Wprowadzenie zmian w Kodeksie Etyki Lekarskiej przegłosowano w maju 2024 roku, podczas Nadzwyczajnego XVI Krajowego Zjazdu Lekarzy. Ostateczną wersję KEL poparło niemal 90% delegatów. To pierwsza nowelizacja od 22 lat.
Z punktu widzenia reklamy usług świadczonych przez lekarzy najistotniejszy jest artykuł 71 nowego Kodeksu. W swym poprzednim brzmieniu (artykuł 63 KEL sprzed nowelizacji) mówił o tym, że lekarz tworzy swoją zawodową opinię jedynie na podstawie wyników swojej pracy, dlatego wszelkie reklamowanie się jest zabronione i iż lekarz nie powinien wyrażać zgody na używanie swego nazwiska i wizerunku dla celów komercyjnych. Powodowało to, iż choćby pozornie neutralne informacje przekazywane w internecie bywały traktowane jako niedozwolona autopromocja
Aktualnie nowy zapis brzmi tak:
- Lekarz tworzy swoją zawodową opinię na podstawie wyników swojej pracy.
- Lekarz jest uprawniony do posługiwania się informacją o oferowanych usługach z zastrzeżeniem, iż taka informacja będzie zgodna z zasadami etyki lekarskiej.
- Informacja o oferowanych usługach oznacza każdą formę przekazu mającą na celu upowszechnianie wizerunku lekarza lub usług związanych z wykonywaniem zawodu lekarza.
- Lekarz jest odpowiedzialny za informację o oferowanych usługach opublikowaną przez osoby trzecie w jego imieniu lub na jego rzecz.
- Niedopuszczalne jest wykorzystywanie autorytetu lekarza do promowania usług niezwiązanych z wykonywaniem zawodu lekarza.
Skąd tak duża zmiana?
To wszystko przez UE
Na stronie internetowej Naczelnej Izby Lekarskiej znajdziemy obszerne komentarze dotyczące znowelizowanego KEL. Nie zabrakło również komentarza do wspomnianego artykułu 71. Czytamy w nim, iż zmiana wynikła m.in. z dostosowania do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/958 z dnia 28 czerwca 2018 r. w sprawie analizy proporcjonalności przed przyjęciem nowych regulacji dotyczących zawodów regulowanych. A w świetle prawa unijnego zawód lekarza i lekarza dentysty to zawody regulowane. Lekarze muszą posiadać specjalne kwalifikacje, które zapewniają wysoką jakość świadczonych usług.
– Dyrektywa 2018/958 została implementowana w prawie polskim zmianą ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Rozdział 6a. ustawy określa zasady procedowania aktu prawnego i normatywnego zawierającego przynajmniej jeden przepis regulacyjny, np. odnoszący się do reklamy. Przepisy te mają zastosowanie także do uchwał samorządów zawodowych, ponieważ mają one wpływ na warunki wykonywania zawodu regulowanego – znajdziemy w opublikowanym komentarzu.
Zgodne z zasadami etyki – czyli?
Kolejnym aktem prawnym, do którego odnosi się komentarz, jest Dyrektywa 2000/31/WE o handlu elektronicznym. W artykule 8 ust. 1 (zawody regulowane) mówi, iż Państwa Członkowskie zapewniają, aby używanie informacji handlowych (commercial information), tj. informacji o oferowanych produktach lub usługach, które są częścią lub stanowią usługę społeczeństwa informacyjnego świadczoną przez przedstawiciela zawodu regulowanego, było dozwolone pod warunkiem zgodności z zasadami wykonywania zawodu, dotyczącymi w szczególności:
- niezależności,
- godności i prestiżu zawodu,
- tajemnicy zawodowej,
- rzetelności wobec klientów i innych przedstawicieli zawodu.
Jak to rozumieć? Komisja Europejska we wskazówkach dotyczących implementacji tej dyrektywy uznała, iż niedozwolone jest stworzenie zamkniętego katalogu treści, które mogą być zawarte w informacjach handlowych. Wobec tego nie można zakazać stosowania informacji handlowej. NIL natomiast podkreśla, iż trzeba sformułować kryteria zapobiegające nadmiernej komercjalizacji przekazywanych przez lekarza informacji. Tak by lekarz mógł dochować wierności nakazom etycznym swojego zawodu.
