Mutyzm – przyczyny, objawy i terapia

Czym jest mutyzm i jakie są rodzaje mutyzmu?

Mutyzm w logopedii określany jest jako zaburzenie mowy, które charakteryzuje się jej brakiem albo znacznym ograniczeniem wypowiadania słów w określonych sytuacjach społecznych. W przypadku mutyzmu dziecko nie ma problemu z doborem odpowiednich słów, układaniem zdań, ich rozumieniem, ale nie jest w stanie wypowiedzieć ich na głos. Ze względu na różne podłoża mutyzmu, diagnoza tego zaburzenia jest wieloetapowa i powinna obejmować współpracę logopedy, psychologa dziecięcego i neurologa.

Można wyróżnić:

1. mutyzm organiczny – milczenie dziecka spowodowane jest wadami w budowie anatomicznej, uszkodzeniami lub zaburzeniami funkcjonowania aparatu mowy (gardła, krtani, podniebienia, języka, szczęk) bądź obszarów mózgu odpowiedzialnych za mowę;
2. mutyzm funkcjonalny – związany z podłożem psychicznym prawidłowego funkcjonowania dziecka. Najczęściej spowodowany jest bardzo silnym lękiem lub brakiem poczucia bezpieczeństwa. Do tej kategorii zalicza się:

• mutyzm całkowity – dziecko w ogóle nie mówi, porozumiewa się jedynie poprzez gesty, mimikę, bezgłośny szept;
• mutyzm sytuacyjny – milczenie wystąpiło na skutek silnie stresującego wydarzenia, przeżytej traumy i ma charakter przejściowy;
• mutyzm wybiórczy (selektywny) – dotyczy sytuacji, w których dziecko wybiera sobie kiedy i do kogo chce się odzywać, a przy kim będzie milczeć.

Mutyzm wybiórczy, mutyzm selektywny – na czym polega?

Zgodnie z najnowszą Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-11) oraz Klasyfikacją Zaburzeń Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-V) mutyzm wybiórczy to poważne zaburzenie lękowe, fobia, która charakteryzuje się lękiem przed mówieniem. Dana osoba nie jest w stanie mówić w pewnych sytuacjach społecznych, na przykład rozmawiać z kolegami z klasy w szkole, obcymi osobami lub z krewnymi, których nie widuje zbyt często.

Po raz pierwszy zaburzenie to opisał w 1877 niemiecki lekarz Kussmaul, który nazwał je afazją dobrowolną. Nazwa błędnie wskazywała na to, iż dzieci świadomie wybierają ciszę i nie chcą mówić. Ponad pół wieku później angielski lekarz Tramer wprowadził termin mutyzm planowany, ponownie podkreślając błędne rozumienie tego zaburzenia. Dopiero w 1994 roku w poprzedniej wersji klasyfikacji DSM (IV) wprowadzono pojęcie mutyzm wybiórczy, inaczej mutyzm selektywny, który najlepiej opisywał specyfikę tej przypadłości.

Aktualnie o przypadku selektywnego mutyzmu mówi się, gdy dziecko doświadcza stałej wybiórczości w mówieniu. W przeciwieństwie do niego mutyzm całkowity dotyczy całkowitego braku mowy. Dziecko dotknięte mutyzmem wybiórczym wykazuje odpowiednie kompetencje językowe w określonych sytuacjach społecznych. zwykle brak mówienia nie występuje w domu, a pojawia się w innych miejscach, zwykle w szkole, w przedszkolu, w sklepie itp.

Jakie są objawy mutyzmu wybiórczego?

Mutyzm wybiórczy zwykle rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie, między 2. a 4. rokiem życia. Często zaburzenie jest zauważane po raz pierwszy, gdy dziecko wchodzi w interakcje z osobami spoza rodziny, na przykład gdy zaczyna chodzić do przedszkola lub szkoły. Głównym znakiem ostrzegawczym jest wyraźny kontrast w zdolności dziecka do interakcji z różnymi ludźmi. U dzieci dotkniętych mutyzmem wybiórczym pojawia się nagły bezruch i zastygły wyraz twarzy, gdy istnieje potrzeba rozmowy z kimś, kto jest poza jego strefą komfortu. Dziecko rozmawia tylko z najbliższymi członkami rodziny i zaufanymi ludźmi, których zna od dawna.

