Modzele, odciski i mikrourazy – małe zmiany, które prowadzą do przewlekłych ran

forumleczeniaran.pl 16 godzin temu

W codziennej praktyce medycznej nierzadko spotykamy się z pacjentami, którzy zgłaszają się z – na pierwszy rzut oka – drobnymi zmianami skórnymi: modzelami, odciskami, pęknięciami naskórka. Nierzadko są one bagatelizowane przez samych chorych. Tymczasem to właśnie te zmiany są często punktem wyjścia do poważnych problemów – przewlekłych ran, infekcji, a w skrajnych przypadkach amputacji.

Problem ten zyskuje szczególne znaczenie w populacjach wysokiego ryzyka – osób z cukrzycą, niewydolnością krążenia, neuropatiami czy deformacjami stóp. W niniejszym artykule przyjrzymy się mechanizmom powstawania modzeli, odcisków i mikrourazów oraz ich roli jako czynników ryzyka w rozwoju trudno gojących się ran.

Fizjologia i patofizjologia zrogowaceń – odpowiedź skóry na przeciążenie

Skóra pełni funkcję ochronną, a jej komórki – szczególnie warstwa rogowa naskórka – adaptują się do warunków zewnętrznych. W odpowiedzi na przewlekły ucisk lub tarcie następuje miejscowe pogrubienie warstwy rogowej. Jest to mechanizm obronny – organizm „wzmacnia” miejsce narażone na uszkodzenie mechaniczne. Jednak w warunkach patologicznych ta adaptacja prowadzi do problemów.

Modzele (callus)

Modzele to płaskie, rozlane zgrubienia naskórka, zwykle o żółtawym zabarwieniu i suchej powierzchni. Tworzą się na podeszwowej stronie stopy – najczęściej pod głowami II–V kości śródstopia, pięcie i krawędziach stopy. Ich powstawaniu sprzyja asymetria obciążenia stopy, noszenie źle dopasowanego obuwia, deformacje ortopedyczne (np. haluks, płaskostopie podłużne i poprzeczne), a także nadwaga.

Odciski (clavus)

Odciski to miejscowe zrogowacenia z rdzeniem rogowym wnikającym w głąb skóry. Najczęściej pojawiają się w miejscach punktowego ucisku, np. na grzbietach palców (w przypadku zbyt ciasnego obuwia) lub między palcami. Ich rdzeń może uciskać zakończenia nerwowe, powodując silny ból. Długotrwała obecność odcisków prowadzi do chronicznego mikrourazu i zapalenia skóry adekwatnej.

Mikrourazy – drobne uszkodzenia, które otwierają drogę infekcjom

Mikrourazy to niewielkie pęknięcia, skaleczenia, otarcia lub nadżerki naskórka, które w zdrowej skórze goją się w ciągu kilkudziesięciu godzin. Jednak w warunkach przewlekłego nacisku, współistniejącej neuropatii, niedokrwienia lub zakażenia – proces gojenia zostaje zaburzony.

Mechanizmy sprzyjające powstawaniu mikrourazów:

przesuszona, zrogowaciała skóra (częsta u osób starszych i z cukrzycą),
nieprawidłowa pielęgnacja stóp (np. nieumiejętne usuwanie odcisków domowymi sposobami),
obecność grzybicy stóp, która osłabia integralność naskórka,
zaburzenia pocenia się (np. w neuropatii cukrzycowej),
źle dobrane obuwie i skarpety powodujące otarcia.

Mikrourazy nie tylko stanowią wrota dla bakterii i grzybów, ale – co istotne – w przypadku zaburzonego czucia – często pozostają niezauważone. To właśnie one często stają się punktem wyjścia dla przewlekłych owrzodzeń, zwłaszcza u pacjentów z zespołem stopy cukrzycowej.

Zespół stopy cukrzycowej – ostateczne stadium nieleczonych zmian

Zespół stopy cukrzycowej (ZSC) definiuje się jako infekcja, owrzodzenie i/lub destrukcja tkanek głębokich w obrębie stopy u osoby z cukrzycą, związana z obecnością neuropatii i/lub niedokrwienia.

