Unia Europejska planowała zlikwidować zmianę czasu w 2021 roku, jednak z powodu pandemii oraz konfliktów zbrojnych decyzja ta została odroczona. W Polsce wdrożono własne przepisy regulujące zmianę czasu. Niewykluczone, iż po raz ostatni przestawimy zegarki w 2026 roku.
Fot. Warszawa w Pigułce
Zmiana czasu w letni i zimowy to zjawisko stosowane od lat na całym świecie. Jednak coraz częściej poddawane jest krytyce ze względu na jego sens i efektywność.
Czym jest zmiana czasu?
Zmiana czasu została wprowadzona w celu oszczędności energii elektrycznej. W okresie letnim, kiedy dni są dłuższe, przesunięcie zegara o godzinę do przodu pozwala na dłuższe wykorzystanie naturalnego światła słonecznego, a tym samym ograniczenie zużycia energii na oświetlenie i ogrzewanie. Z kolei jesienią, w październiku, powracamy do czasu zimowego, co skutkuje skróceniem dni, ale lepszym dopasowaniem do naturalnego rytmu dnia.
W Polsce zegarki przestawiamy dwa razy w roku – w ostatni weekend marca i w ostatni weekend października.
- Na czas letni przechodzimy w ostatnią niedzielę marca. W nocy z soboty na niedzielę zegarki przestawiamy z godziny 2:00 na 3:00, czyli „do przodu”, co oznacza skrócenie nocy o godzinę.
- Na czas zimowy przechodzimy w ostatnią niedzielę października. Wówczas cofamy zegarki z godziny 3:00 na 2:00, co daje dodatkową godzinę snu.
Zmiana czasu – dyskusje w UE
Po latach debat, które obejmowały badania naukowe, analizy ekonomiczne oraz opinie społeczne, Unia Europejska zdecydowała o zniesieniu obowiązkowej zmiany czasu w państwach członkowskich. Kluczowym momentem był marzec 2019 roku, kiedy Parlament Europejski przegłosował propozycję, aby ostatnia przymusowa zmiana czasu miała miejsce w 2021 roku. Na podstawie tego planu każde państwo członkowskie miało wybrać, czy chce wprowadzić na stałe czas letni, czy zimowy. Dawało to krajom UE możliwość uniknięcia corocznego przestawiania zegarków, które od dawna wywoływało mieszane odczucia wśród obywateli.
Dlaczego planowano zrezygnować ze zmiany czasu?
Podjęcie decyzji o zniesieniu zmiany czasu było wynikiem kilku istotnych czynników. Przede wszystkim badania sugerowały, iż zmiana czasu ma negatywny wpływ na zdrowie ludzi. Przestawianie zegarków wpływało na rytm snu, zwiększało ryzyko zawałów serca, a także prowadziło do problemów z koncentracją.
Drugim ważnym aspektem była efektywność energetyczna. W momencie, gdy zmiana czasu była wprowadzana, miała ona przynieść oszczędności energii. To dzięki lepszemu wykorzystaniu światła słonecznego. Jednak badania z ostatnich lat wykazały, iż rzeczywiste oszczędności energii są minimalne, a w niektórych przypadkach nie występują wcale. To dodatkowo podsyciło dyskusje na temat sensu utrzymywania zmiany czasu.
Kolejnym kluczowym czynnikiem były konsultacje społeczne. Komisja Europejska przeprowadziła badanie wśród obywateli państw UE, które wykazało, iż większość z nich chce zniesienia obowiązku zmiany czasu. W ankiecie wzięło udział ponad 4,6 miliona osób, z których 84% opowiedziało się za zakończeniem tej praktyki.
Wstrzymanie realizacji planu
Chociaż decyzja o likwidacji zmiany czasu wydawała się przesądzona, pandemia COVID-19 w 2020 roku spowodowała opóźnienie tych planów. Globalny kryzys zdrowotny wpłynął na zmianę priorytetów w Unii Europejskiej, która musiała skoncentrować się na walce z wirusem, ochronie systemów zdrowotnych i ratowaniu gospodarek. W związku z tym prace nad zniesieniem zmiany czasu zostały zawieszone. Państwa członkowskie nie przeprowadziły wewnętrznych konsultacji na temat wyboru stałego czasu – letniego lub zimowego.
Pandemia wprowadziła również wiele nowych wyzwań logistycznych i ekonomicznych, a problematyka zmiany czasu straciła na znaczeniu. Zamiast tego kraje skupiły się na bieżących problemach związanych z pandemią, zostawiając tę kwestię na dalszy plan.
Aktualna sytuacja
W Unii Europejskiej przez cały czas obowiązuje zmiana czasu, mimo iż początkowo planowano jej zniesienie w 2021 roku. W rezultacie, wciąż przestawiamy zegarki na czas letni w marcu i powracamy do czasu zimowego w październiku. Do tej pory nie podjęto decyzji o wznowieniu prac nad likwidacją tego obowiązku.
Dodatkowo nowe wyzwania związane z energią, zwłaszcza w kontekście kryzysu energetycznego wywołanego wojną na Ukrainie oraz zmianami na rynku energii, sprawiły, iż priorytety Unii Europejskiej skupiły się na kwestiach bezpieczeństwa energetycznego oraz transformacji energetycznej.
Zmiana czasu w Polsce
W Polsce zdecydowano się na utrzymanie systemu zmiany czasu. W marcu 2022 roku premier Mateusz Morawiecki podpisał ustawę, która określa terminy wprowadzenia czasu letniego i zimowego na kolejne pięć lat, co oznacza, iż Polacy będą przestawiać zegarki co najmniej do 2026 roku.
Ustawa precyzuje konkretne daty zmian. Czas letni w 2023 roku zostanie wprowadzony 26 marca, natomiast zimowy 29 października.