Inne cechy charakterystyczne mutyzmu wybiórczego

Oprócz odmowy mówienia w pewnych sytuacjach społecznych, dzieci z mutyzmem wybiórczym:

• mają trudności z utrzymaniem kontaktu wzrokowego;
• nie uśmiechają się w obecności nieznanych osób, a choćby zachowują tzw. kamienną twarz;
• poruszają się sztywno;
• wydają się nieśmiałe i wycofane;
• mają trudności w wykonywaniu podstawowych interakcji społecznych (np. powitania, pożegnania, podziękowania);
• są wrażliwe na hałas i zatłoczone miejsca;
• mają trudności z mówieniem o sobie lub wyrażaniem uczuć.

Cechy behawioralne związane z mutyzmem wybiórczym obejmują:

• nadmierną nieśmiałość w nieznanym otoczeniu społecznym;
• zaabsorbowanie unikaniem kontaktów towarzyskich;
• lęk przed zawstydzeniem w sytuacjach społecznych;
• izolację społeczną i wycofanie;
• niską samoocenę;
• negatywizm;
• cechy kompulsywne;
• napady złości lub łagodne zachowania opozycyjne.

Bardziej pewne siebie dzieci z mutyzmem wybiórczym porozumiewają się z obcymi dzięki gestów, na przykład mogą kiwać głową na „tak” lub kręcić głową na „nie”, lub mówić coś szeptem. Jednak ciężej dotknięte zaburzeniem dzieci mają tendencję do unikania jakiejkolwiek formy komunikacji, zarówno mówionej, pisanej, jak i gestykulacji.

Trudności w sferze emocjonalnej manifestują się u niektórych dzieci problemami urologiczno-gastrycznymi (trudności związane z jedzeniem w obecności innych osób, związane z korzystaniem z toalety przedszkolnej lub szkolnej, moczenie nocne, nietrzymanie moczu, dolegliwości żołądkowo-jelitowe, zanieczyszczanie się). U niektórych dzieci obserwuje się perfekcjonizm, obawę, iż wykonywane czynności nie są wystarczająco doskonałe i samemu nie jest się dość dobrym. Może również występować pewna sztywność w zachowaniu i działaniu (np. niechęć do stresujących i budzących lęk zmian ubrania, porządku dnia), która daje dziecku poczucie stałości i bezpieczeństwa. Pomimo swoich trudności dzieci te na ogół są lubiane przez rówieśników, którzy często występują w roli pośrednika czy tłumacza zachowań koleżanki lub kolegi z mutyzmem przed nauczycielem.

Mutyzm wybiórczy znacząco utrudnia funkcjonowanie dziecka w szkole i klasie szkolnej. Dziecko funkcjonuje poniżej swoich potencjalnych możliwości, procesy poznawcze np. myślenie, pamięć, koncentracja są u niego zdezorganizowane, dziecko może mieć problemy z finalizowaniem prac klasowych i nadążaniem za tempem pracy klasy, odrabianie prac domowych jest odkładane lub przebiega bardzo powoli. Dzieje się tak pomimo faktu, iż dzieci te często opanowały materiał programowy danej klasy w wystarczającym lub bardzo dobrym stopniu i są dobrymi albo bardzo dobrymi uczennicami i uczniami. Ciągła pozycja obronna ogranicza możliwości rozwoju dziecka, uszczupla możliwości normalnego angażowania się w szkolne działania, ogranicza role, które dziecko może podejmować, marginalizuje dziecko w strukturze grupy i klasy.

Według statystyk (Goodman, Scott, 2000) frekwencja odmowy odzywania się w szkole wynosi 2-5 dzieci sześcio, siedmio-letnich na 10000 dzieci, a zaburzenie czasem jest mylnie diagnozowane jako autyzm lub bagatelizowane jako nieśmiałość, z której się wyrasta. Dlatego w diagnozie mutyzmu wybiórczego nauczyciel powinien uzyskać wsparcie ze strony pracujących w placówce edukacyjnej lub w poradni psychologiczno-pedagogicznej specjalistów takich jak logopeda, psycholog, pedagog.

Jakie są przyczyny mutyzmu wybiórczego?

Problem mutyzmu wybiórczego dotyczy strachu (fobii) przed rozmową z określonymi ludźmi. Przyczyna nie zawsze jest jasna, ale wiadomo, iż wiąże się z lękiem. Dziecko, u którego zdiagnozowano mutyzm wybiórczy, zwykle będzie miało skłonność do niepokoju i trudności z wykonywaniem codziennych czynności.

