Nagła śmierć sercowa – ważne informacje, które mogą uratować życie! Czy strofantyna faktycznie może pomóc?

Nagła śmierć sercowa to dramatyczne zdarzenie, które może dotknąć każdego z nas i jest jedną z najczęstszych przyczyn zgonów na świecie. Serce, będące najważniejszą pompą naszego organizmu, odpowiada za transport tlenu i składników odżywczych do komórek. Gdy nagle przestaje pracować, życie staje się zagrożone. Jakie są przyczyny tego stanu? Czy można im zapobiec? Czy strofantyna podawana doustnie może pomóc? Odpowiedzi na te pytania mogą uratować życie. Poznaj najważniejsze informacje o nagłej śmierci sercowej, jej przyczynach oraz profilaktyce, by lepiej zrozumieć, co możesz zrobić, aby zadbać o zdrowie swoje i swoich bliskich.

Układ sercowo-naczyniowy, inaczej zwany układem krążenia, jest niezbędny dla prawidłowej pracy całego organizmu. Serce stanowi pompę tłoczącą krew pod odpowiednim ciśnieniem do naczyń krwionośnych. Krew niesie z sobą tlen i substancje odżywcze dla komórek, a zabiera z nich dwutlenek węgla i produkty przemiany materii. Z tego też powodu nagłe zatrzymanie krążenia prowadzące do niedotlenienia narządów, może przynieść ze sobą nagłą śmierć sercową. Zatrzymanie krążenia jest jedną z głównych przyczyn śmierci na świecie. Przyjrzyjmy się przyczynom, które mogą powodować to zagrożenie oraz środkom zaradczym, jakie możemy podjąć, żeby go uniknąć.

Jak pracuje nasze serce?

Serce człowieka składa się z dwóch przedsionków i dwóch komór. Powracająca z ciała odtleniona krew dostaje się do prawego przedsionka. Natleniona krew z płuc dostarczana jest do przedsionka lewego. Z przedsionków krew przepompowana jest do odpowiednich komór przez zastawki przedsionkowo-komorowe: prawą zastawkę trójdzielną i lewą zastawkę mitralną. Kurczące się komory pompują krew dalej: prawa komora poprzez zastawkę płucną do tętnicy płucnej, a lewa komora przez zastawkę aortalną do aorty. Tętnice wieńcowe odchodzące od aorty dostarczają bogatą w tlen krew do mięśnia sercowego.

Układ nerwowy w sercu generuje i przesyła impulsy elektryczne niezbędne do tego, aby praca serca była regularna, a skurcze dokładnie zsynchronizowane. Naturalnym rozrusznikiem serca jest węzeł zatokowo-przedsionkowy, z którego impulsy przechodzą przez przedsionki, powodując ich skurcz i wtłoczenie krwi do komór serca. Gdy komory wypełnią się krwią, wtedy impuls z kolejnego węzła (przedsionkowo-komorowego) stymuluje je do skurczu i wypompowania krwi do płuc i reszty ciała.

Nagła śmierć sercowa

Przeważnie nagła śmierć sercowa jest wynikiem choroby w układzie sercowo-naczyniowym, ale zdarza się także z innych przyczyn, np. urazów lub wypadków. Niektóre z przyczyn są czasem także trudne do zidentyfikowania.

W zapobieganiu śmierci z tej przyczyny bardzo ważne jest profilaktycznie przestrzeganie zdrowego stylu życia, regularne monitorowanie swojego stanu zdrowia oraz przestrzeganie zaleceń lekarskich, jeżeli jesteśmy chorzy.

Przyczyny nagłej śmierci sercowej

Ryzyko nagłego zatrzymania akcji serca oraz nagłej śmierci sercowej znacząco wzrasta w przypadku miażdżycy sercowo-naczyniowej, przerostu lewej komory oraz nieprawidłowości w układzie przewodzenia impulsów w sercu.