Choć pierwotnym celem zmiany czasu była oszczędność energii, dzisiaj coraz częściej jest ona postrzegana jako zbędna. Niektóre kraje zrezygnowały już z tego rozwiązania, ale Polska wciąż stosuje ten system, a jego przyszłość jest niepewna. Tymczasem Polacy muszą pamiętać o przestawianiu zegarków dwa razy do roku.
Wpływ zmiany czasu w zdrowie
Zmiana czasu, zarówno z letniego na zimowy, jak i odwrotnie, niesie za sobą szereg konsekwencji zdrowotnych. Warto przyjrzeć się plusom i minusom tego rozwiązania z perspektywy zdrowia fizycznego i psychicznego.
Plusy zmiany czasu
- Lepsze wykorzystanie światła dziennego: Zmiana czasu pozwala lepiej wykorzystać naturalne światło dzienne, co sprzyja regulacji rytmu dobowego organizmu. Dłuższe wieczory latem zachęcają do aktywności na świeżym powietrzu, co z kolei pozytywnie wpływa na zdrowie fizyczne i psychiczne.
- Korzyści dla zdrowia psychicznego: Więcej światła dziennego, zwłaszcza w okresie letnim, może poprawiać nastrój i redukować objawy sezonowego zaburzenia afektywnego (SAD), czyli depresji sezonowej, która często pojawia się w ciemniejszych miesiącach roku.
- Aktywność fizyczna i zdrowy styl życia: Dłuższy dzień i jasne wieczory sprzyjają aktywności fizycznej, co przekłada się na ogólną poprawę zdrowia. Osoby są bardziej skłonne do spacerów, uprawiania sportu czy spędzania czasu w świeżym powietrzu.
Minusy zmiany czasu
- Zakłócenie rytmu dobowego
Zmiana czasu wpływa na zegar biologiczny człowieka, powodując zakłócenie rytmu snu. Może to prowadzić do problemów z zasypianiem, skrócenia długości snu oraz obniżenia jakości wypoczynku, szczególnie u osób wrażliwych na zmiany. - Zmęczenie i problemy z koncentracją
Przestawianie zegarów może powodować uczucie zmęczenia, senność oraz trudności z koncentracją, zwłaszcza w pierwszych dniach po zmianie czasu. To zjawisko bywa porównywane do efektu „jet lag”, czyli zmęczenia wynikającego z nagłej zmiany strefy czasowej podczas podróży. - Wzrost ryzyka problemów zdrowotnych
Badania wskazują, iż zmiana czasu, zwłaszcza przejście na czas letni, może zwiększać ryzyko zawału serca, udaru oraz innych problemów kardiologicznych. Przełożenie zegarów wpływa na stres organizmu oraz poziom kortyzolu (hormonu stresu). - Wpływ na nastrój i zdrowie psychiczne
Choć więcej światła dziennego może poprawiać nastrój, to samo przestawienie zegarów może prowadzić do złego samopoczucia. Osoby wrażliwe na zmiany mogą doświadczać drażliwości, obniżonego nastroju i trudności z adaptacją do nowego rytmu dnia. - Bezpieczeństwo na drodze
Zmiana czasu może wpływać na bezpieczeństwo na drogach, szczególnie w pierwszych dniach po przestawieniu zegarków. Zmęczenie, senność oraz gorsza koncentracja mogą prowadzić do zwiększenia liczby wypadków drogowych.
Konsekwencje stałego czasu: co by się zmieniło, gdybyśmy przestali przestawiać zegarki?
Przez wiele dekad przestawianie zegarków było normą w wielu krajach, ale coraz więcej z nich decyduje się na jej zniesienie. Co mogłoby się wydarzyć, gdybyśmy zrezygnowali z przestawiania zegarków?
- Zmiana w oszczędnościach energii
Główny cel zmiany czasu, jakim była oszczędność energii, stałby się mniej widoczny. W dobie nowoczesnych technologii, takich jak oświetlenie LED, różnica w zużyciu energii byłaby minimalna. - Dłuższe dni w zależności od pory roku
Stały czas oznaczałby, iż dni latem lub zimą mogłyby być dłuższe, wpływając na codzienny rytm życia i samopoczucie ludzi. Dłuższe dni letnie sprzyjałyby aktywności na świeżym powietrzu, a poranki zimowe mogłyby zachęcać do dłuższego pozostawania w domu. - Zdrowie
Eliminacja zmiany czasu mogłaby pozytywnie wpłynąć na zdrowie. Zredukowałoby to problemy ze snem, zmęczeniem oraz innymi dolegliwościami wynikającymi z zakłócenia rytmu dobowego. - Wpływ na biznes i komunikację
Wybór jednego czasu mógłby wpłynąć na harmonogramy handlowe, transportowe i komunikacyjne, zwłaszcza w międzynarodowych relacjach biznesowych. Firmy musiałyby dostosować się do nowych warunków. - Aspekty społeczne i kulturowe
Zmiana czasu to tradycja zakorzeniona w wielu krajach. Jej zniesienie mogłoby spowodować reakcje społeczne i poczucie straty pewnych zwyczajów. - Wpływ na edukację i bezpieczeństwo
Brak zmiany czasu oznaczałby, iż dzieci mogłyby chodzić do szkoły lub wracać z niej po zmroku. To ważne ze względu na ich bezpieczeństwo, zwłaszcza w regionach o niewystarczającej infrastrukturze oświetleniowej.
Rezygnacja ze zmiany czasu niesie ze sobą wiele konsekwencji – zarówno pozytywnych, jak i negatywnych. Dlatego przed podjęciem ostatecznej decyzji każde państwo powinno dokładnie rozważyć wszystkie aspekty tego kroku.
