Model SCERTS Barry’ego Prizanta – jak wspierać tożsamość i motywację uczniów ze spektrum autyzmu?

autyzmwszkole.com 14 godzin temu

Reklamy

Czym jest model SCERTS?

Model SCERTS (Social Communication, Emotional Regulation, Transactional Support), stworzony przez Barry’ego Prizanta i jego zespół, to nowoczesne, holistyczne podejście do wspierania rozwoju dzieci i młodzieży z autyzmem. W odróżnieniu od tradycyjnych terapii skupionych na eliminacji „zachowań trudnych”, model SCERTS koncentruje się na rozwoju komunikacji społecznej, regulacji emocjonalnej i budowaniu motywującego środowiska edukacyjnego.

Trzy filary modelu SCERTS:

Social Communication (SC) – rozwój spontanicznej, funkcjonalnej komunikacji oraz relacji społecznych.
Emotional Regulation (ER) – nauka radzenia sobie z emocjami i stresem, zarówno samodzielnie, jak i z pomocą dorosłych.
Transactional Support (TS) – systemowe wsparcie otoczenia ucznia (nauczycieli, rodziny, środowiska szkolnego).

Wspieranie tożsamości ucznia z autyzmem

W modelu SCERTS tożsamość dziecka nie jest postrzegana przez pryzmat diagnozy czy deficytów, ale przez indywidualne różnice i potrzeby. Barry Prizant pisze:

„Celem jest stworzenie historii sukcesów dziecka ze spektrum autyzmu, która dodatkowo motywuje je do szukania kontaktów społecznych i wyzwań”
(Barry M. Prizant, SCERTS Manual)

Jak budować pozytywną tożsamość ucznia?

Dając dziecku przestrzeń do autentycznej komunikacji (także alternatywnej, np. obrazkowej),
Pozwalając mu działać we własnym tempie i z jego mocnymi stronami,
Wzmacniając poczucie sprawczości i możliwości wpływu na otoczenie,
Pokazując, iż różnorodność nie oznacza „gorszości”, ale inny sposób istnienia w świecie.

Reklamy

📘 Jak uczyć ucznia ze spektrum autyzmu? Przewodnik dla nauczycieli wszystkich przedmiotów eBook 18 zł

Motywacja w spektrum autyzmu – klucz do nauki i relacji

Dla wielu dzieci z ASD motywacja nie wynika z nagród, ale z poczucia zrozumienia, bezpieczeństwa i sukcesu. Model SCERTS uwzględnia to, tworząc środowisko, w którym dziecko może rozwijać motywację wewnętrzną poprzez:

codzienne sytuacje dające szansę na udane interakcje,
emocjonalne wsparcie, które zmniejsza stres i ułatwia koncentrację,
partycypację w procesie uczenia się (uczeń jako aktywny uczestnik, nie bierny odbiorca).

Wsparcie transakcyjne – najważniejszy komponent budowania tożsamości

Transactional Support (TS) to nie tylko dostosowanie materiałów czy warunków nauki. To przede wszystkim:

świadoma postawa dorosłych – empatyczna, akceptująca, elastyczna,
strategie wizualne i organizacyjne ułatwiające zrozumienie świata,
partnerstwo z rodziną i zespołem specjalistów, wspierające rozwój tożsamości dziecka jako osoby kompetentnej.

Odwołanie do polskich wytycznych edukacyjnych

Model SCERTS wpisuje się w kierunki i zasady wskazane w polskich dokumentach edukacyjnych, takich jak:

Rozporządzenie MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci z niepełnosprawnościami,
Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny (IPET) – SCERTS może stanowić ramy do opracowania celów z obszaru komunikacji, emocji i wsparcia,
WOPFU (Wielospecjalistyczna Ocena Poziomu Funkcjonowania Ucznia) – komponenty SCERTS odpowiadają kluczowym obszarom obserwacji i planowania wsparcia.

Zgodnie z tymi wytycznymi, szkoły są zobowiązane do zapewnienia wsparcia nie tylko w zakresie dydaktycznym, ale również społeczno-emocjonalnym. Model SCERTS dostarcza narzędzi do realizacji tego celu w sposób systemowy, empatyczny i ukierunkowany na rozwój osobisty ucznia.