Najczęstsze przyczyny zgonów sercowych u osób dorosłych

Zmiany miażdżycowe w tętnicach mogą prowadzić do stanów niedokrwienia mięśnia sercowego. Może wtedy pojawić się nagłe zaburzenie równowagi między zapotrzebowaniem mięśnia sercowego na tlen a dostarczeniem do niego tlenu. jeżeli jest to stan nagły, nazywamy go ostrym zespołem wieńcowym.

W ciągu ostatnich kilku dekad wzrosła częstość występowania zmian miażdżycowych w naczyniach. Jednak ze względu na postęp medycyny w zakresie zarówno profilaktyki, jak i leczenia, widać też spadek śmiertelności z tej przyczyny. Warto wspomnieć, iż akurat na tę przyczynę nieprawidłowości w układzie sercowo-naczyniowym pracujemy sami swoim stylem życia. Jest to więc problem, którego możemy uniknąć!

Inne niż miażdżyca przyczyny ostrych zespołów wieńcowych są znacznie rzadsze. Są to m.in. skurcz tętnicy wieńcowej, zapalenie tętnicy wieńcowej, uraz tętnicy wieńcowej, zatorowość wieńcowa, niedokrwistość, zatrucie tlenkiem węgla, wady serca oraz sepsa.

Najczęstsze przyczyny zgonów sercowych u ludzi młodych

W przypadku osób młodych wczesna, często uwarunkowana genetycznie arytmia też może skutkować nagłą śmiercią sercową.

Ważna – aby temu skutecznie zapobiec – jest szybka identyfikacja choroby oraz odpowiednie leczenie. Częstą interwencją w tym wypadku jest wszczepienie chorym kardiowertera-defibrylatora. Młode osoby mogą również częściej umierać w wyniku dziedzicznej kardiomiopatii, anomalii tętnic wieńcowych oraz zapalenia mięśnia sercowego. Nagły zgon sercowy jest także główną przyczyną śmierci z przyczyn nieurazowych wśród młodych sportowców.

Dodatkowe czynniki zwiększające ryzyko nagłej śmierci sercowej

Warto wspomnieć, iż u osób palących papierosy nagła śmierć sercowa występuje 2,5 raza częściej niż u niepalących! Istnieje także toksyczność polekowa, która może wywołać nagłą śmierć sercową, ale ta przyczyna występuje rzadko.

Podział możliwych przyczyn nagłej śmierci sercowej

Większość ludzi nagłe zatrzymanie krążenia kojarzy z zawałem serca, czyli jego niedokrwieniem. I faktycznie jest to najczęstsza przyczyna tego stanu. Jednak powodów, dla których serce przestaje prawidłowo pracować, jest więcej i można je podzielić na:

1. Przyczyny związane z tętnicą wieńcową – zawał mięśnia sercowego, nieprawidłowa budowa tętnicy wieńcowej, skurcz wieńcowy, zapalenia naczyń, mostkowanie mięśnia sercowego.
2. Pierwotne choroby arytmogenne – zespół długiego QT, zespół krótkiego QT, zespół Brugadów, zespół wczesnej repolaryzacji, katecholaminergiczny wielopostaciowy częstoskurcz komorowy, idiopatyczne migotanie komór, wrodzone blokady serca, zespół Wolffa-Parkinsona-White’a.
3. Kardiomiopatie – kardiomiopatia przerostowa, arytmogenna kardiomiopatia prawej komory, zapalenie mięśnia sercowego, idiopatyczna kardiomiopatia rozstrzeniowa, kardiomiopatia nieskompresowana, kardiomiopatia naciekowa, kardiomiopatia restrykcyjna, kardiomiopatia alkoholowa, kardiomiopatia okołoporodowa, kardiomiopatia takotsubo.
4. Niewydolność serca – niewydolność serca ze zmniejszoną frakcją wyrzutową, niewydolność serca z zachowaną frakcją wyrzutową.
5. Wady zastawkowe serca – zwężenie aorty, wypadanie płatka zastawki mitralnej.
6. Wrodzone wady serca – tetralogia Fallota, przełożenie wielkich pni tętniczych, niewydolność krążenia Fontana, zespół Ebsteina, zespół Eisenmengera, zwężenie aorty, podwójny odpływ prawej komory, przerwany łuk aorty, atrezja zastawki trójdzielnej, atrezja płucna, całkowicie nieprawidłowe połączenie żylno-płucne.
7. Inne – tamponada serca, rozwarstwienie aorty, pęknięty tętniak aorty, zatorowość płucna, mięśniak lewego przedsionka.