Etapy prowadzące do ZSC:

Przewlekły nacisk → modzel lub odcisk.
Uszkodzenie naskórka → mikrouraz.
Niewidoczne pęknięcie → kolonizacja bakteryjna.
Rozwój stanu zapalnego → trudno gojąca się rana.
Pogłębianie się infekcji → martwica, destrukcja tkanek, amputacja.

Statystyki są alarmujące: według danych z portalu cukrzyca.pl, aż 15% pacjentów z cukrzycą rozwinie ZSC w ciągu swojego życia, a około 20% przypadków kończy się amputacją. Co istotne, w większości przypadków – ZSC można było uniknąć, gdyby odpowiednio wcześnie leczono odcisk, mikrouraz lub pęknięcie naskórka.

Diagnostyka i ocena ryzyka – rola interdyscyplinarnego podejścia

Pacjenci z nawracającymi zrogowaceniami, bolesnymi odciskami i ranami stóp powinni być kierowani na konsultacje:

podologiczne – ocena zmian, usuwanie zrogowaceń, dobór wkładek,
diabetologiczne – ocena stanu metabolicznego u pacjentów z cukrzycą,
ortopedyczne – w przypadku deformacji kostnych i wad postawy,
chirurgiczne lub flebologiczne – jeżeli występują objawy przewlekłej niewydolności żylnej.

U pacjentów z ZSC stosuje się specjalistyczne skale oceny ran (np. skala Wagnera) i wykonuje badania pomocnicze: USG Dopplera, badanie ABI, ocena neurologiczna (monofilament 10 g, tuning fork).

Nowoczesne metody leczenia i prewencji

Podologia kliniczna

Coraz większe znaczenie w leczeniu i profilaktyce modzeli i odcisków odgrywa podologia – dziedzina zajmująca się zdrowiem stóp. Do najważniejszych metod terapeutycznych należą:

mechaniczne usuwanie zrogowaceń dzięki skalpela, frezarki lub dłutka,
opracowanie ran i pęknięć z użyciem specjalistycznych opatrunków,
odciążenie miejsc ucisku – wkładki ortopedyczne, ortozy, separatory palców,
zastosowanie preparatów keratolitycznych – zawierających mocznik, kwas salicylowy, kwasy owocowe,
terapia bioaktywnymi opatrunkami – np. z jonami srebra, alginianami, kolagenem.

Leczenie ran przewlekłych

W przypadku przekształcenia mikrourazu w ranę przewlekłą konieczne może być:

terapia podciśnieniowa (NPWT),
chirurgiczne opracowanie rany (debridement),
antybiotykoterapia celowana (w przypadku infekcji),
rehabilitacja i fizjoterapia stóp – poprawa ukrwienia i biomechaniki.

Profilaktyka – element zapobiegania przewlekłym ranom

Działania profilaktyczne powinny być wdrażane zarówno u osób zdrowych, jak i pacjentów z grup ryzyka:

codzienna higiena i kontrola stanu skóry stóp (zwłaszcza między palcami i na piętach),
regularne nawilżanie skóry (np. kremy z mocznikiem 10–20%),
unikanie samodzielnego usuwania odcisków ostrymi narzędziami,
stosowanie odpowiedniego obuwia – miękkiego, szerokiego, z amortyzacją,
kontrola poziomu glukozy u pacjentów z cukrzycą,
edukacja – nauka rozpoznawania zmian i szybkiego reagowania.

Podsumowanie

Choć modzele, odciski i mikrourazy mogą wydawać się niegroźne, w rzeczywistości stanowią realne zagrożenie zdrowotne, szczególnie dla osób z chorobami przewlekłymi. Stanowią pierwszy etap w łańcuchu zdarzeń prowadzącym do przewlekłych ran, zakażeń, a choćby amputacji kończyny. Interdyscyplinarne podejście, profilaktyka, edukacja pacjenta oraz nowoczesne metody leczenia to fundament skutecznego zapobiegania tym powikłaniom.

Bibliografia

Idź do oryginalnego materiału