Informacja handlowa = informacja o oferowanych usługach
Warto zwrócić uwagę na to, iż w wyżej przytoczonej dyrektywie informacja handlowa jest tym samym, co informacja o oferowanych usługach. W regulacjach prawa unijnego informacja handlowa to każda informacja przeznaczona do promowania, bezpośrednio lub pośrednio, towarów, usług lub wizerunku przedsiębiorstwa, organizacji lub osoby prowadzącej działalność handlową, gospodarczą, rzemieślniczą lub wykonującą zawód regulowany. W Kodeksie Etyki Lekarskiej informacja handlowa została określona jako informacja o oferowanych usługach.
– Należy pamiętać, iż intensywne używanie reklamy lub wybór agresywnych przekazów reklamowych, względnie mogących wprowadzić pacjentów w błąd co do oferowanych świadczeń diagnostycznych lub terapeutycznych, mogą szkodzić ochronie zdrowia i naruszać godność zawodu lekarza poprzez pogorszenie wizerunku zawodu lekarza, zmianę relacji między lekarzami a ich pacjentami lub poprzez wspieranie wykonywania nieodpowiednich lub nieuzasadnionych terapii – podkreśliła Naczelna Izba Lekarska.
„Na jego rzecz” czy „w jego imieniu”?
Sformułowania, które znajdują się w art. 71 ust. 4 KEL, wskazują na odpowiedzialność lekarza za świadomy udział w tworzeniu informacji handlowej. Oznacza to m.in., iż lekarz w miejscu pracy powinien dbać o rzetelność informacji na jego temat publikowanych przez pracodawcę.
Lekarz odpowiada za informację o oferowanych usługach opublikowaną przez osoby trzecie w jego imieniu lub na jego rzecz. Informacja publikowana „w jego imieniu” to informacja publikowana z upoważnienia czy w zastępstwie lekarza. Zaś informacja publikowana „na jego rzecz” to informacja publikowana na podstawie zobowiązania kogoś innego do świadczenia usługi polegającej na publikacji informacji.
Reklama w mediach społecznościowych
Celem nowych przepisów było przede wszystkim to, by nie zabraniać lekarzom aktywności w social mediach w sytuacji, gdy mogą oni przekazywać odbiorcom wartościowe treści. Postanowienie artykułu 71 ustęp 5 KEL ma na celu przeciwdziałanie obserwowanym w przestrzeni medialnej przypadkom, w których lekarze z wykorzystaniem swojego autorytetu i powołując się na wykonywany zawód, promują usługi lub produkty niezwiązane z wykonywaniem zawodu lekarza.
Jednak jak pisze serwis Prawo.pl, w tym zakresie w przepisach są jednak dziury – nakaz ujawniania związków z przemysłem ograniczono do wykładów i prasy, nie uwzględniając internetu. Wciąż żaden etyczny przepis nie zakazuje też lekarzowi reklamy towarów.
Warto dodać, iż artykuł 78 kodeksu wprost wskazuje, iż w internecie obowiązują te same zasady etyczne, co przy bezpośrednim kontakcie z pacjentem, personelem medycznym czy z innymi lekarzami.
Reklama farmaceutów
Kwestie etyczne w zawodzie farmaceuty reguluje Kodeks Etyki Farmaceuty RP. Obowiązuje on od marca ubiegłego roku. W zakresie reklamy zawiera kilka znaczących różnic w porównaniu do obecnego Kodeksu Etyki Lekarskiej.
Przede wszystkim komunikat z informacją o zakresie świadczonych przez farmaceutę usług nie może nosić żadnych cech reklamy. To bardzo ogranicza formę, w której dozwolone jest informowanie o usługach. Tymczasem reklamowanie usług przez lekarzy jest dozwolone.
Ponadto farmaceutyczny kodeks etyki zawiera zapis zakazujący farmaceucie udziału w reklamach wielu produktów dostępnych w aptece. Takiego zapisu nie znajdujemy w KEL.
Jak wskazuje NLA, Nowy Kodeks Etyki Lekarskiej jest odzwierciedleniem zmian społeczno-gospodarczych, do których lekarze muszą się dostosować. Poza uregulowaniem kwestii reklamy znajdziemy tam m.in. zapisy dotyczące stosowania nowych technologii – w tym sztucznej inteligencji. To duży krok do przodu dla środowiska lekarskiego. Czy farmaceuci pójdą kiedyś tym śladem?