Przewlekła niewydolność mięśnia sercowego

Różne choroby mięśnia sercowego mogą prowadzić do jego niewydolności przewlekłej. W związku z przytoczonymi wyżej przykładami warto mieć na uwadze, jak różnorodne przyczyny wpływają na pracę mięśnia sercowego. Warto też wiedzieć, iż obrazy kliniczne samej zaburzonej pracy serca mogą się różnić między sobą. U jednych osób będzie to problem z wyładowaniami elektrycznymi w układzie nerwowym odpowiadającym za regularną pracę mięśnia sercowego, u innych przerost komory będzie utrudniał jej opróżnianie z krwi, a u jeszcze innych osób wystąpią problemy z rozkurczem.

Dlaczego zwracamy na to uwagę? Otóż dostępne są bez recepty różne ziołowe środki, które mają działania wzmacniające pracę mięśnia sercowego. Pisaliśmy o nich w artykule: Naturalne preparaty na wzmocnienie serca.

Problem w tym, iż aby dobrać taki środek dla siebie, trzeba mieć wiedzę o tym, jak naprawdę pracuje nasze serce i jakie mamy dokładnie dysfunkcje w układzie sercowo-naczyniowym. Inaczej można narobić sobie jeszcze większych problemów. Na przykład dzięki glikozydów nasercowych można wzmocnić siłę skurczu mięśnia sercowego, ale zwolnić jego rytm lub osłabić przewodnictwo w mięśniu sercowym. W niektórych przypadkach może okazać się to zdecydowanie niewłaściwym działaniem. Dodajmy do tego interakcje z przyjmowanymi już lekami, które mogą być dla chorego dużym zagrożeniem. Dlatego w każdym przypadku, gdy chcemy dodatkowo wspomóc pracę serca, warto najpierw poradzić się prowadzącego nas lekarza!

Czy strofantyna faktycznie może pomóc w przypadku zawału serca?

W dobie nadreprezentacji w aptekach i sklepach zielarskich ziołowych suplementów diety tworzą się swoiste mody na jakiś środek. Ostatnio jest nim strofantyna z nasion Strofantusa podawana doustnie.

Co na temat strofantyny mówią stare prace naukowe?

Strofantyna podawana doustnie nie pomoże w przypadku zawału serca, w którym liczy się czas. Dlaczego? Problemem jest niskie przetrwanie glikozydów strofantusa w przewodzie pokarmowym (trawienie) i przez to niemożność osiągnięcia potrzebnej dawki we krwi.

Sprawdzono także w badaniach, czy istnieje szansa na to, by osiągnąć efekt leczniczy po podaniu podjęzykowym. Niestety okazało się, iż jakiekolwiek mierzalne stężenie osiągano dopiero po 15 minutach, a u niektórych pacjentów dopiero po 2 godzinach od podania leku. A dodatkowo stężenie glikozydów we krwi było zbyt niskie, by spowodować wymierne działanie nasercowe. Występowały też różnice osobnicze we wchłanianiu leku. Stąd wniosek, iż podając strofantynę doustnie lub podjęzykowo, nie mamy żadnej pewności, czy w ogóle zadziała [6].

Stąd też, gdy ktoś opowiada o „przerywaniu zawału serca dzięki strofantyny”, ale sugeruje, iż uda się to dzięki kropli doustnych, to w najlepszym razie mija się z prawdą. A w najgorszym przypadku zwyczajnie naraża ludzi na uszczerbek na zdrowiu lub choćby śmierć w wyniku zaniechania prawidłowego działania ratującego życie. Szkoda więc wydanych na darmo, a niemałych pieniędzy na obecne w sprzedaży preparaty strofantyny w płynie.