Mutyzm wybiórczy jest uważany za zaburzenie wieku dziecięcego, a jego początek często występuje przed 5. rokiem życia. Zaburzenie to ma częstość występowania u około 2% w populacji i wydaje się być częstsze u płci żeńskiej. Wiąże się z cechami temperamentu, takimi jak nieśmiałość, wstyd, powstrzymywanie się i unikanie nieznanych sytuacji, a przede wszystkim z lękiem społecznym.

Osoba dotknięta mutyzmem selektywnym może mieć również zaburzenia mowy i języka lub problem ze słuchem, co sprawia, iż mówienie będzie dla niej jeszcze bardziej stresujące. Niektóre dzieci mają trudności z przetwarzaniem informacji sensorycznych, takich jak hałas czy przebywanie w tłumie. Może to spowodować, iż „zamkną się” w sobie i nie będą w stanie mówić, gdy znajdą się w ruchliwym otoczeniu.

Nie ma dowodów sugerujących, iż dzieci z mutyzmem wybiórczym są częściej ofiarami wykorzystywania, zaniedbywania lub traumy niż jakiekolwiek inne dziecko. Kiedy mutyzm pojawia się jako objaw stresu pourazowego, przebiega według zupełnie innego schematu i dziecko nagle przestaje mówić w środowiskach, w których wcześniej nie miało trudności z komunikacją werbalną. Jednak ten rodzaj milczenia może prowadzić do mutyzmu wybiórczego, jeżeli wyzwalacze nie zostaną zlikwidowane, a dziecko rozwinie bardziej ogólny niepokój związany z komunikacją.

Innym błędnym przekonaniem jest to, iż dziecko z mutyzmem wybiórczym kontroluje i manipuluje mową lub ma autyzm. Nie ma bezpośredniego związku etiologicznego między mutyzmem wybiórczym a autyzmem, chociaż dziecko może mieć jedno i drugie.

Jak wygląda diagnoza mutyzmu selektywnego?

Choć objawy mogą występować już od wieku przedszkolnego, diagnoza stawiana jest zwykle dopiero w momencie rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej. Początek mutyzmu wybiórczego często jest mylony z kwestią nieśmiałości i przystosowania się do nowych warunków. Zaburzenie to ma jednak znaczny wpływ na rozwój emocjonalny i poznawczy dziecka, dlatego ważna jest wczesna interwencja.

Diagnoza mutyzmu wybiórczego wymaga wizyty u logopedy i psychologa. O zaburzeniu można mówić, gdy problem trwa co najmniej miesiąc i nie ogranicza się do pierwszego miesiąca pobytu w przedszkolu lub w szkole. Problem nie wynika też z braku znajomości języka mówionego lub porozumiewaniu się innym niż ten, którym mówi się w domu (np. językiem obcym). Milczenie dziecka musi być wystarczająco nasilone, aby zakłócić osiąganie dobrych wyników w nauce i komunikację w kontekście społecznym.

Dzieci z mutyzmem wybiórczym często odmawiają mówienia w szkole, co negatywnie wpływa na ich wyniki szkolne, ponieważ nauczyciele mają trudności z oceną ich umiejętności (np. czytania). Ponadto często nie są w stanie przekazać nauczycielom swoich szkolnych i osobistych potrzeb (np. gdy nie rozumieją zadania szkolnego, nie proszą o możliwość skorzystania z toalety).

Poza tym o mutyzmie wybiórczym można mówić wtedy, gdy niezdolność do mówienia nie jest lepiej wyjaśniona przez inne zaburzenie behawioralne, psychiczne lub komunikacyjne.

Leczenie mutyzmu selektywnego

Bez odpowiedniej terapii mutyzmu wybiórczego zaburzenie może prowadzić do izolacji, niskiej samooceny i fobii społecznej. Może trwać do okresu dojrzewania i dorosłości, jeżeli nie jest leczone. Przy odpowiednim podejściu większość dzieci jest w stanie wyrosnąć z mutyzmu wybiórczego. Ale im są starsze, kiedy stan zostanie zdiagnozowany, tym dłużej to potrwa.

Skuteczność terapii selektywnego mutyzmu zależy od tego:

• W jakim wieku zostało zdiagnozowane zaburzenie?
• Czy występują inne problemu z komunikacją lub trudności w nauce?
• Czy pojawiają się lęki?
• Jak przebiega kooperacja wszystkich osób zaangażowanych w edukację i życie rodzinne dziecka?

