Borelioza z Lyme, znana również jako krętkowica kleszczowa, to choroba zakaźna wywoływana przez krętki z rodzaju Borrelia. Przekazywana przez różne gatunki kleszczy, borelioza atakuje organizm człowieka, będąc przyczyną różnorodnych objawów ze strony wielu układów.
Chociaż borelioza została opisana po raz pierwszy w Stanach Zjednoczonych, w tej chwili stanowi globalny problem zdrowotny. W Europie chorobę tę wywołują różne gatunki Borrelia sp., a ich zróżnicowana biologia i rozmieszczenie geograficzne sprawiają, iż diagnostyka i leczenie tej choroby zakaźnej mogą stanowić wyzwanie. Objawy boreliozy są zróżnicowane i często niejednoznaczne, co dodatkowo utrudnia adekwatną identyfikację choroby.
Epidemiologia boreliozy
W Polsce pierwsze przypadki boreliozy u ludzi odnotowano w połowie lat 80. XX w. W 1996 r. wprowadzono ustawowy obowiązek zgłaszania wszystkich zachorowań do państwowych stacji sanitarno-epidemiologicznych. Od tamtego momentu łączna liczba zarejestrowanych przypadków sukcesywnie wzrasta. Warto jednak zaznaczyć, iż w dużej mierze jest to rezultatem większej dostępności wiarygodnych testów diagnostycznych w kierunku boreliozy oraz rosnącej świadomości społecznej.
Według najnowszego raportu opublikowanego przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny od 1 stycznia do 15 sierpnia 2023 r. w Polsce potwierdzono aż 13 477 przypadków boreliozy! W roku 2022 w analogicznym przedziale czasowym było ich 8148, a więc o ponad 5 tysięcy mniej.
Strategia dwuetapowa – klucz do diagnostyki boreliozy
Zgodnie z obowiązującymi w Polsce zaleceniami Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych (PTEiLChZ) w przypadku podejrzenia boreliozy podstawą diagnostyki jest obraz kliniczny pacjenta. jeżeli po ukłuciu przez kleszcza pojawi się charakterystyczna zmiana skórna, zwana rumieniem wędrującym, możliwe jest rozpoznanie infekcji bez potrzeby przeprowadzania badań laboratoryjnych. Rumień wędrujący nie pojawia się jednak u każdego pacjenta zakażonego krętkami Borrelia. Wczesne objawy boreliozy są często niespecyficzne, stąd do potwierdzenia rozpoznania tej choroby wymagane jest zwykle wykonanie badań laboratoryjnych.
Jednym z kluczowych narzędzi jest diagnostyka serologiczna, która pozwala na wczesne wykrywanie specyficznych przeciwciał przeciwko krętkom Borrelia w organizmie pacjenta.
Diagnostyka laboratoryjna boreliozy, zgodnie z zaleceniami PTEiLChZ, powinna opierać się na dwuetapowej strategii diagnostycznej:
- na pierwszym etapie należy wykazać obecność swoistych przeciwciał klasy IgM lub IgG (w zależności od postaci klinicznej) metodą immunoenzymatyczną (ELISA),
- na drugim etapie u pacjentów z wynikami dodatnimi lub wątpliwymi/granicznymi należy wykonać oznaczenie przeciwciał techniką Westernblot (immunoblot).
Najpierw przeprowadza się wysokoczuły test przesiewowy dzięki metody ELISA – na tym etapie diagnostyki ważne jest, aby upewnić się, że pacjent otrzymujący wynik negatywny nie wymaga dalszych badań w kierunku boreliozy. Następnie stosuje się wysokospecyficzny test potwierdzenia dzięki metody Westernblot (immunoblot). Test ten nie potwierdza choroby, a jedynie specyficzność antygenową przeciwciał, które spowodowały pozytywną reakcję w teście ELISA.
Dwuetapowe postępowanie w diagnostyce boreliozy jest racjonalne, ponieważ obie metody wzajemnie się uzupełniają.
Unikalne antygeny w testach EUROIMMUN
Na rynku diagnostycznym dostępne są w tej chwili testy opierające się na białkach natywnych lub rekombinowanych. Wśród antygenów zdolnych do wywołania odpowiedzi immunologicznej (tzw. immunogennych) pochodzących od krętków Borrelia znajdują się zarówno antygeny niespecyficzne, jak i specyficzne dla bakterii Borrelia. Charakterystyka poszczególnych antygenów oraz sekwencja ich pojawiania się w trakcie infekcji są istotne podczas interpretacji wyników testów serologicznych. Do antygenów niespecyficznych zalicza się np. białko flageliny, znane również jako p41, natomiast wśród antygenów specyficznych wyróżnić można białka: OspA, OspB, OspC, BmpA, p93, p83/100, OspE, OspF oraz VlsE.
Najważniejszym wskaźnikiem serologicznym oceny świeżego zakażenia krętkami Borrelia są przeciwciała skierowane przeciwko OspC. Przeciwciała klasy IgM przeciwko antygenowi OspC stanowią kluczowy, wysoce specyficzny marker wczesnej fazy infekcji. Ich prewalencja u pacjentów ze świeżym zakażeniem sięga 90%! Antygen stosowany w testach immunoblot firmy EUROIMMUN – OspCadv (rekombinowane dimeryczne OspC), posiada identyczne adekwatności jak postać natywna, a w porównaniu z klasycznym rekombinowanym OspC (monomer) wykazuje o 30% wyższą specyficzność.
