Mononukleoza zakaźna potocznie nazywana „chorobą pocałunków” to zakażenie wirusowe, które najczęściej atakuje młodzież i młodych dorosłych. Choć większość osób przechodzi ją łagodnie, u niektórych może prowadzić do poważnych powikłań i długotrwałych konsekwencji zdrowotnych. Jakie są przyczyny, objawy i sposoby leczenia mononukleozy?
Przyczyny choroby
Mononukleoza to choroba wywoływana przede wszystkim przez wirus Epsteina-Barr (EBV), należący do rodziny wirusów opryszczki. Szacuje się, iż aż 90% przypadków tej choroby jest spowodowanych właśnie przez EBV. Co ciekawe, prawie 95% dorosłych na całym świecie miało kontakt z tym wirusem, ale tylko u części z nich rozwinęły się objawy choroby.
Wirus przenosi się głównie przez ślinę – stąd potoczna nazwa „choroba pocałunków”. Można się nim zarazić również przez używanie tych samych przedmiotów, np. szklanek czy szczoteczek do zębów. Warto zauważyć, iż około 5-7% przypadków mononukleozy jest spowodowanych przez cytomegalowirus (CMV), inny wariant wirusa z rodziny Herpesviridae. W rzadkich przypadkach chorobę mogą wywoływać również inne patogeny, takie jak Toxoplasma gondii.
Objawy mononukleozy
Objawy mononukleozy zakaźnej mogą się różnić w zależności od wieku pacjenta. U dzieci przed okresem dojrzewania choroba często przebiega bezobjawowo lub daje jedynie łagodne objawy grypopodobne.
Sytuacja zmienia się diametralnie u nastolatków i młodych dorosłych. W tej grupie wiekowej mononukleoza objawia się charakterystyczną triadą symptomów. Gorączka może utrzymywać się choćby przez dwa tygodnie, choć zwykle jest łagodna. Ból gardła jest często intensywny przez pierwsze 3-5 dni, po czym stopniowo ustępuje w ciągu kolejnych 7-10 dni. Obrzęk węzłów chłonnych jest zwykle zlokalizowany wokół tylnej części szyi, choć czasem obrzęk może objąć węzły w całym ciele.
Jednym z najbardziej uciążliwych objawów mononukleozy jest przewlekłe zmęczenie. Choć większość symptomów ustępuje po 2-4 tygodniach, uczucie zmęczenia może utrzymywać się choćby przez kilka miesięcy. Szacuje się, iż u 28% pacjentów zmęczenie trwa dłużej niż miesiąc. To właśnie ten objaw często najbardziej utrudnia powrót do normalnego funkcjonowania.
Inne objawy mogą obejmować powiększenie śledziony, łagodne powiększenie wątroby, a w rzadkich przypadkach żółtaczkę. U niektórych pacjentów może pojawić się również charakterystyczna wysypka, szczególnie jeżeli zostali oni nieprawidłowo leczeni antybiotykami z grupy penicylin.
Diagnoza
Diagnoza mononukleozy zakaźnej może być wyzwaniem dla lekarzy, ponieważ jej objawy są podobne do wielu innych infekcji. Podstawą rozpoznania jest badanie fizykalne, podczas którego lekarz zwraca uwagę na powiększoną śledzionę oraz obrzęknięte węzły chłonne.
Kluczowe znaczenie w rozpoznaniu choroby mają badania krwi. Najpopularniejszym testem jest tzw. test monospot, wykrywający przeciwciała heterofilne. Niestety, test ten nie jest zbyt czuły, szczególnie w początkowej fazie choroby. Dlatego coraz częściej stosuje się bardziej zaawansowane badania serologiczne, które pozwalają wykryć specyficzne przeciwciała skierowane przeciwko wirusowi Epsteina-Barr. Dodatkowo, w rozmazie krwi obwodowej można zaobserwować charakterystyczne atypowe limfocyty, zwane komórkami Downeya.
Leczenie
Leczenie mononukleozy zakaźnej jest głównie objawowe. Nie ma specyficznego leku, który zwalczałby wirusa EBV. Pacjentom zaleca się odpoczynek, ograniczenie aktywności fizycznej, szczególnie w pierwszych tygodniach choroby. Nawodnienie organizmu jest najważniejsze dla wspomagania walki z infekcją, dlatego chorzy powinni przyjmować duże ilości płynów. Do łagodzenia objawów stosuje się leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe, takie jak paracetamol czy ibuprofen.
Ważne jest, aby pacjenci unikali sportów kontaktowych przez co najmniej 3-4 tygodnie od zachorowania, ze względu na ryzyko pęknięcia powiększonej śledziony. W przypadku silnego bólu gardła czasami stosuje się kortykosteroidy, choć ich skuteczność pozostaje kontrowersyjna. Ponieważ jest to choroba wirusowa antybiotyki nie są skuteczne w leczeniu mononukleozy, a wyjątkiem są sytuacje, gdy dochodzi do wtórnego zakażenia bakteryjnego.
Powikłania i długoterminowe konsekwencje
Choć mononukleoza zakaźna zwykle ustępuje samoistnie, u niektórych osób może prowadzić do poważnych powikłań. Do rzadkich, ale groźnych komplikacji należą zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu, niedokrwistość hemolityczna czy pęknięcie śledziony.
Ponadto, wirus Epsteina-Barr jest powiązany z rozwojem niektórych nowotworów, takich jak chłoniak Burkitta czy rak nosogardła. Co istotne, choćby po ustąpieniu ostrych objawów, wirus pozostaje w organizmie w formie uśpionej. Może się reaktywować w sytuacjach osłabienia układu odpornościowego, powodując nawrót choroby lub bezobjawowe rozsiewanie wirusa.
Zapobieganie i profilaktyka
Zapobieganie mononukleozie zakaźnej może być trudne, biorąc pod uwagę powszechność wirusa Epsteina-Barr. Nie istnieje szczepionka przeciwko EBV, choć realizowane są badania nad jej opracowaniem. Najlepszą metodą profilaktyki jest unikanie bliskiego kontaktu z osobami chorymi oraz dbanie o higienę osobistą. Szczególnie ważne jest, aby nie dzielić się przedmiotami osobistymi, takimi jak szklanki czy sztućce z osobami potencjalnie zakażonymi.
Mononukleoza zakaźna to choroba, która mimo swojej powszechności, wciąż stanowi wyzwanie dla medycyny. Charakter choroby, długotrwałe konsekwencje i potencjalne powikłania sprawiają, iż nie należy jej lekceważyć. najważniejsze znaczenie ma wczesna diagnoza i odpowiednie postępowanie terapeutyczne. Choć większość osób przechodzi mononukleozę bez poważnych komplikacji, warto pamiętać o możliwości długotrwałych skutków i dbać o swoje zdrowie choćby po ustąpieniu ostrych objawów. Badania nad wirusem Epsteina-Barr i jego rolą w rozwoju różnych schorzeń wciąż trwają, co może w przyszłości przyczynić się do opracowania skuteczniejszych metod leczenia i zapobiegania chorobie.
DSikora, fot. Cedric Fauntleroy, pexels