Leczenie nie koncentruje się na samej mowie, ale celem terapii mutyzmu jest zmniejszenie lęku związanego z mówieniem. Rozpoczyna się to od usunięcia presji wywieranej na osobę, by mówiła wtedy, kiedy nie chce. Następnie dochodzi do stopniowego przystosowywania się do zmian w szkole, przedszkolu lub otoczeniu towarzyskim, do wypowiadania pojedynczych słów i wyrażeń do jednej osoby, zanim ostatecznie dziecko będzie mogło swobodnie rozmawiać ze wszystkimi ludźmi we wszystkich środowiskach.

Efektywne postępowanie terapeutyczne wobec mutyzmu obejmuje pracę nad rozwiązaniem szeregu problemów:

• wysoki poziom lęku w sytuacjach społecznych, niska samoocena oraz brak pewności siebie również w sytuacji komunikacji w środowisku społecznym czy ograniczone doświadczenia dziecka w rozmowie z innymi ludźmi.

Postępowanie to powinno obejmować dziecko, jak również jego rodzinę i odbywać się pod okiem terapeuty, przede wszystkim w przedszkolu i szkole, gdzie problem manifestuje się najsilniej i we wszelkich odmianach. Stąd również nauczyciel dziecka staje się osobą zaangażowaną w terapię dziecka, wraz z logopedą i psychologiem. Warto również dokonać modyfikacji niektórych zachowań nauczycieli, które mogą pogłębiać lęk przed mówieniem, takie jak np. wywieranie presji na uzyskanie odpowiedzi, oraz zachowań grupy/ klasy, w której dziecko może czuć się odtrącone, ignorowane, „niewidzialne”, czasem nękane przez rówieśników, lub odwrotnie nadmiernie przez nich wyręczane. Możliwa jest również terapia w gabinecie poza przedszkolem czy szkołą, aby wzmocnić pewność siebie, poczucie własnej wartości dziecka, otworzyć je na kontakt z nowymi osobami, jednak również w placówce bazowej powinny być wprowadzane odpowiednie modyfikacje oddziaływań, rzadko bowiem automatycznie dochodzi do przeniesienia aktywności werbalnej z gabinetu, np. w poradni, na inne miejsca.

Wśród skutecznych metod terapii dla dzieci z mutyzmem wybiórczym są techniki behawioralne, które pomagają uruchamiać mowę i wywoływać ją w różnych środowiskach: wygaszanie bodźca, modelowanie, desensytyzacja (Bystrzanowska, 2017).

W technice wygaszania bodźca dziecko jest stopniowo oswajane z miejscem i osobami w przedszkolu/szkole. jeżeli metodę wygaszania bodźca podzielimy na małe etapy, wtedy mamy do czynienia z metodą sliding in czyli stopniowego wślizgiwania się nowych osób do grona rozmówców dziecka z mutyzmem wybiórczym. Początkowo dziecko wraz z rodzicem, codziennie przed zajęciami grupowymi lub po zajęciach przez 10-15 minut spędza czas w klasie, w której do tej pory nie rozmawiało, miło się bawiąc, oglądając zabawki i stopniowo rozmawiając. jeżeli dziecko zaczęło mówić do rodzica można powoli dołączać kolejną osobę (logopeda, psycholog, nauczyciel), która początkowo pozostaje za drzwiami, a z czasem powoli zbliża się do drzwi, które stopniowo można uchylić, a następnie otworzyć. Z czasem nowa osoba dołącza do dziecka i mamy, razem z nimi licząc, nazywając kolory, dni tygodnia, itp., stopniowo przechodząc do odpowiedzi tak/nie na pytania zamknięte. Kiedy dziecko zacznie swobodnie rozmawiać z nową osobą, np. terapeutą, rodzic się oddala, a grono rozmówców może być poszerzone o kolejną osobę, np. rówieśnika, nauczyciela, w sposób zastosowany poprzednio, z obecnością rodzica.

Wraz z metodą wygaszania bodźca można stosować metodę modelowania. W tej metodzie zwracamy uwagę nie na odległość między rozmawiającymi, ale na sposób komunikacji między nimi. Początkowo nawiązujemy komunikację niewerbalną prosząc dziecko o np. wskazywanie obrazków, następnie wprowadzamy ćwiczenia oddechowe wymagające jednocześnie wytworzenia niewerbalnych wokalizacji, np. odgłosów zwierząt, maszyn, pojazdów. Przechodzimy do pojedynczych głosek, sylab, słów, zdań, stopniowo zwiększając siłę głosu.

