Nawracające porażenie nerwu twarzowego to neuropatia o zróżnicowanych przyczynach – może mieć podłoże idiopatyczne (samoistne), neurologiczne, laryngologiczne, onkologiczne, a choćby zakaźne. W jego przebiegu dochodzi o osłabienia mięśni twarzy, co powoduje charakterystyczne zmiany w wyglądzie pacjenta (np. asymetrię twarzy i opadanie kącika ust) oraz zaburzenia w funkcjonowaniu tego obszaru (np. utratę zdolności uśmiechania się, gwizdania, dmuchania, marszczenia czoła albo zamykania oka).
Nerw twarzowy jest nerwem mieszanym – oznacza to, iż posiada zarówno włókna ruchowe, jak i czuciowe. Włókien ruchowych jest więcej – zaopatrują one mięśnie obszaru twarzy i szyi, zaś włókna czuciowe są odpowiedzialne za odczuwanie smaku przez około 2/3 przedniej części języka. W nerwie twarzowym znajdują się także włókna wydzielnicze (przywspółczulne) przeznaczone dla ślinianki podżuchwowej i podjęzykowej, jamy nosowej, jamy ustnej, podniebienia miękkiego oraz gruczołu łzowego.
Nerw twarzowy relatywnie często ulega porażeniom – zwykle porażona zostaje jego część ruchowa po jednej stronie. Porażenie może obejmować wszystkie mięśnie danej połowy twarzy (całkowite porażenie jednostronne) lub tylko niektórych ich grup (częściowe porażenie jednostronne).
U około 2/3 pacjentów z porażeniem nerwu twarzowego odpowiednio dobrana terapia pozwala na całkowite wyleczenie, wyeliminowanie wszystkich objawów oraz powrót do pełni sprawności. U pozostałej 1/3 osób pozostają niewielkie deficyty, trwałe uszkodzenie lub występuje nawracające porażenie nerwu twarzowego.
Nawracające porażenie nerwu twarzowego – przyczyny
Porażenie nerwu twarzowego – zarówno w postaci, którą udaje się w pełni wyleczyć, jak i tej przekształcającej się w nawracające porażenie nerwu twarzowego – może mieć różne przyczyny. Zalicza się do nich między innymi:
• choroby neurologiczne, np. stwardnienie rozsiane oraz zespół Guillaina i Barrégo,
• przebyty udar mózgu,
• schorzenia laryngologiczne, np. ostre lub przewlekłe zapalenie ucha środkowego, guzy typu Schwannoma (nerwiaki osłonkowe), złośliwe zapalenie ucha zewnętrznego,
• choroby zakaźne, takie jak borelioza, różyczka, świnka, wirus ospy wietrznej i półpaśca,
• schorzenia układowe, np. sarkoidoza,
• nowotwory złośliwe mózgu, ślinianek, głowy i szyi,
• przebyte złamania kości skroniowej,
• uszkodzenia mechaniczne tkanek np. w przebiegu interwencji chirurgicznych.
Bardzo często porażenie nerwu twarzowego ma charakter idiopatyczny, czyli jego przyczyny nie można ustalić. Określa się je wówczas mianem porażenia Bella i to właśnie ta postać zwykle ma charakter nawracający.
Jak może objawiać się nawracające porażenie nerwu twarzowego?
Każda postać opisywanej neuropatii – w tym nawracające porażenie nerwu twarzowego – daje dość charakterystyczne objawy, które w wielu przypadkach potrafi rozpoznać zarówno lekarz POZ, specjalista neurolog, jak i lekarz dentysta. Zalicza się do nich:
• osłabienie lub całkowite porażenie ruchów mimicznych twarzy,
• zmiany w wyglądzie pacjenta po stronie zajętej porażeniem, np. asymetria twarzy, opadanie kącika ust, nienaturalne wygładzenie skóry czoła, poszerzenie szpary powiekowej oraz spłycenie fałdu nosowo-wargowego,
• upośledzenie funkcjonowania obszaru objętego porażeniem, np. niemożność zmarszczenia czoła, zaciśnięcia oka, gwizdania, uśmiechania się oraz nadęcia policzka,
• upośledzenie wydzielania łez po stronie porażenia,
• zaburzenia odczuwania smaku na połowie języka.
Wszystko to powoduje ogromny dyskomfort zarówno w sferze fizycznej, jak i psychicznej pacjenta.
Nawracające porażenie nerwu twarzowego – diagnostyka i leczenie
W diagnostyce i leczeniu porażenia nerwu twarzowego ważne jest ustalenie, czy doszło do niego samoistnie, czy też jest objawem lub powikłaniem innej choroby, np. neurologicznej albo laryngologicznej. W tym celu konieczna jest obserwacja nasilenia objawów – jeżeli porażenie ma charakter idiopatyczny objawy narastają błyskawicznie i lawinowo, w drugim przypadku rozwijają się i nasilają choćby przez kilkanaście tygodni.
Do oceny uszkodzeń w przebiegu porażenia nerwu twarzowego stosuje się 6-stopniową klasyfikację House’a i Brackmanna, gdzie pierwszy stopień oznacza prawidłową czynność wszystkich mięśni mimicznych, zaś szósty – ich całkowite porażenie (brak ruchów). Oczywiście zastosowanie znajdują też różnego rodzaju badania, np. laboratoryjne (analiza krwi i moczu, testy w przypadku podejrzenia boreliozy), rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa głowy, a czasem również badania elektrofizjologiczne oceniające funkcje nerwu oraz mięśni twarzy.
Leczenie opisywanej neuropatii – również w formie nawracającego porażenia nerwu twarzowego – może przyjmować różne postaci. U wielu pacjentów z porażeniem idiopatycznym objawy ustępują samoistnie w ciągu kilku-kilkunastu tygodni od ich wystąpienia, przy czym np. w niektórych źródłach naukowych opisuje się korzystny wpływ donosowego podania glikokortykosteroidów w ciągu 72 godzin od pojawienia się objawów na tempo ich ustępowania. Jak już wspomniano, u niektórych pacjentów objawy znikają całkowicie, u innych zaburzenia czuciowe i ruchowe utrzymują się długotrwale i wówczas potrzebna jest terapia prowadzona m.in. przez neurologa, otolaryngologa, czasem choćby chirurga plastycznego. Ważnym elementem terapii jest także rehabilitacja, obejmująca np. kinezyterapię, masaże, stymulację nerwowo-mięśniową, taping, zabiegi laserowe, elektrostymulacją oraz pole magnetyczne.
