Zmiany poziomu pH w ranie mogą przyczyniać się do pogorszenia gojenia, a także kolonizacji bakterii. Drobnoustroje bardzo dobrze czują się w środowisku o charakterze zasadowym, które często towarzyszy ranom przewlekłym. W rozmowie z portalem Forum Leczenia Ran dr n. med. i n. o zdr. Elżbieta Szkiler, pielęgniarka i specjalistka leczenia ran, wyjaśnia, w jaki sposób obniżać poziom pH w łożysku rany, tak by przyspieszyć gojenie, a także zwalczyć niebezpieczne dla zdrowia pacjenta bakterie.
Anna Łodzińska, Forum Leczenia Ran: Jaką rolę odgrywa poziom pH w ranie?
Dr Elżbieta Szkiler: – Odczyn pH, czyli odczyn kwasowości i zasadowości w ranie, jest bardzo ważnym elementem gojenia. Zmiany pH środowiska rany mogą przyczyniać się do zaburzenia procesów regeneracji rany. Zbyt wysoki poziom wskazuje m.in. na obecność bakterii. Drobnoustroje bardzo dobrze czują się w środowisku o charakterze zasadowym, który zwykle dotyczy ran przewlekłych.
Jakie są prawidłowe wartości pH w skórze?
– Fizjologiczne pH skóry wynosi od 4,3 do 5,3 (czasem podaje się do 5,7), a nieuszkodzona powierzchnia skóry ma poziom pH średnio 5,5, natomiast skóra adekwatna i tkanki w środku mają pH 7 obojętne. Skóra jest pokryta płaszczem hydrolipidowym, który utrzymuje jej kwaśny odczyn, a jednocześnie chroni przed przewodnieniem i odwodnieniem przez parowanie.
Jeżeli dochodzi do uszkodzenia skóry, a dokładniej płaszcza hydrolipidowego, to natychmiast podnosi się pH skóry do zasadowego, powyżej 7, a zatem spada kwaśne środowisko rany. Wówczas łatwo może dojść do przemoczenia i zmacerowania skóry. Natomiast duża kwasowość rany (powyżej lub równa poziomowi 6 pH) sprzyja kolonizacji bakterii, czyli infekcji. Gdy bakterie zaczynają się kolonizować, mnożyć i replikować, to natychmiast podnoszą pH do 9. Drobnoustroje zaczynają produkować biofilm w ciągu godziny od kolonizacji. Wówczas pH wzrasta z poziomu 9 do 12. Powoduje to kompletny rozpad tkanek.
W przypadku pacjentów z trudno gojącymi się ranami stan zapalny jest przewlekły. A więc nie dochodzi do gojenia, a poziom pH nie wraca do normy. Ponadto pH jest zasadowe, a więc po uszkodzeniu tkanki, już w ciągu godziny od urazu może dojść do kolonizacji bakterii. Jest to niebezpieczne szczególnie dla pacjentów z osłabionym układem immunologicznym, np. chorujących atopowe zapalenie skóry (AZS), RZS, cukrzycę, nowotwory.
Jakie są objawy wysokiego i niskiego poziomu pH w ranie?
– Jednoznaczne wskazanie, czy pH jest za niskie, czy za wysokie, może być trudne. w tej chwili środowisko medyczne nie dysponuje narzędziem, które pozwoliłoby jednoznacznie określić pH rany. Dlatego tak ważne jest obserwowanie rany i rozpoznawanie objawów, które mogą wskazywać na zaburzenia pH.
Po prawidłowej ocenie rany można stwierdzić, czy w ranie jest infekcja lub stan zapalny, który wpływa na pH. Dla przykładu, jeżeli w łożysku rany pojawia się gęsty wysięk w dużej ilości, a samo łożysko jest grudkowe, czerwone, a w niektórych przypadkach wręcz bordowe, a brzegi rany są uniesione, mamy do czynienia z zasadowym pH.
W zależności od tego, jakiego leczenia wymaga rana, takie się podejmuje działania. Przede wszystkim, jeżeli celem jest gojenie się ran, to pH tkanek powinno wynosić 7 lub mieć lekko kwaśny odczyn, czyli poniżej 7. Takie samo pH, czyli poniżej 7, sprzyja zlikwidowaniu infekcji o niewielkim nasileniu. Jednak jeżeli uda nam się obniżyć pH poniżej 5 u chorego możemy zaobserwować szybsze gojenie się rany. Jednocześnie warto zaznaczyć, iż redukcja biofilmu następuje w momencie, kiedy pH wynosi poniżej 4,3.
Czyli, żeby przyspieszyć proces gojenia rany i zwalczyć infekcję konieczne jest obniżenie poziomu pH?
– Bakterie boją się niskiego pH rany, dlatego w walce z nimi należy je obniżać. Aby skóra się zagoiła, powinniśmy zmniejszyć pH do 5, natomiast jeżeli obniżymy pH do 4,3, pomoże to w łatwiejszym usunięciu biofilmu i zakażenia. Aby przywrócić pH do normy, czyli stan rany przewlekłej przywrócić do stanu rany ostrej, należy bardzo dokładnie usuwać wysięk z rany dzięki oczyszczania i/lub płukania pod ciśnieniem.
Co może pomóc w obniżeniu poziomu pH?
– Mogą w tym pomóc m.in. opatrunki, ale w przypadku kwaśnego środowiska rany ogromną rolę odgrywa również odpowiednie oczyszczanie rany. Nie wystarczy sam opatrunek. Wysięk, który pojawia się w ranie, tak, jak wspomniałam, należy bardzo dokładnie usunąć, żeby obniżyć pH. istotną rolę odgrywa również odpowiednia suplementacja, między innymi witaminy C.
Miejscowo w przypadku wysokiego pH rany możemy stosować izotoniczny roztwór krystaloidów, z kolei na Zachodzie stosuje się niskostężony kwas octowy. Możemy stosować również podchloryny; niezbyt mocno, ale poziom pH obniża również płyn Ringera. Opatrunki, które mogą obniżyć kwasowość w ranie to te, które zawierają hydrożel lub opatrunki zawierające płyn Ringera. Zastosowanie również znajdą tutaj opatrunki z miodem medycznym, a także te, które zawierają chitozan.
Opatrunki posiadające charakter kwasowy mogą wpłynąć na poprawę procesu gojenia ran. W procesie regeneracji rany odczyn zmienia się w kierunku obojętnym, aż w końcu staje się kwasowy. Oznacza to, iż opatrunki posiadające odczyn kwasowy będą korzystne dla procesów regeneracji, a także mogą przyspieszyć gojenie. Natomiast w leczeniu ran zakażonych bardzo często wykorzystuje się opatrunki ze srebrem, dlatego zwracam uwagę, iż o ile pH nie zostanie obniżone do odpowiedniego poziomu, srebro nie będzie działać na toczącą się w ranie infekcję. Każde srebro wymaga kwaśnego środowiska łożyska rany, by zwalczać drobnoustroje.
Więcej kompleksowo o leczeniu ran zakażonych i profilaktyce zakażeń będziemy mówić podczas konferencji III Forum Zakażeń, która odbędzie się w dniach 16-18 października w Cukrowni Żnin. To już kolejne spotkanie specjalistów z całej Polski, będące niezwykłą okazją do pogłębienia wiedzy i treningu praktycznych umiejętności w tej trudnej dziedzinie. Serdecznie zapraszamy do rejestracji na stronie fz2023.pl.