Desensytyzacja to etap finalny, który polega na konfrontowaniu dziecka, będącego w stanie relaksacji z bodźcem budzącym lęk w celu bardziej trwałego odwrażliwienia. Na tym etapie mogą być stosowane nagrania głosu dziecka odsłuchiwane przez dziecko i kolejno inne osoby, aby zmniejszyć intensywność reakcji lękowej.

Postępowanie nauczyciela w pracy z uczniem z mutyzmem wybiórczym powinno również uwzględniać następujące ogólne zasady:

• nawiązanie ścisłej współpracy z rodzicami, umożliwienie im obecności w sali czy klasie szkolnej, pozyskiwanie informacji nt. zainteresowań dziecka oraz wskazówek, które ułatwią porozumienie z dzieckiem,
• czasowe zaakceptowanie sytuacji, iż dziecko nie mówi, nawiązywanie z nim kontaktu niewerbalnego i stopniowo werbalnego (najlepiej w indywidualnym kontakcie), stwarzanie warunków zabawy, w tym indywidualnej zabawy z wychowawczynią/ nauczycielką (np. 3 x na tydzień po 15-20 minut), podczas której wykonywane są ulubione zabawy i czynności, nie sprawiające dziecku trudności,
• udział dziecka w indywidualnych, a następnie, stopniowo, w zajęciach grupowych dla niewielkiej ilości dzieci prowadzonych np. przez logopedę lub psychologa szkolnego, włączanie w zajęcia początkowo jednego rówieśnika, stopniowo poszerzając grupę (próbę zwiększania liczby osób będących słuchaczami należy wykonywać bardzo stopniowo),
• oddanie w ręce dziecka decyzji o czasie podjęcia komunikacji werbalnej poszukując równocześnie łatwiejszych dla dziecka form kontaktu nie wymagających artykulacji słów, mimika, gestykulacja, nawiązywanie kontaktu wzrokowego, aktywne wykonywanie poleceń nauczyciela typu wskaż, podaj, połóż, wykonywanie głową gestu potakującego lub zaprzeczającego, wyklaskiwanie, wykonywanie prac rysunkowych lub pisemnych jeżeli dziecko potrafi i chce pisać, śpiew w chórze, pantomimiczne odgrywanie scenek wydają się najbardziej wskazanymi formami wstępnej komunikacji,
• stopniowe, spokojne i pozbawione presji podejmowanie prób uzyskania odpowiedzi werbalnej od dziecka, dawanie większej ilości czasu w odpowiedź,
• unikanie sytuacji pomijania ucznia w zadaniach, które wymagają mówienia, jeżeli dziecko nie jest w stanie się wypowiedzieć przypomnienie o możliwości wypowiedzenia się innym razem,
• angażowanie dziecka z mutyzmem wybiórczym w różne przedsięwzięcia na rzecz grupy (np. wytarcie tablicy, rozdawanie pomocy dydaktycznych, funkcja dyżurnego, zamknięcie klasy po lekcji, rozdanie klasówek), przeciwdziałanie sytuacji pozostawania na uboczu i w izolacji od grupy,
• umożliwianie udziału w działaniach szkolnych poprzez inne rodzaje aktywności niż mówienie (statyczna rola w przedstawieniu, trzymanie przedmiotów i elementów dekoracji, ruch w parze lub w grupie),
• stosowanie zabaw wymagających manipulacji oddechem (zdmuchiwanie płomienia świecy, bańki mydlane, itp.) w celu obniżania napięcia w obrębie ciała i narządów mowy,
• organizowanie zabaw klasowych wymagających wydawania dźwięków zwierząt, pojazdów, efektów pogodowych, odgłosów otoczenia itp., naśladowanie dźwięków, chrapanie, stękanie, śmiech, gwizdanie, stukanie zębami, kląskanie językiem mogą być dobrym krokiem naprzód,
• aranżowanie śpiewania/ mówienia/ czytania w zespole (z pokazywaniem gestów, z ruchem) i z coraz mniejszą grupą dzieci, aż do mówienia/czytania w parze z „kumplem do mówienia/czytania” (np. wiersza, wyliczanki),
• używanie instrumentów do komunikacji dźwiękowej pomiędzy różnymi instrumentami, zorganizowanie zabawy w orkiestrę z dyrygentem,
• proponowanie zabaw w teatr lalkowy, kukiełkowy, marionetkowy, za kurtyną, w maskach, w tunelu, z możliwością modyfikacji głosu – dziecko może poczuć się pewniej wcielając się w jakąś fikcyjną postać i komunikując się z otoczeniem dzięki pacynki, pomocne mogą być również zabawy wymagające szeptu np. głuchy telefon,
• zadbanie o przyjmowanie dziecka do zabaw przez rówieśników, częste organizowanie zabaw w parach i małych grupach,
• „łączenie światów” – umożliwienie dzieciom pokazania rzeczy, przedmiotów przyniesionych z domu (Ołdakowska-Żyłka, Grąbczewska-Różycka, 2017),
• wprowadzanie grupowych ćwiczeń integracyjnych, w tym takich, które nie wymagają mówienia, i które poprzez ekspresję ruchową, ułatwiają rozluźnienie emocjonalne, zmniejszenie napięcia, przełamanie onieśmielenia dziecka, budowanie zaufania do innych i wzajemne poznawanie się uczniów (z zastosowaniem np. B. Wilmes-Mielenhausen, Nowe gry i zabawy ćwiczące odwagę),
• unikanie sytuacji korzystania z pośredników w postaci dzieci mówiących za milczącą osobę (wprowadzamy zasadę, iż każdy sam wykonuje swoje prace i sam mówi za siebie),
• przeciwdziałanie przyklejaniu etykiety przez rówieśników (np. komunikaty typu „on/ona nie mówi”), informując, iż dziecko potrafi mówić i przyjdzie taki czas, iż będzie z innymi rozmawiać,
• jeśli dziecko odezwie się traktować tą sytuację normalnie, bez nadmiarowych reakcji i bez robienia zbyt dużego wydarzenia z tego faktu,
• należy pamiętać o powolnym tempie zmian w funkcjonowaniu dziecka z mutyzmem wybiórczym, za progres przyjmujemy wszelkie choćby drobne zmiany w komunikacji, w tym niewerbalnej.