W przypadku przeciwciał klasy IgG białkiem o kluczowym znaczeniu jest VlsE. W przeciwieństwie do przeciwciał skierowanych przeciwko OspC przeciwciała przeciwko VlsE pojawiają się w późniejszym stadium zakażenia. Są to białka powierzchniowe krętków Borrelia, charakteryzujące się wysoką specyficznością i ekspresją tylko w warunkach in vivo.
Warto również zwrócić uwagę na antygeny lipidowe, które są wysokospecyficzne dla zakażeń Borrelia. Frakcje lipidowe pochodzące zarówno z patogennych krętków B. burgdorferi, jak i B. afzelii, są silnie immunogenne i stymulują produkcję przeciwciał w późniejszych fazach choroby, szczególnie w przebiegu boreliozy stawowej. Co warto podkreślić, specyficzność tych przeciwciał sięga 100%, w związku z tym nie są one wykrywane u zdrowych osób.
Kompleksowa diagnostyka boreliozy zgodna z rekomendacjami PTEiLChZ
Zgodnie z obowiązującymi od lat zaleceniami diagnostyka boreliozy jest dwuetapowa. Badania oparte na metodzie Westernblot (immunoblot) powinny być poprzedzone testem przesiewowym ELISA. Kombinacja ta gwarantuje osiągnięcie maksymalnej czułości i specyficzności diagnostycznej.
Firma EUROIMMUN, zgodnie z obowiązującymi rekomendacjami, umożliwia kompleksowe podejście do diagnostyki serologicznej boreliozy. W swojej ofercie posiadamy testy typu ELISA, które gwarantują wysokoczuły skrining. Optymalna mieszanina pełnego lizatu bakteryjnego z 3 genogatunków: Borrelia burgdorferi, Borrelia afzelii i Borrelia garinii, oraz dodatkowy antygen VlsE dla klasy IgG zapewniają wysoką czułość testów.
Posiadamy także testy potwierdzenia typu immunoblot, które zawierają wysokospecyficzne antygeny, w tym unikalne OspCadv, oraz antygeny lipidowe. Nasze testy potwierdzenia pozwalają na szybką i precyzyjną detekcję wszystkich istotnych w diagnostyce boreliozy rodzajów przeciwciał: aż 14 dla klasy IgG oraz 7 dla klasy IgM!
Ponadto firma EUROIMMUN posiada w portfolio testy, które umożliwiają diagnostykę przeciwciał przeciwko krętkom Borrelia w płynie mózgowo-rdzeniowym (PMR).
Dzięki oferowanym przez nas urządzeniom i oprogramowaniom inkubacja testów oraz ocena uzyskanych wyników może być w pełni zautomatyzowana.
EUROMicroblot Borrelia – nowość w diagnostyce boreliozy
W reakcji na dynamiczny rozwój rynku diagnostyki laboratoryjnej firma EUROIMMUN wprowadziła innowacyjne narzędzie diagnostyczne – EUROMicroblot. Jest to zminiaturyzowana technologia immunoblot, bazująca na standardowej 96-dołkowej mikropłytce ELISA. dzięki tej nowatorskiej metody test potwierdzenia w diagnostyce boreliozy może być przeprowadzany na tym samym aparacie, na którym wykonywany jest test przesiewowy. Rozwiązanie to pozwala zaoszczędzić czas i przestrzeń laboratoryjną.
Firma EUROIMMUN zapewnia wszystko, czego potrzeba do diagnostyki serologicznej boreliozy – najwyższej jakości i od jednego producenta.
Piśmiennictwo
- Gajewski P., Szczeklik A., Interna Szczeklika 2017, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s. 2416–2420
- Centers for Disease Control and Prevention, Recommendations for test performance and interpretation from the Second National Conference on serologic diagnosis of Lyme disease. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 1995; 44: 590–591
- Pancewicz S.A. i wsp., Diagnostyka i leczenie boreliozy z Lyme. Standardy Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych, http://www.pteilchz.org.pl/wp-content/uploads/2018/11/borelioza_z_lyme_2018.pdf
- Matuszek P., Jak interpretować wynik badania w kierunku boreliozy, https://www.euroimmun.pl/jak-interpretowac-wynik-badania-w-kierunku-boreliozy/
- Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru NIZP PZH-PIB, Departament Przeciwepidemiczny i Ochrony Sanitarnej Granic GIS, Zachorowania na wybrane choroby zakaźne w Polsce od 1 stycznia do 15 sierpnia 2023 r. oraz w porównywalnym okresie 2022 r., http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2023/INF_23_08A.pdf
- Matuszek P., EUROMicroblot – nowe możliwości testu immunoblot w diagnostyce boreliozy, https://www.euroimmun.pl/mikrobloty-w-diagnostyce-boreliozy-nowosc/
- Matuszek P., Pamięć immunologiczna to nie choroba – diagnostyka serologiczna boreliozy, https://www.euroimmun.pl/pamiec-immunologiczna-to-nie-choroba-diagnostyka-serologiczna-boreliozy/
Anna Kołtyś
Specjalista ds. Informacji Naukowej i Organizacji Konferencji, Junior Product Manager ds. Kalprotektyny, ALD i CIBD
514 892 472
