jest to schorzenie dotykające przede wszystkim kobiety. Szacuje się, iż choroba ta występuje u 1-6% populacji po 60. roku życia, przy czym podatność ta wzrasta wraz z wiekiem. Co istotne, kobiety chorują około pięciokrotnie częściej niż mężczyźni. Wyniki badań wskazują, iż ważne j jest zwracanie uwagi na potencjalne objawy niedoczynności tarczycy, szczególnie u kobiet w średnim i starszym wieku.
Przyczyny niedoczynności tarczycy
Przyczyny niedoczynności tarczycy są różnorodne i można je podzielić na kilka kategorii. Najczęściej spotykana jest niedoczynność pierwotna, spowodowana uszkodzeniem samego gruczołu tarczowego. Może to być wynikiem autoimmunologicznego zapalenia tarczycy (choroba Hashimoto), pooperacyjnego usunięcia gruczołu, leczenia jodem promieniotwórczym czy radioterapii. Rzadziej spotykana jest niedoczynność wtórna tarczycy, wynikająca z niedoboru hormonu tyreotropowego (TSH) wydzielanego przez przysadkę mózgową oraz niedoczynność trzeciorzędowa, spowodowana niedostatkiem tyreoliberyny (TRH) produkowanej przez podwzgórze.
Objawy kliniczne
Objawy niedoczynności tarczycy mogą być subtelne i rozwijać się powoli, co często prowadzi do zbyt późnego zdiagnozowania choroby. Pacjenci najczęściej skarżą się na zwiększenie masy ciała pomimo braku zmian w diecie czy aktywności fizycznej. Towarzyszą temu uczucie przewlekłego zmęczenia, osłabienie, senność oraz problemy z koncentracją i pamięcią. Wielu chorych doświadcza również stanów depresyjnych, co może być błędnie interpretowane jako schorzenie o podłożu psychicznym.
Charakterystyczne dla niedoczynności tarczycy jest również uczucie marznięcia i nadwrażliwość na zimno. Skóra staje się sucha, blada i nadmiernie rogowaciejąca, co może prowadzić do tzw. objawu brudnych kolan. Pacjenci często cierpią na przewlekłe zaparcia, będące wynikiem spowolnienia perystaltyki jelit. Innym, charakterystycznym objawem są obrzęki podskórne, szczególnie widoczne na twarzy i wokół oczu, wynikające z nagromadzenia glikozaminoglikanów zatrzymujących wodę w tkankach.
Diagnostyka
Diagnostyka niedoczynności tarczycy opiera się na połączeniu oceny klinicznej z badaniami laboratoryjnymi. najważniejsze znaczenie ma oznaczenie poziomu TSH oraz wolnych hormonów tarczycy – fT3 i fT4. W przypadku niedoczynności pierwotnej poziom TSH jest podwyższony, podczas gdy stężenie fT4 (a często także fT3) jest obniżone.
W niedoczynności wtórnej i trzeciorzędowej poziom TSH jest obniżony. Dodatkowo, w celu określenia przyczyny choroby, mogą być wykonywane badania obrazowe tarczycy (np. USG) oraz testy na obecność przeciwciał przeciwtarczycowych.
Leczenie
Leczenie niedoczynności tarczycy polega na suplementacji syntetycznym hormonem tarczycy – lewotyroksyną (L-T4). Terapia jest zwykle długotrwała, często dożywotnia, a dawkowanie musi być indywidualnie dobrane do potrzeb pacjenta. Leczenie hormonalne rozpoczyna się od małych dawek, stopniowo je zwiększając, aby uniknąć nagłego obciążenia organizmu. Celem leczenia jest normalizacja poziomu TSH i przywrócenie prawidłowego funkcjonowania metabolizmu.
Powikłania i choroby towarzyszące
Niedoczynność tarczycy wpływa na wiele układów organizmu, w tym na układ sercowo-naczyniowy. U pacjentów często obserwuje się bradykardię (spowolnienie akcji serca) oraz zmiany w zapisie EKG, takie jak niski woltaż czy zmniejszenie amplitudy załamków. W badaniu RTG sylwetka serca może być powiększona z powodu obrzęku włókien mięśniowych. Co istotne, niedoczynność tarczycy często współistnieje z chorobą wieńcową, na co wpływ ma towarzysząca jej hipercholesterolemia.
Zaburzenia układu pokarmowego
Niedoczynność tarczycy ma również istotny wpływ na funkcjonowanie przewodu pokarmowego. Pacjenci często cierpią na suchość błony śluzowej jamy ustnej i gardła, a także na zaburzenia wydzielania soków trawiennych. Szczególnie częstym problemem jest achlorhydria (brak wydzielania kwasu solnego w żołądku), która może prowadzić do niedokrwistości z powodu upośledzenia wchłaniania żelaza czy witaminy B12. Charakterystyczne są również przewlekłe zaparcia, wynikające ze spowolnienia perystaltyki jelit.
Zmiany hematologiczne
W kontekście zmian hematologicznych, niedoczynności tarczycy często towarzyszy niedokrwistość, która może mieć charakter normocytowy, mikrocytowy hipochromiczny lub makrocytowy megaloblastyczny. Częstość występowania niedokrwistości u pacjentów z niedoczynnością tarczycy szacuje się na 23-60%, przy czym może ona wyprzedzać inne objawy choroby lub rozwinąć się w jej trakcie.
Śpiączka hipometaboliczna
Szczególnie niebezpiecznym powikłaniem nieleczonej, ciężkiej niedoczynności tarczycy jest śpiączka hipometaboliczna. Ten stan, choć w tej chwili rzadko spotykany dzięki wczesnemu wykrywaniu i leczeniu choroby, charakteryzuje się głęboką hipotermią (temperatura ciała może spaść poniżej 30°C), znaczną bradykardią i zaburzeniami świadomości. Śpiączka hipometaboliczna stanowi bezpośrednie zagrożenie życia i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej.
Subkliniczna niedoczynność tarczycy
W ostatnich latach coraz więcej uwagi poświęca się subklinicznej (utajonej) niedoczynności tarczycy. Jest to stan, w którym poziom TSH jest podwyższony, ale mieści się poniżej 10 μIU/ml przy jednoczesnym prawidłowym, choć bliskim dolnej granicy normy poziomie hormonu fT4. Pacjenci z subkliniczną niedoczynnością tarczycy często nie wykazują wyraźnych objawów klinicznych, jednak stan ten może prowadzić do zaburzeń gospodarki lipidowej i zwiększać ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Ponadto, u osób z subkliniczną niedoczynnością tarczycy częściej obserwuje się stany subdepresyjne i depresyjne.
Niedoczynność tarczycy jest powszechnym schorzeniem endokrynologicznym, które może mieć istotny wpływ na ogólny stan zdrowia i jakość życia pacjentów. najważniejsze znaczenie ma wczesna diagnostyka i odpowiednie leczenie, które pozwala na uniknięcie poważnych powikłań i przywrócenie prawidłowego funkcjonowania organizmu. Biorąc pod uwagę subtelność objawów, szczególnie w początkowych stadiach choroby ważne jest, aby pacjenci i lekarze byli świadomi potencjalnych symptomów niedoczynności tarczycy i w razie podejrzeń przeprowadzali odpowiednie badania diagnostyczne. Regularne kontrole endokrynologiczne, zwłaszcza u osób z grupy ryzyka, mogą znacząco przyczynić się do wczesnego wykrycia i skutecznego leczenia tej choroby.
DSikora, fot. Kaboompics.com, pexels
