Jak czytamy na stronie RPO, do biura spływają sygnały o trudnościach w dostępie do zabiegów przerwania ciąży, z jakimi mierzą się kobiety, dla których ciąża stanowi zagrożenie dla zdrowia psychicznego. Zgodnie z prawem aborcja jest dopuszczalna m.in. wtedy, gdy „ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej”. W świetle brzmienia powyższego przepisu nieuzasadniony jest pogląd, iż zagrożenie dla zdrowia psychicznego matki w żadnym przypadku nie może zostać uznane za uzasadniające legalne przerwanie ciąży.
Podczas spotkania z przedstawicielkami Zespołu Praw Kobiet Inicjatywy „Nasz Rzecznik” RPO został poinformowany o trudnościach w dostępie do legalnych zabiegów terminacji ciąży, z jakimi mierzą się kobiety, dla których ciąża stanowi zagrożenie dla zdrowia psychicznego.
Jak relacjonuje RPO, uczestniczki spotkania wskazały, iż w praktyce zdarza się, iż przesłanka, o której stanowi art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy z 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, jest interpretowana jako niedająca podstawy do terminacji ciąży – w sytuacji, gdy stan zagrożenia dla zdrowia kobiety dotyczy jej zdrowia psychicznego. Art. 4a ust. 1 pkt 1 stanowi o sytuacji, w której „ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej”.
Problem ten RPO sygnalizował w wystąpieniu do Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego w Białymstoku w związku z odmową wykonania zabiegu terminacji ciąży u pacjentki, która miała dwie opinie wydane przez lekarzy psychiatrów potwierdzające, iż donoszenie ciąży stanowi poważne zagrożenie dla jej zdrowia.
Z odpowiedzi wynikało, iż szpital dostrzegał trudności w interpretacji obowiązujących przepisów i widział potrzebę zwrócenia się do konsultanta wojewódzkiego ds. ginekologii i położnictwa w celu określenia, jakie przesłanki medyczne mogą uzasadniać terminację ciąży po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 22 października 2020 r. (sygn. akt K 1/20).
Zdaniem RPO, wskazuje to, iż istnieje potrzeba upowszechnienia wiedzy wśród personelu medycznego o przesłankach pozwalających na skorzystanie przez kobietę z zabiegu legalnej aborcji. Ma to bowiem najważniejsze znaczenie dla poszanowania praw pacjentek i zapewnienia im efektywnego dostępu do zabiegów terminacji ciąży.
Rzecznik podkreśla, iż choć po wyroku TK w Polsce nie jest dopuszczalna terminacja ciąży z powołaniem się na tzw. przesłankę embriopatologiczną, to wciąż zgodne z prawem jest wykonywanie aborcji w sytuacji zagrożenia życia i zdrowia pacjentki. Wynika to z art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy. Trudno zatem zaakceptować pogląd, zgodnie z którym zagrożenie dla zdrowia psychicznego matki w żadnym przypadku, niezależnie od okoliczności, nie może zostać uznane za stanowiące zagrożenie dla zdrowia kobiety uzasadniające legalne przerwanie ciąży. Takie stwierdzenie byłoby niezgodne z jednoznacznym brzmieniem ustawy.
Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek zwrócił się z prośbą o stanowisko w tej sprawie do ministra zdrowia Adama Niedzielskiego oraz rzecznika praw pacjenta Bartłomieja Chmielowca.
Odpowiedź Waldemara Kraski, sekretarza stanu w MZ:
„W świetle art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy z 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerwania ciąży, przerwanie ciąży jest dopuszczalne w przypadku, gdy ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej. Decyzja o tym, czy wystąpiły powyższe okoliczności, jest i może być podejmowana wyłącznie przez lekarza w odniesieniu do konkretnego przypadku. W związku z powyższym nie został określony zamknięty katalog wskazań do przerwania ciąży w przypadku, gdy ciąża zagraża życiu lub zdrowiu kobiety ciężarnej. Przepis ustawy w żaden sposób nie determinuje również, jakiego obszaru zdrowia ww. zagrożenie ma dotyczyć. Obowiązujące regulacje nie ograniczają również specjalności lekarza stwierdzającego wystąpienie okoliczności wskazujących, iż ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej. W ich świetle okoliczność tę może bowiem stwierdzić lekarz posiadający tytuł specjalisty w zakresie medycyny adekwatnej ze względu na rodzaj choroby kobiety ciężarnej.
Dodatkowo, uprzejmie informuję, iż minister zdrowia zarządzeniem z 12 czerwca 2023 r. powołał Zespół do spraw opracowania wytycznych dla podmiotów leczniczych w zakresie procedur związanych z zakończeniem ciąży. Do zadań zespołu należy opracowanie wytycznych dla podmiotów leczniczych w zakresie procedur związanych z przerywaniem ciąży w przypadkach stwierdzenia wystąpienia przesłanek, o których mowa w art. 4a ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, zawierających w szczególności:
1) sposób oceny i potwierdzania przesłanek dopuszczalności przerwania ciąży;
2) przesłanki konieczności zlecenia dodatkowych konsultacji medycznych, mających na celu określenie stanu zdrowia ciężarnej;
3) sposób postępowania z ciężarną w przypadku stwierdzenia stanu zagrożenia jej życia;
4) materiały szkoleniowe dla pracowników medycznych oddziałów ginekologiczno-położniczych.
Po zakończonych pracach zespołu – opierając się na sporządzonych wytycznych – planowane jest przeprowadzenie szkoleń dla wszystkich placówek szpitalnych z oddziałami ginekologiczno-położniczymi. Zakłada się, iż będą one przeprowadzane przez Rzecznika Praw Pacjenta we współpracy z konsultantem krajowym w dziedzinie ginekologii i położnictwa, który jest przewodniczącym zespołu”.