Główną zasadą w pracy z dzieckiem mutystycznym jest obniżanie poziomu odczuwanego przez dziecko lęku, podwyższanie samooceny i pewności siebie w sytuacjach społecznych. Nacisk nie jest kładziony bezpośrednio na doprowadzenie dziecka do mówienia, a na redukowanie tego, co leży u podstaw odmowy mówienia. Mutyzmu nie mogą przerwać ani groźby, ani obietnice. Wszelkie próby wywierania nacisku czy poganiania dziecka przynoszą odwrotny skutek. Zachowania ucznia z mutyzmem są nietypowe i z trudem poddają się oddziaływaniom nauczycielskim, co sprawia, iż nauczyciel może odczuwać rozczarowanie i zniechęcenie. Trzeba jednak pamiętać, iż nie są to zachowania opozycyjno-buntownicze, upór i złośliwość ucznia, a fobia społeczna i wysoki poziom lęku.

Poradnia psychologiczno – pedagogiczna to miejsce do którego rodzice udają się w pierwszej kolejności po pomoc dla swoich dzieci. Niestety brak jest jednolitego podejścia wszystkich poradni do prowadzenia terapii, wsparcia i wydawania stosownych opinii czy orzeczeń. W niektórych sytuacjach rozważane jest uzyskanie przez małe dziecko w wieku przedszkolnym opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju. W uzasadnionych przypadkach, kiedy lęk jest wysoki, pojawia się depresja i inne zaburzenia lękowe, a lekarz uzna to za konieczne, uczniowie ci mogą otrzymać orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania wydawane przez zespół orzekający poradni na podstawie diagnozy lekarza. Jednak nie we wszystkich przypadkach jest ono zasadne, bowiem mutyzm wybiórczy jako problem komunikacyjny musi być rozwiązany w kontakcie z innymi ludźmi, a nie w izolacji od nich. Niektóre poradnie wydają choćby orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego z uwagi na zagrożenie niedostosowaniem społecznym, jednak nie jest to praktykowane we wszystkich placówkach (Bystrzanowska, 2017).