Epidemiologia nagłego zgonu sercowego

Z prowadzonych w Ameryce i Europie statystyk wynika, iż około 0,1% populacji doświadcza corocznie pozaszpitalnego zatrzymania krążenia. Jego przyczyną może być:

• Asystolia, czyli brak elektrycznej i mechanicznej czynności serca lub czynność serca o częstotliwości mniejszej niż 10 uderzeń serca na minutę;
• aktywność elektryczna bez tętna – aktywność elektryczną widzimy w zapisie EKG, jednak jest ona zbyt słaba, by wywołać falę tętna. Przyczyny tego stanu mogą być odwracalne. Należą do nich m.in. hipoksja (niedotlenienie), hipowolemia (zbyt mało płynu), hipokaliemia lub hiperkaliemia (za dużo lub za mało potasu we krwi), hipoglikemia (za niski poziom glukozy), hipokalcemia (obniżone stężenie wapnia), kwasica metaboliczna, hipotermia lub hipertermia (za niska lub za wysoka temperatura), odma prężna (powietrze w jamie opłucnej), tamponada serca (krew lub inny płyn w jamie osierdzia), toksyny lub leki, zatorowość płucna;
• migotanie komór – nieprawidłowy rytm serca prowadzący do braku koordynacji pracy komór sercowych. Komory w tym stanie nie kurczą się efektywnie i pompowanie krwi do reszty ciała jest nieefektywne;
• tachykardia – przyspieszenie akcji serca powyżej 100 uderzeń na minutę, które może prowadzić do nieprawidłowego rytmu serca.

W przypadku nagłego zatrzymania krążenia przepływ krwi do mózgu zwalnia praktycznie do zera, co może i często prowadzi do śmierci.

Nagła śmierć sercowa jest powiązana także z dobowymi wahaniami wydzielania adrenaliny i innych hormonów. Zauważono, iż zgon z tego powodu występuje najczęściej między 6.00 rano a północą. Ponadto najczęściej zgony te zdarzają się w poniedziałki.

Objawy, które mogą poprzedzać wystąpienie nagłego zatrzymania krążenia

Osoby z nagłym zatrzymaniem krążenia trafiają do szpitala zwykle nieprzytomne – bez pracy serca i bez oddechu, stąd konieczne jest natychmiastowe rozpoczęcie resuscytacji bez zastanawiania się nad przyczynami tego stanu. Zwykle skóra pacjenta jest sina i zimna w dotyku, źrenice są rozszerzone i nie reagują na światło, a mięśnie stają się wiotkie, co powoduje brak kontroli nad pęcherzem i jelitami. Bardziej szczegółowe badania przyczyn zatrzymania krążenia mogą zostać przeprowadzone, gdy pacjent będzie stabilny i podłączony do monitorów czynności serca i funkcji życiowych.

Przed wystąpieniem zatrzymania krążenia pacjenci mogą odczuwać:

• kołatanie serca;
• zawroty głowy;
• omdlenia;
• ból w klatce piersiowej;
• uczucie ucisku w klatce piersiowej;
• wzrost ciśnienia krwi;
• duszności;
• zmęczenie;
• nagłą głuchotę odbiorczą, która może wskazywać na zespół długiego QT.

Objawy ostrzegawcze niedokrwienia mięśnia sercowego

Pacjenci z niedokrwieniem mięśnia sercowego nie muszą doznać całkowitego zatrzymania krążenia i oddychania. Obserwuje się jednak u nich wiele objawów ostrzegawczych, takich jak:

• bladość skóry i nadmierna potliwość,
• nieprawidłowe tony serca,
• poszerzenie żył szyjnych,
• obustronne trzeszczenia oddechowe,
• wodobrzusze,
• obrzęk obu nóg,
• wahania częstości i rytmu serca.

W przypadku niepokojących objawów nie zwlekajmy z wizytą u lekarza!

