Międzynarodowy Dzień Farmaceuty – 14 maja

aptekarz.pl 8 godzin temu

Zdjęcie: 14 maja - Międzynarodowy Dzień Farmaceuty [fot. Shutterstock]

Farmaceuta nie tylko w aptece

Na początku warto zauważyć, iż praca magistra farmacji nie ogranicza się już tylko do apteki ogólnodostępnej, czy też szpitalnej. Wielu farmaceutów opuszcza mury apteki, poszukując innych ścieżek kariery.

Aktualnie poza aptekami farmaceuta ma możliwość rozpoczęcia kariery w badaniach klinicznych, co stało się w ostatnich latach bardzo chętnie wybieraną opcją, ze względu na ciekawą oraz rozwojową pracę, która bezpośrednio przyczynia się do rozwoju medycyny oraz farmakoterapii.

Coraz więcej farmaceutów jest zatrudniona w szpitalach na stanowisku farmaceuty klinicznego, gdzie bezpośrednio przyczyniają się do opieki nad pacjentem oraz wspierają codzienne działania lekarzy.

Poza tym farmaceuci pracują również w firmach farmaceutycznych, gdzie często próbują swoich sił jako przedstawiciele handlowi, w hurtowniach farmaceutycznych, na uczelniach, w organizacjach pozarządowych, laboratoriach, ośrodkach badawczych oraz instytucjach do spraw rejestracji, czy też kontroli jakości leków.

Na rok 2024 wartość rynku aptecznego wyniosła 4,7 mld zł, co stanowi wzrost o 8,1% rok do roku. Wartość sprzedaży w aptekach w skali roku również wzrosła – jak podaje IQVIA średnia wartość sprzedaży w aptekach stacjonarnych w listopadzie 2024 roku wynosiła 374 tys. zł, zmalała jednak średnia wartość zamówień w aptekach internetowych. Z raportu IQVIA, iż w styczniu 2025 roku w Polsce funkcjonowało 12 452 aptek i punktów aptecznych.

Rozwój zawodu farmaceuty

Warto zaznaczyć, iż rola farmaceuty w społeczeństwie w ostatnich latach nabrała szerszego znaczenia, a kompetencje magistrów farmacji znacząco się poszerzyły. Rok 2020 oraz wybuch pandemii Covid-19 był przełomem, o ile chodzi o rozwój zawodu farmaceuty. Przede wszystkim pojawiła możliwość wykonywania przez nich szczepień w aptece, co miało na celu odciążenie lekarzy, w tym trudnym dla systemu opieki zdrowotnej okresie. Jak się okazało, możliwość przeprowadzania szczepień przez farmaceutów nie stała się rozwiązaniem czasowym, a pozostała z nami do dnia dzisiejszego.

Aktualnie poza szczepieniami, wydawaniem leków OTC, czy wyrobów medycznych farmaceuta ma możliwość wystawienia recepty farmaceutycznej dla pacjenta, czy też recept pro auctore/pro familiae poprzez portal https://gabinet.gov.pl/.

W wielu aptekach wprowadzono również program pilotażowy na antykoncepcje awaryjną (tzw. ‘’tabletka dzień po’’).

Intensywnie rozwija się również opieka farmaceutyczna, która rozszerza możliwości farmaceuty w zakresie szeroko pojętej opieki nad pacjentem i jego farmakoterapią. Opieka farmaceutyczna obejmuje konsultacje farmaceutyczne, przeglądy lekowe, tworzenie indywidualnego planu opieki farmaceutycznej, wykonywanie wybranych badań diagnostycznych oraz interpretacja ich wyników (tutaj w razie potrzeby istnieje możliwość wystawienia wcześniej wspomnianej recepty farmaceutycznej).

Recepta farmaceutyczna

Receptę farmaceutyczną może wypisać magister farmacji posiadający prawo wykonywana zawodu. Początkowo uzasadnieniem wystawienia takiej recepty były nagłe sytuacje, które zagrażały życiu pacjenta. W 2020 roku Ministerstwo Zdrowia wprowadziło zmiany w przepisach dotyczących wystawiania recept farmaceutycznych, co miało silny związek z wybuchem pandemii Covid-19. Ułatwiło to znacznie farmaceutom ich wystawianie. Zmiany umożliwiły farmaceutom wystawianie recept farmaceutycznych w przypadku każdego zagrożenia stanu zdrowia lub życia pacjenta, w związku z czym ilość wystawianych przez farmaceutów recept w aptece znacznie wzrosła.

