Najnowsze badania wskazują, iż kobiety z ADHD mogą doświadczać wcześniejszego i bardziej nasilonego przebiegu objawów okołomenopauzalnych. Zjawisko to dotyczy zarówno problemów psychicznych, jak i fizycznych. Podkreśla to potrzebę uwzględnienia ADHD w planowaniu opieki zdrowotnej w tym okresie życia.
Objawy ADHD u kobiet zmieniają się cyklicznie. ADHD a hormony płciowe
U kobiet z ADHD okresowo nasilają się objawy, co ściśle wiąże się ze zmianami poziomów hormonów płciowych w cyklu menstruacyjnym. Wpływają na nasilenie objawów ADHD: większe trudności z koncentracją (i pamięcią), nasilona dysregulacja emocji, hiperkatywność i impulsywność. Zwykle najbardziej dotkliwy jest okres późnej fazy lutealnej. W tych dniach wiele kobiet zgłasza znaczne pogorszenie nastroju, snu, rozdrażnienie, ale i drastyczny spadek skuteczności leków stosowanych w ADHD.
Menopauza u kobiet z ADHD
Niedoszacowanie wpływu hormonów prowadzi do błędnych diagnoz, niewłaściwego leczenia, maskowania objawów i znacznego obniżenia jakości życia kobiet z ADHD. Dlatego badania i praktyka kliniczna ukierunkowane na kobiety wymagają różnych podejścia w miarę przechodzenia kobiet między różnymi fazami życia.
W okresie okołomenopauzalnym objawy ADHD u kobiet mogą się nasilać się szczególnie, potęgując trudności w codziennym funkcjonowaniu. Według badań, u kobiet z ADHD częściej występują ciężkie objawy okołomenopauzalne oraz mogą pojawić się znacznie wcześniej niż u kobiet bez ADHD.
Kobiety z ADHD a obawy okołomenopauzalne. Badanie
Biorąc pod uwagę zwiększoną częstość występowania zaburzeń nastroju, zaburzeń lękowych i przewlekłego stresu u kobiet z ADHD, a także inne czynniki ryzyka związanego np. ze stylem życia, kobiety z ADHD mogą być bardziej dotknięte niekorzystnymi objawami okołomenopauzalnymi. Ponadto analizy prowadzone na dużą skalę wskazują, iż kobiety z ADHD mogą przechodzić menopauzę wcześniej niż kobiety bez ADHD.
Objawy związane z menopauzą u kobiet z ADHD
Uczestniczkami badania były kobiety w wieku 35–55 lat. Zrekrutowano je z ogólnokrajowego badania populacyjnego, jakim jest Icelandic Stress-and-Gene-Analysis (SAGA). Badanie SAGA ocenia historię traumy oraz stan zdrowia fizycznego i psychicznego. Wybrany przedział wiekowy umożliwił uwzględnienie kobiet w okresie przedwczesnej perimenopauzy.
Każda uczestniczka wypełniła Skalę Samooceny ADHD u Dorosłych (ASRS-v1.1) oraz Skalę Oceny Menopauzy (MRS). Skala ASRS-v1.1 pozwala na ocenę objawów ADHD w skali od 0 („nigdy”) do 4 („bardzo często”). W badaniu przyjęto wynik ≥18 jako wskaźnik ciężkich objawów ADHD. Skala MRS obejmuje 11 objawów ocenianych w pięciostopniowej skali (0 – brak objawów, 4 – objawy ciężkie), odnoszących się do ostatniego miesiąca. Całkowity wynik mieści się w przedziale 0–44, gdzie wyższe wartości oznaczają większe nasilenie dolegliwości menopauzalnych. Dodatkowo ogólne objawy fizyczne, takie jak ból, zawroty głowy czy problemy ze snem, oceniano dzięki kwestionariusza PHQ-15.
W analizie uwzględniono również dane demograficzne zgromadzone wcześniej w badaniu SAGA. Należały do nich czynniki takie jak wiek, wykształcenie, stan cywilny, stosowanie używek oraz wcześniejsze diagnozy psychiatryczne, w tym wystąpienie w ciągu życia PTSD. PTSD traktowano jako zmienną potencjalnie zakłócającą związek między objawami ADHD a symptomami menopauzalnymi. Dodatkowo kobiety pytano, czy uważają, iż weszły już w okres okołomenopauzalny.