Badania diagnostyczne chorób serca

Niepokojące objawy lub epizod nagłego zatrzymania krążenia wymagają szczegółowej diagnostyki w celu ustalenia ich przyczyny. Do takich badań należą:

1. Elektrokardiogram (EKG) w celu oceny niedokrwienia lub zawału mięśnia sercowego oraz dziedzicznych kanałopatii.
2. Echokardiogram w celu oceny istniejącej niewydolności serca, kardiomiopatii, chorób zastawkowych serca i wrodzonych nieprawidłowości serca.
3. Koronarografia w celu diagnostyki miażdżycy naczyń krwionośnych, anomalii tętnic wieńcowych i skurczów tętnic wieńcowych.
4. Testy wysiłkowe u wybranych pacjentów w celu oceny arytmii komorowych i niedokrwienia wywołanego wysiłkiem.
5. Badania elektrofizjologiczne w wybranych grupach osób w celu wykrycia chorób przewodzenia serca i określenia ryzyka.
6. Obrazowanie serca metodą rezonansu magnetycznego (MRI) w celu ustalenia rozpoznania kardiomiopatii, sarkoidozy, zapalenia mięśnia sercowego, stopnia zwłóknienia tkanki sercowej i oceny ryzyka nagłego zgonu sercowego.
7. Badania genetyczne, jeżeli u pacjenta występuje arytmogenna kardiomiopatia prawej komory, zespół Brugadów, polimorficzny częstoskurcz komorowy zależny od katecholamin lub zespół długiego QS. Pomagają w wykryciu problemów u bezobjawowych członków rodziny i wprowadzeniu u nich opieki profilaktycznej.
8. Można rozważyć także biopsję serca, o ile nie zostanie znaleziona żadna inna przyczyna.

Postępowanie w nagłym zatrzymaniu krążenia dla uniknięcia nagłej śmierci sercowej

Nagłe zatrzymanie krążenia wymaga natychmiastowych działań przywracających pracę serca, czyli resuscytacji krążeniowo-oddechowej i defibrylacji. Problemem jest fakt, iż przeżywalność tego stanu gwałtownie spada po pierwszych kilku minutach od jego wystąpienia. Mniej niż 25% pacjentów przeżywa 5 minut, a prawie nikt nie przeżywa 10 minut po zatrzymaniu krążenia. Tylko 22% pacjentów z pozaszpitalnym zatrzymaniem krążenia dociera na oddział ratunkowy, a tylko 8,8% przeżywa do wypisu ze szpitala.

Za to przeżywalność w szpitalu – gdzie znajdują się wykwalifikowany personel i sprzęt medyczny oraz reakcja jest szybka – sięga 90%. Ważne dla poprawy wskaźników przeżywalności w nagłym zatrzymaniu krążenia poza szpitalem jest szkolenie społeczeństwa w zakresie pierwszej pomocy, aby chory mógł doczekać przyjazdu karetki. Procent przeżywalności może wzrosnąć dzięki dostępowi do defibrylatora w miejscach publicznych oraz szerokiej edukacji w zakresie jego używania.

Opieka nad chorym po nagłym zatrzymaniu krążenia

Trzeba pamiętać, iż zatrzymanie akcji serca powoduje dysfunkcję innych narządów (głównie układu nerwowego i mózgu), co może doprowadzić do śmierci mimo przywrócenia krążenia. Stąd opiekę nad pacjentem przejąć musi interdyscyplinarny zespół lekarski.

Chory, który przeżył nagłe zatrzymanie krążenia, będzie niestety mierzył się także – oprócz ryzyka przewlekłych problemów kardiologicznych – z konsekwencjami psychologicznymi. I na tym polu również należy oferować mu pomoc.

