Potas - jakie funkcje pełni w organizmie?
Potas to pierwiastek z grupy metali alkalicznych. Jest jednym z najbardziej miękkich metali - w praktyce bryłkę potasu można kroić nożem jak masło. Stanowi on jeden z najistotniejszych mikroelementów naszego ustroju - zarówno jego niedobór, jak i nadmiar są mocno odczuwalne i bardzo groźne z punktu widzenia zdrowia i życia.
Potas pełni szereg funkcji w organizmie, przede wszystkim:Reklama
utrzymuje turgor i odpowiednią ilość płynu wewnątrzkomórkowego tworzącego środowisko każdej komórki,odpowiada za przewodzenie impulsów w układzie nerwowym,odpowiada za kontaktowanie się układu nerwowego z mięśniami i kontrolę ruchu, stanowi aktywator/kofaktor wielu enzymów,odpowiada za utrzymanie ciśnienia krwi,zwiększa uwodnienie koloidów,utrzymuje balans elektrolitów, jest głównym kationem przestrzeni wewnątrzkomórkowej,umożliwia filtrację krwi i wydalanie moczu przez nerki.
Potas w płynie wewnątrzkomórkowym utrzymuje się w stężeniu ok. 140 mmol/l, z kolei w osoczu (czyli w badanych próbkach krwi) jego stężenie (tzw. kaliemia) powinno utrzymywać się w granicach 3,8-5,5 mmol/l. Potas pozakomórkowy stanowi jedynie 1-2 proc. całkowitej jego ilości w całym organizmie. Przyjmuje się, iż w razie braku zaburzeń w równowadze kwasowo-zasadowej zmiany stężenia potasu w osoczu odpowiadają jego zmianom stężenia w organizmie.
Kluczową rolę w gospodarce potasowej odgrywają nerki, przez które wydalane jest 90 proc. potasu. Pomimo nerkowej kontroli wydalania tego pierwiastka z organizmu choćby w stanie skrajnego niedoboru potasu (hipokalioza) utrzymuje się jego stałe wydalanie z moczem.
Kiedy potasu jest za mało - przyczyny i skutki
Stan, w którym stężenie potasu w osoczu spada poniżej 3,8 mmol/l, nazywamy hipokaliemią. Dochodzi do niej zwykle z powodu:
niedostatecznej podaży potasu z pożywieniem,nadmiernej utraty potasu w wyniku wymiotów, biegunek i przetok przewodu pokarmowego,nadmiernej utraty z moczem (kwasica cewkowa, diuretyki, zapalenia nerek, nadmiar niektórych hormonów, np. glukokortykoidów lub aldosteronu),transmineralizacji - stanu, w którym potas pozakomórkowy przemieszcza się do komórek, pod wpływem insuliny, hormonów tarczycy lub wystąpienia zasadowicy.
Z kolei skutki hipokaliemii obejmują:
zmiany potencjałów błon komórek nerwowych i mięśniowych, co wywołuje drgawki, zaburzenia rytmu serca (w całości zbudowanego z tkanki mięśniowej i nerwów) i zaburzenia przewodnictwa nerwowego (każde z nich może skutkować śmiercią), upośledzenie funkcjonowania mięśniówki przewodu pokarmowego i mięśni gładkich, związane z tym samym mechanizmem,upośledzenie zagęszczania moczu w nerkach,wejście ustroju w stan zasadowicy metabolicznej w wyniku zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej.
Ponieważ hipokaliemia zagraża życiu, wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej i uzupełnienia niedoborów potasu oraz eliminacji jego przyczyny.
Co się dzieje, gdy w organizmie jest za dużo potasu?
Pojęciem hiperkaliemii określamy stan, gdy stężenie potasu w osoczu przekracza 5,5 mmol/l. Jest to spowodowane jednym z trzech mechanizmów:
nadmierną podażą potasu (leki, suplementy, żywność, infuzje),zmniejszonym wydalaniem (ostre lub przewlekłe choroby nerek, niektóre leki, choroba Addisona),nadmiarowym uwalnianiem potasu z komórek (zwłaszcza w wyniku nagłego rozpadu mięśni - rabdomiolizy, rozpadu komórek nowotworowych i kwasicy).
Podobnie jak w przypadku hipokaliemi stan hiperkaliemii zagraża życiu, głównie przez rozregulowanie czynności serca i przewodnictwa nerwowego. W związku z tym hiperkaliemia również wymaga celowanej interwencji lekarskiej w trybie natychmiastowym.
Dlaczego sprawdza się poziom potasu?
W ludzkim organizmie wyróżnia się dwie główne przestrzenie płynowe: wewnątrz- i pozakomórkową. W obrębie tej drugiej wyznaczone są:
przestrzeń śródnaczyniowa - woda osocza,przestrzeń pozanaczyniowa - woda w płynie tkankowym,przestrzeń transcelularna - woda w płynie mózgowo-rdzeniowym, drogach oddechowych, przewodzie pokarmowym itd.
Cała woda zawarta w organizmie rozmieszczona jest wewnątrz tych przestrzeni. Stałość środowiska wewnętrznego - homeostaza - zależna jest od utrzymania stałej objętości i składu płynów ustrojowych, rozmieszczonych we wspomnianych kompartmentach, a dokładnie od:
izoosmolalności - stałej osmolalności płynów,izohydrii - stałego stężenia jonu wodorowego,izojonii - stałego składu jonowego płynów.
Gdy zmienia się stężenie jonów w którymkolwiek z przedziałów płynowych, nierozerwalnie łączy się to z destabilizacją w innych. Dochodzi do zaburzenia elektroobojętności płynów ustrojowych, ponieważ aniony i kationy podróżują między przedziałami płynowymi bez kontroli. Ma to zwykle bardzo poważne powikłania, które mogą zagrażać życiu, ponieważ wytrącają organizm ze stanu homeostazy. Wtedy, w ramach diagnostyki zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej, muszą zostać przeprowadzone badania elektrolitów, takich jak fosforany, sód, chlor, wodorowęglany czy właśnie potas.
Badania te mają odpowiedzieć na pytania, jaki jest mechanizm i przyczyna zaburzeń homeostazy w płynach ustrojowych, tym samym prowadząc do wyleczenia i zabezpieczenia życia i zdrowia pacjenta.
Kiedy i w jakich okolicznościach wykonuje się badanie potasu?
W każdym zasadnym podejrzeniu destabilizacji homeostazy - zarówno w obecności charakterystycznych objawów (zaburzenia pracy serca, zaburzenia przewodnictwa mięśniowego), jak i konkretnych okoliczności (np. wymioty, uszkodzenie nerek, rozległe poparzenia, biegunki), wykonuje się badanie elektrolitów, w skład którego wchodzi oznaczenie stężenia potasu. Oznaczenia takiego dokonuje się z krwi żylnej, najczęściej ze zgięcia łokciowego, u pacjentów będących uprzednio na czczo.
Zakres wartości referencyjnych dla prawidłowego stężenia potasu wynosi 3,8-5,5 mmol/l.
Często w przypadku oznaczenia stężenia potasu i innych jonów wykonuje się również badania osmolalności surowicy, białka całkowitego w surowicy, wydalania jonów z moczem czy hormonalne, jak aldosteron czy renina.
Źródła:
Solnica B. (red.), Diagnostyka laboratoryjna, PZWL, Warszawa 2023.
Dembińska - Kieć A., Naskalski J. W. (red.), Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2002.
Praca zbiorowa, Interna Szczeklika 2023, Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.
CZYTAJ TAKŻE:
Objawy niedoboru zwalają na wiek. Wśród nich bóle mięśni i problemy z pamięcią
