Najczęstsze problemy żywieniowe u pacjentów onkologicznych

Choroby nowotworowe leczy się, stosując chirurgię onkologiczną, radioterapię i leczenie systemowe (chemioterapię), niezależnie lub w skojarzeniu. Wszystkie metody leczenia wpływają na stan odżywienia pacjentów i zwiększają ryzyko wystąpienia.

U wielu chorych poddanych terapii przeciwnowotworowej pojawiają się objawy uboczne i działania niepożądane zmniejszające chęć do przyjmowania pożywienia, pogarszające trawienie i wchłanianie oraz powodujące zaburzenia metaboliczne. W konsekwencji prowadzi to do pogorszenia stanu odżywienia.

Najczęstsze objawy związane z chorobą nowotworową i jej leczeniem, które wymagają zmian w sposobie żywienia to:

• zmęczenie,
• zmiany w funkcjonowaniu zmysłu smaku,
• brak apetytu,
• nudności i wymioty,
• stany zapalne błony śluzowej początkowych odcinków układu pokarmowego,
• biegunki i zaparcia,
• obrzęki,
• anoreksja.

Mając na uwadze powyższe, żywienie pacjentów poddanych leczeniu onkologicznemu zaleca się dostosować do prowadzonej terapii – zwiększając jej efektywność oraz minimalizując skutki uboczne. Warto pamiętać, iż adekwatne wsparcie żywieniowe może poprawić stan odżywienia chorego lub nie dopuścić do jego pogorszenia, co zwiększa szansę na wyleczenie.

Problemy żywieniowe u pacjentów onkologicznych – wskazówki

Poniżej lista częstszych objawów towarzyszących pacjentom onkologicznym w trakcie terapii przeciwnowotworowej oraz wskazówki żywieniowe mające na celu ich zmniejszenie lub eliminację:

• Zmęczenie – w trakcie walki z nowotworem, pacjentom często towarzyszy długotrwałe poczucie zmęczenia, które może bezpośrednio oddziaływać na codziennie wykonywane przez nich czynności. Zespół przewlekłego zmęczenia jest odczuwanym subiektywnie uciążliwym poczuciem fizycznego, emocjonalnego i poznawczego znużenia i może występować na różnych etapach choroby. U pacjentów zmagających się ze zmęczeniem posiłki powinny być łatwe do przygotowania, szczególnie samodzielnego. Dobrze sprawdzą się proste dania, takie jak: jajko na miękko, potrawy na bazie owoców i produktów mrożonych, kisiele, zupy i koktajle mleczne. Wsparciem mogą okazać się są doustne preparaty odżywcze (ONS) np. marki Resource, które pomagają zaspokoić potrzeby żywieniowe chorych w trakcie terapii przeciwnowotworowej. Warto zwrócić uwagę na pierwsze posiłki w ciągu dnia, gdyż pacjenci onkologiczni zwykle lepiej tolerują posiłki w początkowej fazie dnia.
• Zaburzenia odczuć smakowych – zmiany odczuwania smaku wpływają na jakość i ilość spożywanych produktów i potraw. Zaburzenia smaku mogą powodować niektóre leki cytostatyczne (cisplatyna) oraz radioterapia okolic głowy i szyi. Pojawiające się zmiany smakowe obejmują metaliczny posmak, brak odczuwania smaku lub podwyższenie progu odczuwania niektórych smaków lub całkowitą awersję do pokarmów. Często zaburzenia smaków prowadzą do nieakceptowania mięsa (zwłaszcza surowego) i warzyw (szczególnie zielonych). Nieco lepiej akceptowane jest mięso białe i produkty mleczne.Zaleca się korzystanie z plastikowych, porcelanowych lub szklanych naczyń i sztućców. Lepiej sprawdzają się małe posiłki podawane częściej i o zwiększonej gęstości energetycznej i odżywczej. Pacjenci z zaburzeniami smaku powinni spożywać potrawy z wykorzystaniem łatwostrawnych przypraw i warzyw przyprawowych (koperek, bazylia, majeranek, imbir, pietruszka), jogurtu, maślanki lub kefiru. Aby zmniejszyć intensywność smaku i zapachu posiłków, warto podawać je, kiedy mają niższą temperaturę.
• Utrata apetytu – pacjentów w trakcie terapii warto zachęcać do wykorzystywania „dobrych” dni na przygotowywanie ulubionych potraw i dobrze tolerowanych posiłków o wysokiej gęstości odżywczej. Posiłki zaleca się spożywać w miłym otoczeniu, przyjaznej atmosferze i, jeżeli jest to możliwe, bez uczucia przymusu. Do diety należy włączyć pełnowartościowe przekąski (owoce, produkty mleczne, pestki, nasiona, orzechy) i napoje wysokoenergetyczne (koktajle mleczne, sorbety owocowe).
• Nudności i wymioty – najczęstszą przyczyną nudności i wymiotów u chorych z nowotworem jest chemioterapia, a objawy utrzymują się do kilkudziesięciu godzin od jej podania. Nudności i wymioty mogą być również związane ze stosowaniem silnych leków przeciwbólowych (morfina, kodeina, fentanyl). W ich minimalizowaniu może pomóc stosowanie małych, częstych posiłków, a także podawanie prokinetyków. Leki przeciwwymiotne zaleca się podawać 30-45 minut przez posiłkiem.U pacjentów poddanych chemioterapii warto zalecić stosowanie małego, niskotłuszczowego posiłku rano przed zabiegiem i unikanie smażonych, tłustych potraw przez kilka dni po zabiegu. Przez kilka dni po podaniu chemii może być wskazane uzupełnianie diety preparatami do leczenia żywieniowego i preparatami nawadniającymi. Nudności u pacjentów onkologicznych łagodzą posiłki wysokobiałkowe oraz dodatek imbiru do potraw.
• Zapalenie jamy ustnej i przełyku–stan zapalny błony śluzowej jamy ustnej, żołądka i jelit może prowadzić do obrzęku, owrzodzeń i bólu. Szacuje się, iż ból wywołany zapaleniem błon śluzowych dotyka 40-70% pacjentów otrzymujących chemioterapią bądź radioterapię. Nasilenie przykrych objawów może zmniejszyć spożywanie potraw o konsystencji półpłynnej lub przecierowej. Polecane są kasze, ryż i makarony gotowane do miękkości i podawane w formie kleików lub z napojami mlecznymi. Warzywa i owoce powinny być ugotowane i rozdrobnione lub przetarte, chude mięso należy mielić i mieszać z rozcieńczonymi wywarami warzywnymi. Zaleca się zwiększyć częstotliwość spożywania małych porcji płynów, co pozwala uniknąć wysychania błony śluzowej jamy ustnej. Ból w jamie ustnej minimalizuje podawanie chłodnych napojów. Należy wyeliminować pokarmy bardzo słodkie, słone, gorzkie i ostre.
• Zaparcia – zmniejszeniu nasilenia zaparć może pomóc zwiększenie spożycia warzyw, owoców i pełnoziarnistych produktów zbożowych bogatych w błonnik pokarmowy. Regulacji wypróżnień powinno także sprzyjać zwiększenie spożycia płynów do 2-2,5 l dziennie. Zaleca się picie mineralnej wody niegazowanej, herbaty owocowej, świeżych soków i przecierów warzywnych oraz owocowych. Dodatkiem do jogurtów naturalnych mogą być świeże i suszone owoce, orzechy i nasiona. W zależności od stanu i możliwości pacjenta należy wdrożyć aktywność fizyczną, która reguluje perystaltykę jelit.