Komitet ONZ ds. likwidacji dyskryminacji kobiet (ang. Committe on the Elimination of Discrimination against Women, CEDAW) stwierdził, iż wysoce restrykcyjne prawo aborcyjne w Polsce wyrządza znaczną krzywdę kobietom, powodując poważne i ciągłe naruszenia ich praw człowieka. Ustalenia zostały przyjęte przez Komitet po trzyletnim badaniu skutków obowiązującego prawa. W ramach dochodzenia Komitet przeanalizował szczegółowe materiały dowodowe i przeprowadził oficjalną wizytę w Polsce.
Słuchaj podcastu „Wychowanie płci żeńskiej”:
W ustaleniach podkreślono, iż prawo prowadzi do poważnych cierpień fizycznych i psychicznych kobiet, co może być równoznaczne z okrutnym, nieludzkim lub poniżającym traktowaniem. Komitet podkreśla, iż ponieważ polskie prawo nie zezwala na aborcję na życzenie, kobiety są zmuszane do kontynuowania niechcianej ciąży, szukania nielegalnych i ryzykownych możliwości przerwania ciąży lub podróżowania za granicę w celu uzyskania dostępu do opieki aborcyjnej. Jest to dla nich źródłem głębokiego cierpienia oraz naraża ich zdrowie i dobrostan na ryzyko.
W celu naprawy sytuacji Komitet zaleca Polsce legalizację i pełną dekryminalizację aborcji, uznając aborcję za prawo podstawowe i umieszczając autonomię kobiet w centrum swojej polityki. Jako środek tymczasowy do czasu przyjęcia kompleksowej reformy prawnej Komitet zaleca Polsce wprowadzenie moratorium na stosowanie przepisów karnych dotyczących aborcji oraz wstrzymanie wszelkich dochodzeń i ścigania osób udzielających pomocy kobietom potrzebującym aborcji.
„Wyniki te potwierdzają narażenie na znaczny ból i cierpienie, które kobiety w Polsce znoszą od dziesięcioleci z powodu prawnego systemu kontroli państwa. System ten poważnie ogranicza ich dostęp do opieki w zakresie zdrowia reprodukcyjnego. Ustalenia Komitetu są jasne: legalizacja opieki aborcyjnej jest jedynym sposobem, w jaki państwo polskie może chronić zdrowie kobiet i ich integralność osobistą. Należy pilnie wprowadzić moratorium na egzekwowanie przepisów prawa karnego dotyczących aborcji, a procesy reformy prawa muszą zapewnić szybką legalizację aborcji i jej pełną dekryminalizację” – powiedziała Katrine Thomasen, wicedyrektorka na Europę z Center for Reproductive Rights.
Odpowiedź na ustalenia Komitetu opublikował również polski rząd. Chociaż przyznał, iż realizowane są prace nad niezbędną reformą legislacyjną, podkreślił, iż koncentruje się przede wszystkim na zapewnieniu skutecznego wdrożenia odpowiednich przepisów.
„Jak wskazuje wystosowana odpowiedź, rząd koncentruje się przede wszystkim na lepszym funkcjonowaniu obecnego systemu opieki zdrowotnej. Tymczasem ustalenia Komitetu wskazują na konieczność pilnych zmian legislacyjnych. Dopóki prawo aborcyjne nie zostanie zmienione, Polska będzie przez cały czas naruszać swoje zobowiązania w zakresie praw człowieka, a poważne i ciągłe naruszenia praw kobiet będą kontynuowane. Rząd i Parlament muszą podjąć pilne działania. Pełna dekryminalizacja i legalizacja aborcji bez konieczności wskazywania powodu to jedyny sposób, aby Rząd wywiązał się ze swojego zobowiązania do ochrony praw kobiet i promowania równości” – powiedziała adw. Kamila Ferenc, wiceprezeska Fundacji na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny (FEDERA).
