Komunikacja jest jedną z pierwszych umiejętności jakie nabywamy w życiu. Jako ludzie musimy zakomunikować światu swoje potrzeby od chwili narodziny. Niemowlęta płaczą, kiedy jest im źle, kiedy coś je boli, potrzebują pożywienia, czy zmiany pieluchy. W zależności od reakcji otoczenia człowiek uczy się, czy jego potrzeby będą spełniane czy nie. Niespełnione potrzeby stają się źródłem frustracji, z którą dziecko radzi sobie na różne sposoby. Jednym z nich może być zamknięcie się na własne potrzeby. Inna droga to rozwinięcie wielkościowego Ja, które wymaga od otoczenia wyjątkowego traktowania. Pierwsza przedstawiona przeze mnie droga to taka, po której mogą iść osoby mające trudność ze stawianiem granic, po drugiej mogą iść osoby które nie szanują tych granic u innych. W dorosłym życiu komunikujemy się z innymi ludźmi między innymi dzięki słów. Dzięki komunikacji możemy tworzyć więzi, budować relacje , jak również manipulować i kontrolować.
Czułeś się kiedyś jakbyś tracił zmysły?
Jak gdyby rzeczywistość, którą widzisz na własne oczy, atmosfera którą odczuwasz, ton głosu, gesty przez kogoś innego zostały przedstawione w odwrotny sposób. Przecież “źle to zapamiętałeś”. Zostajesz wpędzony w poczucie winy, bo oto otrzymujesz komunikat, ze to Ty chcesz komuś coś wmówić. W związku z tym masz jeszcze większe poczucie winy, bo jesteś pewny, iż było tak jak pamiętasz. A może nie? Zaczynasz wątpić we własną pamięć, własny rozum, myśli, odczucia. Twoje granice są przekraczane. Powoli.
Gaslighting o którym mowa, jest formą przemocy psychicznej, w której osoba stosująca tę formę przemocy stara się wytworzyć w osądzie ofiary wątpliwości co do własnej pamięci, wytwarzając w ten sposób dysonans poznawczy. Nie jest to znany agresywny cios, z burzą gradową krzyku i przekleństw. Wszystko dzieje się powoli, systematycznie i konsekwentnie, m.in. dzięki takich zachowań jak: zaprzeczanie, odwracanie uwagi, wpędzanie w poczucie winy, zawstydzanie, karanie cisza, wprowadzanie w błąd, dezinformacja. Klasyka stosowanych przy tym zwrotów to m.in. : “Przesadzasz”, “Jesteś przewrażliwiony”, “Nic Ci nie można powiedzieć”, “Ja taka jestem, nie zmienię tego co robię, to Ty masz problem”, “Nic takiego nie powiedziałam”, “Wyolbrzymiasz jak zwykle”.
Osobie stosującej gaslighting chodzi o zmianę postrzegania przez Ciebie rzeczywistości, bo jeżeli jej się to uda, będzie miała nad nią pełną kontrolę, a co się z tym wiąże, będzie miała pełną kontrolę nad Tobą. W gaslightingu chodzi o to, żeby przedstawić sytuacje, w taki sposób aby przekierować uwagę z prawdziwego problemu na temat zastępczy.
Ofiara może zauważać niepokojące sygnały i choćby mówić o nich wprost – gaslighter zrobi wszystko żeby wmówić jej, iż jeżeli już istnieje jakiś problem to wyłącznie po jej stronie, w jej postrzeganiu rzeczywistości lub jej pamięci.
Celem jest doprowadzenie do tego aby osoba która doświadcza gaslightingu nie miała możliwości do weryfikacji tego jak naprawdę było, ponieważ nieustannie słyszy, iż to ona stwarza problemy, najczęściej w sytuacjach, kiedy mówi wprost o swoich uczuciach, potrzebach lub pragnieniach.
Kolejnym z typowych zachowań, w momencie, kiedy gaslighter usłyszy od ofiary jak się czuje, będzie uznawanie tego za mało znaczące lub dziecinne, ma to na celu zawstydzenie i doprowadzenie do sytuacji, w której osoba doświadczająca przemocy zacznie umniejszać ich wartości. Osoby stosujące gaslighting najczęściej nie biorą odpowiedzialności za swoje czyny, widza winę w drugiej osobie, nie potrafią przyznać się do błędu ani przeprosić. Jest to ściśle związane z niedojrzałością emocjonalna, konsekwencją nie w pełni zakończonej jednej z faz rozwojowych tej osoby. Gaslighting ma za zadanie odsunąć podejrzenia co do zachowania osoby która je stosuje. Karuzela wmawiania drugiej stronie, iż “coś sobie dopowiedziała”, “że jej się wydawało”, iż zwariowała” i “że nie da się z nią wytrzymać” może trwać tak długo, jak długo ofiara nie zobaczy, iż w jej relacji dzieje się coś złego.
Objawy tego, iż osoba doświadcza przemocy mogą być związane zarówno z uczuciami, nastrojem, postrzeganiem siebie, obniżonym poczuciem własnej wartości, jak również mogą pojawić się objawy psychosomatyczne: bóle niewiadomego pochodzenia, bezsenność, koszmary, pogorszenie zdrowia, obniżenie odporności, uczucie permanentnego zmęczenia.
Często pomocnym może być spojrzenie osób, które potrafią zobaczyć dana relacje z dystansem, które widzą zachowanie obu stron z perspektywy osób trzecich. jeżeli znasz kogoś, kto doświadcza przemocy, przede wszystkim nie zostawiaj tej osoby samej. W przypadkach psychicznego znęcania się ważne jest, aby osoba, która jest ofiarą nie traciła wiary w siebie a jej uczucia były uprawomocnione. Możesz pomóc poprzez wskazanie danej osobie placówki, gdzie może się udać lub zadzwonić oraz zaoferować towarzystwo podczas zgłaszania sprawy.
Artykuł:
psychoterapeuta psychodynamiczny, certyfikowana terapeutka uzależnień
Dorota Lebiatowska