Po wykonaniu niezbędnych badań mogących wskazać przyczynę problemu choremu zostaną zalecone odpowiednie leki. Mają one za zadanie wspomóc pacjenta w zwalczaniu następstw zatrzymania krążenia, takich jak upośledzenie fizyczne, oraz zmniejszać ryzyko następnych groźnych epizodów i nagłej śmierci sercowej. Ponadto zarówno pacjenci, jak i ich rodziny doświadczają często stanów takich jak lęk (ok. 6–15%), depresja (ok. 45%) oraz objawy stresu pourazowego (ok. 27%). Dlatego potrzebują odpowiedniej terapii w celu złagodzenia stresu.

Profilaktyka zdarzeń sercowo-naczyniowych

Przez profilaktykę rozumiemy zapobieganie wystąpieniu takich zdarzeń jak nagłe zatrzymanie krążenia grożących nagłą śmiercią sercową. Mamy tu między innymi na uwadze prowadzenie zdrowego stylu życia, który może nas uchronić choćby przed miażdżycą naczyń krwionośnych czy zaburzeniami metabolicznymi.

Zarówno chorzy na choroby sercowo-naczyniowe, jak i osoby po wystąpieniu nagłego zatrzymania krążenia powinni:

• kontrolować swoją masę ciała;
• dbać o zdrową, zbilansowaną, złożoną z produktów nieprzetworzonych dietę;
• prawidłowo się nawadniać;
• ograniczyć znacząco spożywanie alkoholu;
• zaprzestać palenia tytoniu;
• unikać niektórych leków – m.in. dostępnych bez recepty klasycznych niesteroidowych leków przeciwzapalnych;
• unikać stresu i dbać o jakość snu;
• dbać o odporność, aby uniknąć obciążających serce infekcji;
• dbać o regularną, codzienną aktywność fizyczną;
• unikać podróży w miejsca położone powyżej 1500 m n.p.m. oraz do miejsc gorących i wilgotnych.

Jednak należy pamiętać, iż ważna jest także dobra diagnostyka w przypadku podejrzanych objawów bądź obciążeń rodzinnych. Jak bowiem widać z przytoczonych wyżej możliwych przyczyn wystąpienia zatrzymania krążenia, część z nich jest związana z predyspozycjami genetycznymi.

Niektórzy pacjenci będą więc musieli wcześnie otrzymywać leki (m.in. β-blokery, antagoniści receptora mineralokortykoidowego, inhibitory konwertazy angiotensyny, blokery receptora angiotensyny, inhibitory receptora angiotensyny i neprylizyny oraz inhibitory kotransportera sodowo-glukozowego-2) lub poddać się interwencji chirurgicznej.

Nagła śmierć sercowa – podsumowanie

Aby zminimalizować ryzyko chorób naczyniowo-sercowych mogących doprowadzić do nagłej śmierci sercowej, powinniśmy przede wszystkim prowadzić jak najzdrowszy tryb życia. Ważna jest także opieka medyczna i diagnostyka pozwalająca wykryć problemy już w najwcześniejszym stadium. Wczesne wykrycie problemów dziedzicznych może pomóc uniknąć ich następstw poprzez włączenie prawidłowej terapii. Dobrze byłoby również, aby edukacja w zakresie pierwszej pomocy objęła jak najszerszą grupę ludzi, co dałoby większą szansę przeżycia chorym z nagłym zatrzymaniem krążenia poza szpitalem.

Opracowanie: mgr farmacji Marta Koziarska

Bibliografia

1. Yow A.G., Rajasurya V., Ahmed I, Sharma S., Sudden Cardiac Death, „StatPearls” 2024.
2. Surdacki A., Kruszelnicka O., Chyrchel B., Bednarek J., Chyrchel M., Dubiel J., Leśniak W., Przewlekła niewydolność serca, „Medycyna Praktyczna” 2024.
3. Jankowski M., Cebula G., Nagłe zatrzymanie krążenia, „Medycyna Praktyczna” 2024.
4. Zakrzewski D., Nagłe zatrzymanie krążenia, „Po Dyplomie” 2022.
5. Erdle H.P., Schultz K.D., Wetzel E., Gross F., Absorption and excretion of g-strophanthin after intravenous or sublingual administration, „Clinical Trial” 1979.