Otyłość to problem, który dotyka coraz większej liczby osób na całym świecie. Mimo wysiłków podejmowanych przez pacjentów i specjalistów, u niektórych osób walka z nadmiernymi kilogramami okazuje się wyjątkowo trudna. W tak zwanej opornej otyłości tradycyjne podejścia, jak dieta i aktywność fizyczna, mogą nie przynosić oczekiwanych rezultatów. Czy możliwe, iż klucz do sukcesu leży w naszych jelitach?
Doktor Iwona Manikowska z Happy Clinic wyjaśnia, w jaki sposób mikrobiom jelitowy wpływa na naszą wagę i dlaczego warto przyjrzeć się mu bliżej w kontekście leczenia otyłości opornej na leczenie.
– Pani doktor, coraz częściej mówi się o mikrobiomie jako „drugim mózgu” człowieka. Czy to tylko chwytliwe hasło, czy faktycznie nasz mikrobiom ma aż tak duże znaczenie?
– To określenie rzeczywiście oddaje ideę, iż mikrobiom, czyli złożona społeczność mikroorganizmów zamieszkujących nasze ciało – głównie jelita – ma ogromny wpływ na cały organizm. Szacuje się, iż mikrobiom jelitowy składa się z około 100 bilionów bakterii, a ich łączna masa dochodzi do dwóch kilogramów! To prawdziwa „fabryka biochemiczna”, która nie tylko pomaga nam trawić pokarm, ale także reguluje metabolizm, odporność, a choćby nastrój.
– Czy zatem mikrobiom może mieć wpływ na masę ciała i problemy z otyłością?
– Jak najbardziej. Istnieje coraz więcej badań wskazujących na to, iż mikrobiom odgrywa bardzo istotną rolę w regulacji wagi. Na przykład badania na myszach wykazały, iż gdy przeszczepiono mikrobiom jelitowy otyłych osobników myszom szczupłym, te drugie zaczęły przybierać na wadze, mimo iż ich dieta się nie zmieniła. To sugeruje, iż bakterie w jelitach mogą wpływać na to, ile energii czerpiemy z pożywienia, jak ją magazynujemy, a choćby na poziom apetytu.
– W jaki sposób to działa?
– Istotnym mechanizmem są metabolity, które produkują bakterie jelitowe, takie jak krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe – maślan, propionian i octan. Te związki działają jak sygnały chemiczne, które regulują metabolizm tłuszczów, wydzielanie hormonów związanych z uczuciem sytości i aktywność układu odpornościowego. Niektóre bakterie mogą sprzyjać nadmiernemu wchłanianiu kalorii z pożywienia, podczas gdy inne mogą temu przeciwdziałać.
– Czy mikrobiom osób otyłych różni się od mikrobiomu osób szczupłych?
– Badania pokazują, iż mikrobiom osób z otyłością jest mniej zróżnicowany – występuje w nim mniejsza liczba różnych gatunków bakterii. Dominują w nim bakterie z grupy Firmicutes, które sprzyjają magazynowaniu energii, podczas gdy u osób szczupłych dominuje zwykle większy udział bakterii z grupy Bacteroidetes. To jednak nie jest reguła – mikrobiom to niezwykle złożony ekosystem, który zależy od wielu czynników, takich jak genetyka, dieta, styl życia czy przyjmowane leki, zwłaszcza antybiotyki.
– Czy mikrobiom może tłumaczyć, dlaczego niektórzy ludzie nie mogą schudnąć, mimo stosowania diety i ćwiczeń?
– Tak, może to być jeden z czynników. Mówimy tutaj o zjawisku opornej otyłości, które może wynikać z zaburzeń mikrobiomu. W takich przypadkach warto rozważyć dokładną analizę mikrobiomu i wprowadzenie spersonalizowanych interwencji dietetycznych.
– Wspomniała Pani o opornej otyłości. Czym dokładnie jest to zjawisko?
– Oporna otyłość, nazywana też otyłością lekooporną lub trudną do leczenia, to stan, w którym osoba zmagająca się z nadwagą lub otyłością nie osiąga oczekiwanych rezultatów, mimo stosowania standardowych metod, takich jak dieta, aktywność fizyczna czy farmakoterapia. To nie oznacza, iż te metody są nieskuteczne, ale ich efektywność może być ograniczona przez czynniki biologiczne, hormonalne, metaboliczne, a także mikrobiom.
– Jak można rozpoznać, iż ktoś cierpi na oporną otyłość?
– Najczęściej diagnoza opiera się na obserwacji braku skuteczności tradycyjnych metod odchudzania. o ile przy deficycie kalorycznym, regularnej aktywności fizycznej i wsparciu farmakologicznym osoba nie traci na wadze przez co najmniej 6 miesięcy, może to wskazywać na oporną otyłość. Ostateczną diagnozę stawia jednak lekarz, biorąc pod uwagę wyniki badań hormonalnych, metabolicznych i często także analizę mikrobiomu.
– Co jeszcze, poza mikrobiomem, może powodować oporność na leczenie otyłości?
– Przyczyn może być wiele. Do najczęstszych należą zaburzenia hormonalne, takie jak niedoczynność tarczycy, zespół policystycznych jajników (PCOS) czy insulinooporność. Dużą rolę odgrywają też czynniki genetyczne oraz psychologiczne, takie jak chroniczny stres, depresja czy zaburzenia snu. Wszystko to może wpływać na metabolizm i utrudniać utratę masy ciała.
– Czy możemy wpłynąć na mikrobiom, by wspomagał walkę z otyłością? Czy osoby z oporną otyłością mogą skutecznie schudnąć?
– Tak, ale wymaga to świadomych, długoterminowych działań i bardziej spersonalizowanego podejścia. Bardzo ważna jest kooperacja interdyscyplinarnego zespołu – lekarza, dietetyka, psychologa. W niektórych sytuacjach warto przeprowadzić analizę mikrobiomu, aby dostosować dietę i ewentualnie wdrożyć probiotykoterapię. Dla części pacjentów skutecznym rozwiązaniem mogą być nowoczesne leki na otyłość lub – w skrajnych przypadkach – interwencje chirurgiczne, takie jak operacje bariatryczne.
Podstawą dbania o mikrobiom jest dieta bogata w błonnik – to „pokarm” dla naszych pożytecznych bakterii. Fermentując błonnik, bakterie produkują krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, które wspierają metabolizm i redukują stan zapalny. Ważne są też produkty fermentowane, takie jak jogurt, kefir, kiszonki, które dostarczają korzystnych szczepów probiotycznych.
Ponadto trzeba dbać o różnorodność w diecie – jeść dużo warzyw, owoców, produktów pełnoziarnistych, orzechów i nasion. Unikać wysokoprzetworzonej żywności i nadmiaru cukru, które sprzyjają rozrostowi niekorzystnych bakterii. Regularna aktywność fizyczna również wspiera zdrowy mikrobiom. Warto też dbać o sen i radzić sobie ze stresem, bo one również mogą wpływać na metabolizm.
Natomiast osoby borykające się z problemami zdrowotnymi, powinny porozmawiać z lekarzem o możliwościach diagnostycznych i terapeutycznych dostosowanych indywidualnie do danego przypadku.
