Farmaceuta przeprowadza z pacjentem wywiad i na jego podstawie ustala czy bezpieczeństwo i zasadność stosowania maści z chloramfenikolem. jeżeli występują objawy, które sugerują bakteryjne zapalenie spojówek, zaleca się zastosowanie maści ocznej lub kropli z tym antybiotykiem. Gotową maść oczną z detreomycyną stosuje się przez okres 5 dni lub do momentu ustąpienia objawów, przy czym terapia powinna być kontynuowana przez kolejne 2 dni, aby upewnić się, iż infekcję udało się w pełni wyleczyć.
W Polsce sytuacja wygląda natomiast zupełnie inaczej. Maść z chloramfenikolem jest dostępna jedynie na receptę. Ponadto, preparat nie występuje w postaci gotowego leku, co oznacza, iż konieczne jest sporządzenie go w aptece, zgodnie z przepisem lekarza na recepcie.
Zastosowanie chloramfenikolu
Chloramfenikol, a inaczej detreomycyna, jest antybiotykiem o szerokim spektrum działania, zalecanym do stosowania w bakteryjnych stanach zapalnych spojówek, które najczęściej objawiają się bólem, zaczerwienieniem, łzawieniem oraz ropną wydzieliną. W Polsce maść z chloramfenikolem sporządza się w różnych stężeniach – od 0,5% do 2%, w zależności od wskazań lekarskich i rodzaju infekcji.
W praktyce aptecznej maść ta jest najczęściej przepisywana przez lekarzy weterynarii, jednak zdarzają się przypadki, gdy jest ona stosowana także u ludzi, zwłaszcza w sytuacjach, gdy inne antybiotyki okażą się nieskuteczne lub przeciwwskazane. Ze względu na swoją skuteczność wobec bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych, chloramfenikol stanowi wartościowe narzędzie terapeutyczne w leczeniu cięższych infekcji oka.
Przykładowa receptura maści ocznej z chloramfenikolem
Przykład receptury może wyglądać następująco:
Rp.
0,5% Ung. Chloramfenicoli 10,0
M.f. ung. opthal.
D.S. (ustala lekarz)
W powyższym przykładzie zapisano maść oczną o stężeniu 0,5% chloramfenikolu. Brak wskazanego podłoża sugeruje, iż należy zastosować farmakopealne podłoże do maści ocznych, składające się z:
- Paraffinum liquidum – 1 część,
- Lanolini – 1 część,
- Vaselini albi – 8 części.
Procedura przygotowania maści ocznej z chloramfenikolem
Proces przygotowania maści ocznej zaczyna się od dokładnego odważenia składników na podłoże maściowe w odpowiednich proporcjach. Następnie, składniki te są podgrzewane w parownicy do momentu, aż wszystkie się stopią, tworząc jednorodną mieszaninę. Kolejnym etapem jest wyjaławianie podłoża – w tym celu gotową masę umieszcza się w suszarce o temperaturze 160°C na okres jednej godziny. Dodatkowo do suszarce umieszczamy również utensylia, takie jak moździerz, pistel oraz bagietka, które będą używane podczas sporządzania maści.
Wykonanie maści z chloramfenikolem wymaga użycia ciepłego moździerza. Przed wprowadzeniem antybiotyku do podłoża, konieczne jest jego zmikronizowanie. Proces ten rozpoczyna się od dokładnego odważenia substancji czynnej, którą następnie umieszcza się w moździerzu. Substancję należy zwilżyć kilkoma kroplami etanolu, a następnie dokładnie rozetrzeć pistlem o ścianki moździerza. Ciepło moździerza powoduje szybkie odparowanie etanolu, a chloramfenikol zostaje odpowiednio przygotowany do wprowadzeniu go do podłoża.
Po mikronizacji, do moździerza porcjami dodaje się wyjałowione podłoże, stopniowo mieszając je z substancją czynną. Tak przygotowaną maść umieszcza się w sterylnej tubostrzykawce lub tubie do maści ocznej z systemem airless, który zapobiega dostawaniu się powietrza i zanieczyszczeń do preparatu. Gotowy lek należy odpowiednio oznaczyć: na opakowaniu umieszcza się etykiety „Przechowywać w chłodnym miejscu” oraz „Chronić przed światłem”. Zgodnie z farmakopeą termin ważności maści ocznej ustala się na 7 dni od jej sporządzenia.
Instrukcje dla pacjenta
Przed wydaniem leku pacjentowi, warto go poinstruować, jak prawidłowo stosować maść oczną. Oto kilka ważnych wskazówek:
- Przed każdorazowym użyciem maści należy dokładnie umyć ręce, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się infekcji na drugie oko lub inne miejsca.
- Przed aplikacją należy zdjąć nakrętkę zabezpieczającą tubostrzykawki lub dozownika.
- Ważne jest, aby unikać dotykania końcówki tubostrzykawki lub dozownika, gdyż może to wprowadzić zanieczyszczenia do leku.
- Końcówka tuby nie powinna dotykać powierzchni oka.
- Przed aplikacją maści pacjent powinien delikatnie odchylić głowę do tyłu i uchylić dolną powiekę, odsłaniając worek spojówkowy, do którego należy nałożyć niewielką ilość maści.
- Po aplikacji pacjent powinien na chwilę zamknąć oko, aby preparat rozprowadził się równomiernie i nie wypłynął z oka.
- Po zakończeniu aplikacji należy ponownie umyć ręce, aby uniknąć ewentualnej kontaminacji innych miejsc.
Zalecenia dotyczące bezpieczeństwa
Chloramfenikol, mimo swojej wysokiej skuteczności, nie jest pozbawiony ryzyka działań niepożądanych. Długotrwałe stosowanie tego leku może prowadzić do nadkażeń grzybiczych, wynikających z zaburzenia naturalnej flory bakteryjnej oka. Należy także unikać stosowania maści dłużej niż zalecany okres, a w przypadku braku poprawy po kilku dniach terapii, pacjent powinien skonsultować się z lekarzem.
Warto również zwrócić uwagę na przeciwwskazania. Chloramfenikol nie powinien być stosowany u osób z nadwrażliwością na ten antybiotyk.
Podsumowanie
Chloramfenikol w postaci maści ocznej jest skutecznym lekiem w terapii bakteryjnych stanów zapalnych spojówek, jednak jego dostępność oraz sposób stosowania różnią się w zależności od kraju. W Wielkiej Brytanii dostępny bez recepty, po konsultacji z farmaceutą, w Polsce wymaga recepty i sporządzenia w aptece zgodnie z recepturą. Stosowanie maści z chloramfenikolem, zarówno u ludzi, jak i zwierząt, wymaga zachowania odpowiednich procedur i przestrzegania zaleceń lekarskich, aby uniknąć powikłań oraz działań niepożądanych.
Autor: mgr farm. Martyna Brzezińska
Bibliografia:
https://www.medicines.org.uk/emc/product/9770/smpc#about-medicine
https://www.nhs.uk/medicines/chloramphenicol/how-and-when-to-use-chloramphenicol/
https://www.medicines.org.uk/emc/files/pil.612.pdf
“Receptura Apteczna” – Renata Jachowicz – wydanie 1 2021