Recepty farmaceutyczne mogą być wystawiane produkty lecznicze o kategorii dostępności Rp. z zastrzeżeniem produktów leczniczych zawierających środki odurzające, substancje psychotropowe oraz leki recepturowe. Wystawiona recepta farmaceutyczna musi być zrealizowana w aptece, w której została wystawiona.

Recepty powinny być wystawiane elektronicznie z zastrzeżeniem wyjątków:

brak dostępu do systemu teleinformatycznego e-zdrowie (P1),
nieustalona tożsamość pacjenta,
farmaceuta z państwa członkowskiego UE realizuje okazjonalnie lub tymczasowo czynności zawodowe farmaceuty.

Recepty pro auctore/pro familiae

Podobnie jak w przypadku recepty farmaceutycznej wystawianej w aptece, farmaceuta posiadający prawo wykonywania zawodu oraz widniejący w Centralnym Rejestrze Farmaceutów, może wypisać receptę pro auctore/pro familiae na produkty lecznicze
o kategorii dostępności Rp (również z refundacją).

Recepty pro familiae mogą być wystawiane małżonkom, osobom pozostającym we wspólnym pożyciu, krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej do stopnia pokrewieństwa między dziećmi rodzeństwa osoby wystawiającej.

Szczepienia ochronne

Możliwość wykonywania szczepień przez farmaceutów została wprowadzona w 2021 roku w związku z wybuchem epidemii COVID-19, co pozwoliło na zaszczepienie znacznie większej liczby pacjentów. Początkowo rozwiązanie to miało zostać wprowadzone tylko na czas trwania pandemii. Z czasem farmaceuci zostali uprawnieni do wykonywania kolejnych szczepień, co pozwoliło na odciążenie systemu opieki zdrowotnej. Co więcej, od 14 lutego 2025 roku po raz pierwszy w Polsce pojawiła się możliwość wystawienia recept refundowanych na szczepionki przez farmaceutów.

Aby farmaceuta mógł wykonać szczepienie musi posiadać co najmniej roczny staż pracy oraz przejść kurs uprawniający zarówno do kwalifikacji pacjenta do szczepienia, jak i jego wykonania. Kursy takie są organizowane przez Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego.

Szczepienia przeprowadzane są w osobnych pomieszczeniach tzw. pokojach opieki farmaceutycznej, aby zapewnić pacjentowi prywatność oraz odpowiednie warunki do przeprowadzenia całej procedury. Farmaceuci są uprawnieni do przeprowadzania szczepień zalecanych dla osób dorosłych zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych na dany rok.

Antykoncepcja awaryjna w aptekach

Program pilotażowy Ministerstwa Zdrowia umożliwia wystawienie recepty na antykoncepcję awaryjną.

W celu uzyskania takiej recepty, pacjentka musi udać się do apteki, która ma podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia. Osoba zgłaszająca się z prośbą o antykoncepcję awaryjną powinna zostać zaproszona do osobnego pomieszczenia w aptece, gdzie będzie możliwość przeprowadzenia szczegółowego wywiadu przez farmaceutę, który ustali, czy wydanie leku jest uzasadnione i bezpieczne, omówi zasady jego przyjęcia oraz odpowie na pojawiające się pytania i wątpliwości.

Na portalu https://pacjent.gov.pl/ istnieje możliwość sprawdzenia, które apteki mają podpisaną wyżej wspomnianą umowę oraz realizują program.

Przegląd lekowy

Przeglądy lekowe są jedną z pierwszych usług farmaceutycznych wprowadzonych przez Ministra Zdrowia (rozporządzenie z 2 grudnia 2021 r. w sprawie programu pilotażowego przeglądów lekowych).

Przegląd lekowy obejmuje ocenę farmakoterapii przez farmaceutę w celu upewnienia się, iż jest ona bezpieczna i skuteczna. Wiąże się on ze współpracą pomiędzy pacjentem, farmaceutą oraz lekarzem. Celem przeglądu lekowego jest wykrycie rzeczywistych i potencjalnych problemów lekowych związanych z aktualnie stosowaną lub zaplanowaną farmakoterapią oraz opracowanie działań, które pozwolą na ich rozwiązanie.