IPET dla ucznia z Zespołem Aspergera – Praktyczny Przewodnik eBook 17 zł

Dlaczego SCERTS to przyszłość edukacji inkluzyjnej?

opiera się na najnowszych badaniach neuropsychologicznych i wiedzy o neuroróżnorodności,
wzmacnia relacje, a nie jedynie zachowania,
wspiera rozwój dziecka jako całości – komunikacyjny, emocjonalny, tożsamościowy.

W świecie edukacji, który coraz częściej stawia na empatię, różnorodność i dobrostan ucznia, model SCERTS jest praktyczną i skuteczną odpowiedzią na realne potrzeby dzieci w spektrum autyzmu.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

1. Czy model SCERTS może być stosowany w polskich szkołach?
Tak. Jego założenia są zgodne z polskim prawem oświatowym i mogą być integrowane z IPET oraz WOPFU.

2. Czy SCERTS zastępuje inne terapie (np. ABA)?
Nie. SCERTS może współistnieć z innymi podejściami, ale wnosi holistyczną i relacyjną perspektywę, często pomijaną w tradycyjnych metodach.

3. Jak wdrożyć SCERTS w praktyce?
Poprzez szkolenia nauczycieli, współpracę zespołów interdyscyplinarnych i indywidualne podejście do ucznia – SCERTS to nie metoda „na sztywno”, ale proces zmiany podejścia.

Poniżej znajdziesz przykładowy model SCERTS zaadaptowany do realiów polskiej szkoły podstawowej, z odniesieniem do dokumentów takich jak IPET, WOPFU oraz obowiązujących rozporządzeń. Jest to uproszczony i praktyczny przykład wdrożenia komponentów SCERTS w pracy z uczniem ze spektrum autyzmu – z naciskiem na wspieranie komunikacji, regulacji emocjonalnej oraz tożsamości ucznia.

📘 Przykładowy model SCERTS dla polskich szkół

Imię ucznia: Adam
Wiek: 9 lat
Diagnoza: zaburzenia ze spektrum autyzmu (F84.0)
Poziom funkcjonowania: uczeń werbalny, trudności w regulacji emocji, unika kontaktu wzrokowego, ma trudności w inicjowaniu kontaktu.

🎯 Cele ogólne w modelu SCERTS

Obszar	Cel rozwojowy
Social Communication (SC)	Wzmacnianie intencji komunikacyjnej i spontaniczności wypowiedzi, rozwijanie kontaktu wzrokowego i współdziałania z rówieśnikami.
Emotional Regulation (ER)	Rozpoznawanie i sygnalizowanie emocji (słownie lub dzięki obrazków), stosowanie prostych technik wyciszających (np. oddychanie, pudełko sensoryczne).
Transactional Support (TS)	Stworzenie wspierającego środowiska edukacyjnego: wizualizacje, plan dnia, przewidywalność, kooperacja nauczycieli i rodziców.

🧠 SOCIAL COMMUNICATION – Komunikacja społeczna

🔹 Cele IPET / WOPFU:

Uczeń samodzielnie zgłasza potrzebę przerwy, pomocy lub zmiany aktywności (3/5 razy dziennie).
Inicjuje kontakt z nauczycielem lub kolegą w przewidywalnych sytuacjach społecznych (np. w czasie zabawy, przy wspólnym zadaniu).

🔹 Strategie SCERTS:

Karty komunikacyjne (np. „Chcę odpocząć”, „Potrzebuję pomocy”),
Scenki z pacynkami do nauki zwrotów społecznych,
Codzienne „okienko komunikacyjne” – 5 minut rozmowy z nauczycielem w ustalonej porze.

🌀 EMOTIONAL REGULATION – Regulacja emocji

🔹 Cele IPET / WOPFU:

Uczeń potrafi rozpoznać i nazwać podstawowe emocje (radość, złość, strach, smutek).
W sytuacji stresowej stosuje wcześniej ustalone strategie wyciszające (np. pudełko z piaskiem, oddychanie, „cicha strefa”).

🔹 Strategie SCERTS:

Skala emocji (1–5) z kolorami i buźkami,
Pudełko sensoryczne w klasie dostępne cały czas,
„Plan B” – co zrobić, gdy coś pójdzie nie tak (np. obrazkowy przewodnik „gdy się zdenerwuję”).