ADHD a nasilenie objawów okołomenopauzalnych
Badanie wykazało, iż kobiety z ADHD zgłaszały najwyższe nasilenie objawów okołomenopauzalnych w wieku 35–39 lat. W grupie kontrolnej szczyt objawów przypadał natomiast na wiek 45–49 lat.
Wyniki sugerują, iż początek okresu okołomenopauzalnego u kobiet z ADHD może występować nawet 10 lat wcześniej niż przeciętnie.
Co więcej, wiele kobiet w wieku okołomenopauzalnym doświadczało nasilonych trudności uwagowych i impulsywności. Działo się to niezależnie od tego, czy miały one formalną diagnozę ADHD, czy nie.
Kobiety z ADHD zgłaszały również silniejsze dolegliwości psychiczne i fizyczne. Należały do nich m.in. bardziej nasilone objawy depresyjne, lęk, drażliwość, uderzenia gorąca, problemy ze snem oraz inne ogólne symptomy somatyczne.
Co ważne, związek między ADHD a ciężkimi objawami okołomenopauzalnymi pozostawał istotny choćby po wykluczeniu kobiet z wcześniejszą diagnozą PTSD. Sugeruje to, iż obserwowane powiązanie nie jest wyłącznie efektem współwystępowania ADHD i zespołu stresu pourazowego.
Wahania hormonów płciowych wpływa na nasilenie objawów ADHD u kobiet
Autorzy sugerują, iż wahania hormonów, szczególnie estrogenów, mogą odgrywać istotną rolę w nasilaniu objawów ADHD u kobiet w okresie okołomenopauzalnym. Estrogen wpływa na działanie neuroprzekaźników, takich jak dopamina i noradrenalina. Są one najważniejsze w regulacji uwagi, nastroju i funkcji wykonawczych. Spadek jego poziomu w perimenopauzie może zatem prowadzić do pogorszenia koncentracji, zwiększonej impulsywności czy nasilenia objawów lękowych i depresyjnych.
Wyjaśnia to dlaczego część kobiet, także tych wcześniej niewykazujących pełnoobjawowego ADHD, doświadcza w tym okresie nasilenia trudności poznawczych i emocjonalnych. Wskazuje to, iż zmiany hormonalne mogą działać jak „czynnik wyzwalający”, ujawniający lub intensyfikujący objawy ADHD.
ADHD a objawy okołomenopauzalne – ograniczenia badania i przyszłe kierunki analiz
Autorzy zaznaczają, iż badanie miało charakter przekrojowy, co oznacza, iż dane były zbierane w jednym punkcie czasowym. W związku z tym nie można jednoznacznie stwierdzić związku przyczynowo-skutkowego. Nie jest zatem jasne, czy ADHD nasila objawy okołomenopauzalne, czy odwrotnie.
Ponieważ skala MRS obejmuje ogólne objawy psychiczne i fizyczne, nie zawsze pozwala jednoznacznie oddzielić dolegliwości wynikających z menopauzy od tych związanych z innymi czynnikami. Mimo tego, związek między ADHD a nasilonymi objawami utrzymywał się choćby wtedy, gdy przeanalizowano wyłącznie kobiety, które same zgłosiły, iż znajdują się w okresie okołomenopauzalnym. Dodatkowym ograniczeniem jest to, iż diagnoza ADHD była raportowana samodzielnie przez uczestniczki. Jednak w analizie alternatywnej, opartej nie na samoopisie, ale na bieżących, intensywnych objawach ADHD, zależność z nasilonymi symptomami okołomenopauzalnymi była jeszcze wyraźniejsza.
Wyniki tego badania mogą stanowić podstawę do opracowania dostosowanych wytycznych dotyczących leczenia i opieki dla kobiet z ADHD w okresie okołomenopauzalnym. Podkreślają również potrzebę indywidualnego podejścia w diagnostyce i terapii. W przyszłości warto również zbadać, jak hormonalna terapia zastępcza (HTZ) oraz leki psychostymulujące wpływają na zależność między ADHD a nasileniem objawów okołomenopauzalnych.