Tymczasem dziecko z mutyzmem wybiórczym choćby bez formalnej diagnozy i opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej powinno być objęte w placówce odpowiednią opieką. Prawo do tego daje obowiązujące od dnia 1 września 2017 r. Rozporządzenie MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. poz. 1591). Rozporządzenie to gwarantuje dziecku, po rozpoznaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz indywidualnych możliwości psychofizycznych, pomoc nauczyciela, wychowawcy lub specjalisty w trakcie bieżącej pracy z uczniem oraz podczas dodatkowych zajęć z logopedą, pedagogiem, bądź psychologiem.

Wczesna diagnoza i terapia ma szansę przynieść poprawę w funkcjonowaniu dziecka z mutyzmem wybiórczym. Natomiast późno dostrzeżone i zdiagnozowane objawy lęku przed mówieniem oraz terapia podjęta z opóźnieniem nie rokują zbyt szybkich postępów terapeutycznych, a dziecko pozostaje w sferze ciszy. Dziecko mutystyczne pozostawione bez pomocy będzie cierpiało w ciszy, a jego trudności będą przybierały na sile prowadząc do negatywnych konsekwencji. Może bowiem dojść do pogłębienia poziomu lęku, fobii, depresji, społecznej izolacji i wycofania z życia, zaniżenia osiągnięć szkolnych czy w miejscu pracy, pracy na stanowisku poniżej realnych kompetencji, prób pomocy sobie przez narkotyki lub alkohol, myśli czy choćby prób samobójczych, a choćby przestępstw czy zaangażowania w młodzieżowe grupy przestępcze (Shipon-Blum E., 2003, s.2).

Osoby z mutyzmem wybiórczym nie mogą aktywnie uczestniczyć w życiu swoich rodzin, społeczności lokalnych, czy we własnej edukacji. Pozostają mniej lub bardziej biernymi obserwatorami tego, co dzieje się wokół bez możliwości pełnego decydowania o sobie i wyrażania siebie. Istnieją możliwości pomocy im, zarówno prawne, jak i systemowe. Nic jednak nie zastąpi rozumiejącego, pozytywnego, zaangażowanego, a jednocześnie profesjonalnego kontaktu dziecka z dorosłym, uruchamiającego dziecko do pokonywania barier i maksymalizowania swoich możliwości. Skorzystajmy z tych zasobów.

Zachęcamy do przeczytania:

Pierwsza wizyta z dzieckiem u psychologa

Pierwsza wizyta z nastolatkiem u psychologa

W naszym Centrum prowadzimy dla dzieci i młodzieży:

• Trening Umiejętności Społecznych
• Socjoterapię
• Trening Zastępowania Agresji
• konsultacje psychologiczne dla dzieci
• psychoterapię indywidualną młodzieży
• terapię rodzinną

autor: Ewa Lipkowska – pedagog, psychoterapeuta w trakcie certyfikacji

bibliografia

• Andrzejewska M., Mutyzm wybiórczy, materiały szkoleniowe, 2017.
• Bala J., Cabała M., Giese-Szczap K., Kiepiela-Koperek A., Miękina-Pindur J., Młynarska I., Pilch A., Szczęśniak S., Szyszka K., Terapie szyte na miarę. Mutyzm wybiórczy w praktyce terapeutycznej. Impuls, Kraków 2017.
• Bystrzanowska M., Mutyzm wybiórczy. Poradnik dla rodziców, nauczycieli i specjalistów. Impuls, Kraków 2017
• Cabała M., Leśniak-Stępień A., Szot R., Szyszka K. Mutyzm wybiórczy : trzy spojrzenia. Impuls2016
• Goodman R. , Scott S. , Psychiatria dzieci i młodzieży. Urban & Partner, Wrocław 2000.
• Herzyk A., Afazja i mutyzm dziecięcy. Wydawnictwo Polskiej Fundacji Zaburzeń Mowy, Lublin 1992.
• Ołdakowska-Żyłka B., Grąbczewska-Różycka K., Mutyzm wybiórczy. Strategie pomocy dziecku i rodzinie. Engram Difin, Warszawa 2017.
• Ołdakowska-Żyłka B., Grąbczewska-Różycka K., „Mutyzm wybiórczy-Dzieci uwięzione w ciszy” (e-book).
• Reutt ., Z zagadnień dziecięcego mutyzmu, Logopedia 1971.
• .Shipon-Blum E., When The Words Just Won’t Come Out, www.selectivemutism.org/pdf/, 15.02.2003)
• Skoczek A., Mutyzm. Zagadnienia teorii i praktyki. WAM, Kraków 2015.