Usługa Nowy Lek

Jest to nowa usługa świadczona przez farmaceutów w ramach opieki farmaceutycznej skierowana do pacjentów chorujących przewlekle na różne choroby oraz stosujących dużo różnych leków. Jest to rodzaj konsultacji farmaceutycznej, która polega na przeprowadzeniu rozmowy z pacjentem w pokoju opieki farmaceutycznej na temat nowo przepisanego leku. Podczas takiej konsultacji pacjent może zadać wszelkie nasuwające mu się pytania.

Usługa Nowy lek ma ułatwić pacjentowi rozpoczęcie nowej farmakoterapii, zwiększyć bezpieczeństwo jego stosowania oraz ograniczyć możliwe działania niepożądane, czy też interakcje między lekowe.

Została ona wprowadzona w celu poprawy przestrzegania zaleceńw terapii lekowej, poprawy stopnia zaangażowania pacjenta w terapię, zmniejszenia strat lekowych oraz liczby przyjęć do szpitala z powodu działań niepożądanych farmakoterapii. Celem usługi jest również zwiększenie bezpieczeństwa farmakoterapii oraz oszczędności finansowe dla systemu ochrony zdrowia oraz pacjenta.

Badania diagnostyczne

Kolejnym elementem opieki farmaceutycznej są badania diagnostyczne przeprowadzane w aptece.

W 2023 roku zostały zatwierdzone programy kursów kwalifikacyjnych dla farmaceutów, który upoważniają ich do wykonywania badań diagnostycznych, interpretacji ich wyników oraz w razie potrzeby i możliwości, wystawienia recepty farmaceutycznej. Ta usługa pozwala uniknąć, oczywiście w niektórych przypadkach, konieczności udania się do poradni, celem wykonania niektórych badań.

Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego opublikowało dziewięć edycji kursów kwalifikacyjnych dla farmaceutów. Dotyczą wykonywania badań diagnostycznych oraz interpretacji wyników przez farmaceutów w zakresie zaleconej farmakoterapii.

Lista aktualnych kursów dla farmaceutów jest dostępna na stronie internetowej: www.cmkp.edu.pl

Badania diagnostyczne, które można przeprowadzić w aptece w ramach opieki farmaceutycznej:

szybki test antygenowy w kierunku SARS-CoV-2,
test stężenia glukozy we krwi,
kontrola panelu lipidowego (cholesterol, frakcja HDL, LDL oraz trójglicerydy),
szybki test do wykrywania grypy,
szybki test do oznaczenia stężenia białka C-reaktywnego,
szybki test do wykrywania antygenu Streptoccocus z grupy A,
szybki test do wykrywania Helicobacter – test z krwi.

Poza powyższymi testami w aptece można dokonać również pomiaru ciśnienia krwi, tętna, pulsu, saturacji, masy ciała, wzrostu oraz obwodu w pasie, o ile istnieje konieczność obliczenia BMI.

Podsumowanie

Łatwo można zauważyć, iż kompetencje farmaceuty w ostatnich latach znacząco się rozszerzyły, dając im nowe możliwości rozwoju oraz otwierając nowe ścieżki kariery.

Nie można pominąć faktu, iż w raz z rozwojem zawodu farmaceuty, dostęp do niektórych elementów opieki zdrowotnej staje się coraz prostszy i wygodniejszy dla pacjenta. Łatwiej jest bowiem udać się do apteki, celem wykonania np. szczepienia, czy też szybkiego testu diagnostycznego oraz interpretacji jego wyników, niż do przychodni, gdzie niestety często jest problem z dostępnością wizyt lekarskich.

Rozwój opieki farmaceutycznej wydaje się być najważniejszy na drodze do odciążenia poradni podstawowej opieki zdrowotnej oraz może przyczynić się min. do zwiększenia bezpieczeństwa farmakoterapii pacjentów oraz może pozwolić na lepszą kontrolę chorób przewlekłych pacjentów.

Nie bez znaczenia pozostaje również zwiększenie dostępności niektórych badań oraz interpretacji ich wyników. Możliwość pomiaru ciśnienia lub ustalenie wskaźnika BMI w aptece może znacząco poprawić profilaktykę wielu chorób oraz w razie konieczności szybką interwencję, mającą na celu poprawę stanu zdrowia pacjenta.

Autor: mgr farm. Dominika Poborca

Literatura: