Zwiększone występowanie nadwagi i otyłości to problem, z którym mierzy się większość państw rozwiniętych. Mogą mieć one poważne skutki nie tylko dla zdrowia, ale także dla życia ludzi. Jakie są przyczyny otyłości i nadwagi? Co możemy zrobić, żeby z nimi walczyć?
Epidemia nadwagi otyłości
Otyłość jest chorobą, która charakteryzuje się zwiększeniem ilości tkanki tłuszczowej oraz zmianami w profilu metabolicznym (m.in. w poziomie glukozy, insuliny i cholesterolu we krwi). Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) alarmuje, iż otyłość osiągnęła wysoki poziom, a liczba ludzi na świecie zmagających się z tym problemem potroiła się w porównaniu do 1975 roku.
Choć otyłość dotyka ludzi w każdym wieku, to dane z lat 1975–2016, wskazują znaczny wzrost nadwagi i otyłości u dzieci i nastolatków (5–19 lat) z 4% do 18%. Paradoksalnie większość ludności na świecie żyje w krajach, gdzie nadwaga i otyłość jest przyczyną śmierci większej liczby ludzi niż niedożywienie.
Jakie są powikłania i skutki otyłości?
Oprócz wspomnianych pierwotnych problemów pojawiających się w otyłości występuje wiele wtórnych zaburzeń, do których zaliczamy: choroby układu krążenia, udary mózgu, zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego czy rozwój nowotworów.
Otyli pacjenci często borykają się także z zaburzeniami związanymi z funkcjami układu rozrodczego (m.in. spadkiem poziomu testosteronu u mężczyzn czy nieregularnością cykli płciowych u kobiet, problemami z zajściem i donoszeniem ciąży, a w skrajnych przypadkach również z niepłodnością).
Otyłość jest również czynnikiem ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2, a dane wskazują na to, iż u 60% otyłych ludzi rozwinie się w przyszłości cukrzyca typu 2. Ponadto ludzie otyli i chorzy na cukrzycę typu 2 znajdują się również w grupie zwiększonego ryzyka zapadalności na chorobę Alzheimera.
Jak mierzymy nadwagę i otyłość?
Popularnym miernikiem oceny stopnia nadwagi i otyłości jest wskaźnik masy ciała (ang. body mass index – BMI). Obliczamy go, dzieląc masę ciała (kg) przez wzrost do kwadratu (m2). Każdy z nas zna swoją wagę i wzrost, może więc gwałtownie dokonać takiej kalkulacji.
Według WHO BMI większe lub równe 25 określane jest jako nadwaga, a BMI powyżej 30 jako otyłość. W związku z eskalacją i rozwojem problemu otyłości w tej chwili wyróżnia się otyłość III stopnia (otyłość olbrzymia), z którą mamy do czynieni, kiedy BMI przekracza 40.
BMI nie jest jedynym i idealnym miernikiem nadwagi i otyłości, choć jest powszechnie stosowana. Na przykład osoby intensywnie ćwiczące mogą znacznie podwyższyć masę mięśniową, która z kolei przyczynia się do wzrostu ich BMI.
Do oceny zmian w chorobach metabolicznych często stosuje się pomiar składu ciała, w którym określa się m.in. procentową zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie. Warto również wspomnieć, iż rozkład tkanki tłuszczowej u kobiet wygląda inaczej niż u mężczyzny.
Kobiety mają tendencje do gromadzenia zapasów w postaci tkanki tłuszczowej w okolicach ud i zarys ich ciała można porównać do kształtu gruszki. Natomiast mężczyźni gromadzą zapasy tłuszczu głównie w okolicach brzucha i kształtem przypominają bardziej jabłko.
Jakie są przyczyny otyłości i nadwagi?
Nasi przodkowie byli zbieraczami i łowcami, żyli na sawannie i pokonywali duże odległości w poszukiwaniu pożywienia. Oczywiście trudno dziś oszacować, jakie dystanse codziennie przemierzali. Badania nad plemieniem łowców i zbieraczy Handza mieszkającym w tej chwili w Tanzanii wykazały, iż pokonują oni 11–12 km dziennie, co odpowiada 15 000–17 000 kroków.
Jak wygląda to obecnie? Czy zastanawiałeś/zastanawiałaś się, jakie odległości pokonujesz każdego dnia? Pomiar aktywności fizycznej nie jest sprawą trudną. Wiele dostępnych telefonów komórkowych, zegarków czy opasek wyposażonych jest w aplikacje do pomiaru liczby kroków pokonywanych w określonym czasie (np. w ciągu całego dnia). Zalecana liczba to 6000–8000 kroków na dzień dla utrzymania dobrego stanu zdrowia.
WHO w działaniach profilaktycznych w walce z problemem otyłości rekomenduje regularną aktywność fizyczną (przynajmniej 60 min dziennie w przypadku dzieci i 150 min w czasie tygodnia dla dorosłych).
To też Cię zainteresuje: Co dzieje się w mózgu, gdy jesteśmy szczęśliwi?
Ponadto wykazano, iż bieganie przez 20–30 min wpływa na kreatywność, która utrzymuje się przez ok. 2 godziny. Natomiast już 20 min porannego spaceru lub biegu wystarcza, aby podnieść zdolności koncentracji i poziom dopaminy (tzw. neurotransmitera szczęścia).
Czynnikiem wpływającym na rozwój problemów metabolicznych jest również niewłaściwe odżywianie. Szybki styl życia skłania wielu ludzi spożywania niezdrowej, żywności typu fast food bogatej w tłuszcze i cukry. Znów tutaj z pomocą przychodzi WHO, które zaleca ograniczenie spożywania pokarmów zawierających cukry i tłuszcze, wzrost spożycia owoców, warzyw, pokarmów pełnoziarnistych i orzechów.
Galopująca otyłość w czasach pandemii koronawirusa
Okresy kwarantanny związane z pandemią koronawirusa, które obowiązywały w wielu krajach świata sprzyjały niekontrolowanemu podjadaniu oraz braku aktywności fizycznej. Stąd też nastąpiła dalsza eskalacja problemu otyłości i nadwagi.
Obserwacje kliniczne amerykańskich lekarzy (na czele z kardiologiem Davidem Kassem) pracujących w szpitalu uniwersyteckim Johns Hopkins w Baltimore wykazały, iż u młodych hospitalizowanych pacjentów występuje silny związek pomiędzy otyłością a ciężkimi przypadkami związanymi z zarażeniem COVID-19.
Otyłość jako wysoki czynnik ryzyka zapadalności na tego wirusa ma szczególne znaczenie w USA, gdzie ok. 40% populacji boryka się z problemem nadmierną masą ciała (podczas gdy w Chinach otyli stanowią 6,2%, we Włoszech 20%, w Hiszpanii 24% i w Polsce ok. 25%). Dalsze badania prowadzone w University of Cincinnati, New York University, University of Washington, Florida Health and University of Pennsylvania potwierdziły występowanie silnej pozytywnej korelacji pomiędzy BMI a zapadalnością na COVID-19 u młodych pacjentów.
Zdaniem lekarzy otyłość może zaburzać dostarczenie tlenu do płuc oraz osłabiać odpowiedź układu immunologicznego na infekcję wirusową. Ponadto otyłość często prowadzi do rozwoju cukrzycy typu 2, a obie te choroby charakteryzują się występowaniem stanów zapalnych, powstawaniem stresu oksydacyjnego i zmianami w układzie krążenia, co również sprzyja rozwojowi tego wirusa.
Podsumowując – adekwatna dieta i aktywność fizyczna mogą w znacznym stopniu przyczynić się do poprawy stanu zdrowia, zarówno tego fizycznego, jak i psychicznego. W zdrowym ciele jest bowiem nie tylko zdrowy duch, ale również zdrowy mózg.
Literatura:
- Hansen A.: W zdrowym ciele zdrowy mózg. Wydawnictwo Znak, Kraków 2018
- Kass D.A., Duggal P., Cingolani O.: Obesity could shift severe COVID-19 disease to younger ages. Lancet, 2020; 395 (10236):1544–1545
- Gawałek M., Śliwowska J. H.: Neuronal basis of reproductive dysfunctions associated with diet and alcohol: from the womb to adulthood. Reprod. Biol., 2015; 15(2): 69–78
- https://www.who.int/health-topics/obesity#tab=tab_1
- https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/diabetes
- https://www.cdc.gov/vitalsigns/walking/index.html
- https://www.national-geographic.pl/artykul/tanzania-ostatni-lowcy