🧩 TRANSACTIONAL SUPPORT – Wsparcie transakcyjne

🔹 Cele środowiskowe IPET:

Nauczyciele stosują komunikaty w formie wspierającej (nie oceniające, przewidywalne, krótkie).
Uczeń ma dostęp do planu dnia i znanych rutyn, co zwiększa jego poczucie bezpieczeństwa.

🔹 Strategie SCERTS:

Obrazkowy plan dnia na tablicy (z możliwością zaznaczania wykonanych aktywności),
Wspólne przygotowanie „słownika klasowego” – znanych i lubianych przez ucznia komunikatów,
Regularna kooperacja z rodzicami – dzienniczek kontaktu, cotygodniowe podsumowania (np. „Co się udało?”).

💬 Wspieranie tożsamości i motywacji

🔹 Zapis w IPET (zgodny z SCERTS):

Wzmacnianie pozytywnego obrazu siebie poprzez codzienne „cele sukcesu” (np. „Dziś potrafiłem/udało mi się poczekać”, „Udało mi się dokończyć rysunek”).
Nazywanie mocnych stron ucznia w obecności innych (np. „Adam świetnie rysuje mapy!”).

🔹 Codzienne strategie:

Tablica sukcesów: „Co mi się udało?”
Kącik samodzielności: Uczeń wybiera aktywność, którą poprowadzi sam (np. rozdawanie materiałów).

📌 Uwagi dla zespołu nauczycielskiego:

Modyfikuj polecenia do formy jednoznacznej, prostszej, z użyciem gestów i wizualizacji.
Dawaj czas na reakcję i nie przerywaj ciszy – czas oczekiwania może być dłuższy.
Uczeń lepiej funkcjonuje w strukturze – im mniej niespodzianek, tym większa gotowość do współpracy.
Unikaj presji społecznej – nagradzaj wysiłek, nie perfekcję.

Model SCERTS można efektywnie zaadaptować do codziennej praktyki szkolnej w Polsce. Wspiera nie tylko rozwój komunikacji i regulacji emocjonalnej, ale – co niezwykle ważne – buduje pozytywną tożsamość ucznia i jego motywację wewnętrzną. Współczesna szkoła nie powinna tylko uczyć – powinna być przestrzenią, w której dziecko może doświadczyć siebie jako wartościowej, kompetentnej osoby.

Reklamy

📘 Zajęcia rewalidacyjne dla uczniów z Zespołem Aspergera eBook 18 zł

Poniżej przykładowy model SCERTS dla przedszkola, dostosowany do potrzeb dziecka w spektrum autyzmu. Uwzględnia komponenty modelu SCERTS oraz zgodność z polskimi dokumentami: IPET, WOPFU i rozporządzeniem MEN.

📘 Przykładowy model SCERTS w przedszkolu – wspieranie rozwoju dziecka z autyzmem

Imię dziecka: Lenka
Wiek: 5 lat
Diagnoza: zaburzenia ze spektrum autyzmu (F84.0)
Funkcjonowanie: dziecko niewerbalne, komunikuje się gestem i obrazkami (PECS), silna potrzeba przewidywalności, trudności w radzeniu sobie z frustracją i zmianą.

🎯 Cele ogólne w modelu SCERTS (adaptacja do przedszkola)

Obszar	Cel rozwojowy
Social Communication (SC)	Rozwój intencji komunikacyjnej, wskazywanie potrzeb dzięki obrazków (PECS), kontakt wzrokowy i wspólna uwaga w czasie zabawy.
Emotional Regulation (ER)	Rozpoznawanie stanów napięcia, nauka prostych technik wyciszających (np. oddychanie, przytulenie misia, „butelka spokoju”).
Transactional Support (TS)	Zapewnienie stałej struktury dnia, wsparcie komunikacyjne (plansze, PECS), dostosowanie przestrzeni i języka dorosłych.

🧠 SOCIAL COMMUNICATION – Komunikacja społeczna

🔹 Cele IPET / WOPFU:

Dziecko sygnalizuje potrzeby (np. „pić”, „przerwa”, „pomoc”) dzięki obrazków lub gestów – min. 3 razy dziennie.
Uczestniczy w zabawie równoległej i/lub wspólnej z rówieśnikiem przez min. 5 minut (np. zabawa klockami, piaskiem).