Co ważne, dochodzenie Komitetu dotyczyło wpływu wysoce restrykcyjnego prawa wprowadzonego w Polsce w 1993 roku na przestrzeni dziesięcioleci. W rezultacie Komitet spojrzał poza krótkoterminowe szkody wyrządzone kobietom w wyniku decyzji Trybunału Konstytucyjnego z 2020 roku, która doprowadziła do usunięcia przesłanki do legalnej aborcji w sytuacjach poważnego uszkodzenia płodu. Ustalenia Komitetu odnoszą się do poważnych i ciągłych szkód, które były wyrządzane przez wiele lat i realizowane są do dziś.
Komitet ONZ ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet (CEDAW) jest niezależnym organem złożonym z ekspertów w dziedzinie prawa, praw człowieka i równości płci, upoważnionym do monitorowania zgodności z Konwencją w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet przez Państwa-Strony. Zgodnie z art. 8 Protokołu Fakultatywnego do Konwencji CEDAW Komitet może wszcząć poufne dochodzenie, jeżeli otrzyma wiarygodne informacje wskazujące na poważne lub ciągłe naruszenia Konwencji przez Państwo-Stronę. Takie dochodzenie w sprawie polskiej ustawy aborcyjnej zostało wszczęte po złożeniu wniosków przez Center for Reproductive Rights i polskie organizacje społeczeństwa obywatelskiego: Fundację na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny (FEDERA) oraz Stowarzyszenie Koalicja Karat.
Komitet rozpoczął badanie polskiego prawa aborcyjnego w 2021 roku. Obejmowało ono oficjalną wizytę w Polsce pod koniec 2022 roku, podczas której spotkał się z urzędnikami państwowymi, parlamentarzystami, przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego, pracownikami służby zdrowia i kobietami, których bezpośrednio dotyczy polskie prawo aborcyjne.
Ustalenia śledztwa są przełomowe w uznaniu rozległych szkód wyrządzonych przez polskie prawo aborcyjne. Jest to pierwsza kompleksowa i autorytatywna ocena licznych naruszeń praw człowieka spowodowanych wysoce restrykcyjnym prawem i kryminalizacją aborcji w Polsce.
Ustalenia wskazują, iż polskie prawo aborcyjne wyrządza kobietom znaczną krzywdę, powodując poważne i ciągłe naruszenia ich praw człowieka, w tym prawa do wolności od tortur i innego złego traktowania, do zdrowia i do prywatności.
Komitet CEDAW przeprowadził wcześniej dochodzenie w sprawie szkodliwych skutków wysoce restrykcyjnego prawa aborcyjnego obowiązującego w Irlandii Północnej. Badanie to doprowadziło do legalizacji i dekryminalizacji aborcji w Irlandii Północnej w 2020 roku.
Polska ma jedno z najbardziej restrykcyjnych praw aborcyjnych w Europie. Jest jednym z dwóch państw członkowskich Unii Europejskiej, które nie zalegalizowały aborcji na życzenie.
Prawo zezwala na aborcję tylko w przypadkach zagrożenia życia lub zdrowia kobiety ciężarnej lub jeżeli ciąża jest wynikiem gwałtu. Jednak choćby w takich przypadkach uzyskanie legalnej aborcji jest w praktyce prawie niemożliwe. Każdego roku tysiące kobiet w Polsce jest zmuszanych do aborcji poza prawem poprzez pozyskiwanie leków do aborcji farmakologicznej za pośrednictwem poczty. Wiele innych wyjeżdża do innych krajów, aby uzyskać dostęp do legalnej opieki medycznej.
W ostatnich latach kilka kobiet zmarło w polskich szpitalach, ponieważ odmówiono im ratującej życie opieki aborcyjnej podczas powikłań ciąży. Badania wskazują, iż ustawa aborcyjna poważnie zaszkodziła również uchodźczyniom z Ukrainy szukającym ochrony w Polsce.