🔹 Strategie SCERTS w przedszkolu:

Komunikacja dzięki PECS (fazy 2–3): wybieranie obrazka i podawanie nauczycielowi.
Codzienna „rozmowa z planszą”: dziecko wybiera obrazek nastroju i ulubionej zabawy.
Rytuał poranny: wspólne wskazywanie symbolu pogody, nastroju, obecności.

🌀 EMOTIONAL REGULATION – Regulacja emocji

🔹 Cele IPET / WOPFU:

Dziecko potrafi samodzielnie lub z pomocą wybrać sposób wyciszenia, gdy pojawi się napięcie.
Reaguje spokojnie na zmianę aktywności lub zakończenie zabawy (z pomocą nauczyciela lub struktury wizualnej).

🔹 Strategie SCERTS w przedszkolu:

„Butelka spokoju”, woreczki sensoryczne i miś-przytulanka dostępne w kąciku wyciszenia.
Zegar obrazkowy odliczający czas aktywności (np. 5–3–1 minutka).
Plansza „Co czuję?” – dziecko pokazuje lub nauczyciel wskazuje z dzieckiem buźkę.

🧩 TRANSACTIONAL SUPPORT – Wsparcie transakcyjne

🔹 Cele IPET / WOPFU:

Przestrzeń edukacyjna przewidywalna, wizualna, dostosowana do potrzeb sensorycznych dziecka.
Nauczyciel stosuje komunikaty prostymi słowami, wspiera gestem, nie przyspiesza odpowiedzi dziecka.

🔹 Strategie SCERTS w przedszkolu:

Plan dnia w formie obrazkowej z możliwością odwracania wykonanych aktywności.
Obrazki-emocje i komunikaty rozmieszczone w całej sali (np. przy toalecie: „pomóż mi”, „gotowe”).
Cicha przestrzeń z miękkimi poduszkami, światłem przytłumionym i materiałami wyciszającymi.

🌱 Wspieranie tożsamości i motywacji

🔹 Zapis w IPET:

Dziecko codziennie ma możliwość wyboru aktywności (np. wybieranie zabawy z 2 opcji).
Budowanie tożsamości poprzez rytuał „Co umiem dziś?” – dziecko wskazuje osiągnięcia lub ulubioną aktywność.

🔹 Dodatkowe działania:

Plansza „Umiem!” – dziecko przykleja obrazki z rzeczami, które potrafi zrobić (np. „umyłem ręce”, „zbudowałem wieżę”).
Nauczyciel nazywa i chwali zachowania jako sukcesy (np. „Lenka pięknie pokazała, co chce!”).

📝 Uwagi dla zespołu przedszkolnego

Unikaj pośpiechu i daj czas na reakcję – dziecko może potrzebować kilku sekund na odpowiedź.
Nie wymagaj natychmiastowego kontaktu wzrokowego – buduj go stopniowo przez wspólne działania.
Chwal komunikację w każdej formie – każde wskazanie, gest, obrazek to sukces.

Model SCERTS daje w przedszkolu realne narzędzia do budowania u dziecka z autyzmem nie tylko umiejętności komunikacyjnych, ale też poczucia bezpieczeństwa, własnej wartości i euforii z działania. Kluczem jest nie szybka nauka „schematów”, ale wspieranie autentycznej motywacji i tożsamości dziecka.

Podsumowanie

Model SCERTS nie tylko uczy komunikacji, ale pomaga dzieciom zbudować poczucie własnej wartości i motywację do działania. To narzędzie przyszłości w edukacji włączającej, oparte na szacunku, zrozumieniu i autentycznym dialogu z uczniem.

📚 Źródła i inspiracje:

Prizant, B. M., Wetherby, A. M., Rubin, E., & Laurent, A. C. (2006). The SCERTS Model: A Comprehensive Educational Approach for Children with Autism Spectrum Disorders.
Eric.ed.gov – SCERTS as a Comprehensive Approach
Medbridge.com – The SCERTS Approach
Rozporządzenie MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r.
Wytyczne do tworzenia IPET i WOPFU

Reklamy