Ketoprofen- adekwatności i zastosowanie

Ketoprofen znajduje zastosowanie w objawowym leczeniu urazów, zmian zapalnych oraz zwyrodnieniowych, a także silnego i umiarkowanego bólu o różnym pochodzeniu. Ketoprofen jest składnikiem wielu gotowych leków przeciwbólowych, a oprócz tego może być wykorzystywany jako surowiec w recepturze aptecznej.

Nazwa polska: Ketoprofen

Nazwa łacińska: Ketoprofenum

Ketoprofen- historia i zastosowanie w przeszłości

Ketoprofen jest organicznym związkiem chemicznym, będącym pochodną kwasu arylokarboksylowego. Po raz pierwszy został zsyntetyzowany we Francji, w 1967 roku przez chemików z firmy Rhône-Poulenc. Zaliczany jest do niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), które hamują aktywność cyklooksygenaz. W 1971 roku mechanizm działania tej grupy związków został wyjaśniony przez farmakologa John Vane. Występowanie co najmniej dwóch izoform cyklooksygenaz, pełniących odmienne funkcje, odkryto jednak dopiero dwadzieścia lat później. Ustalono, iż pierwsza z nich- COX-1 odpowiada za fizjologiczną syntezę prostaglandyn i występuje w płytkach krwi, naczyniach krwionośnych, nerkach czy żołądku. Dla odmiany cyklooksygenaza COX-2 zwiększa swoją aktywność w tkankach objętych stanem zapalnym. Nazwa niesteroidowych leków przeciwzapalnych zwraca uwagę na ich odmienną budowę, która odróżnia tę grupę związków od pozostałych leków o wspomnianym działaniu.

Wygląd i adekwatności fizykochemiczne

Według FP XI ketoprofen przyjmuje postać białego lub prawie białego, krystalicznego proszku. Związek praktycznie nie rozpuszcza się w wodzie, ale jest rozpuszczalny w acetonie, etanolu (96%) i w chlorku metylenu. Topi się w temperaturze od 94 do 97˚C. Nazwa chemiczna ketoprofenu jest opisywana jako kwas (2RS)-2-(3-benzoilofenylo)propanowy. Surowiec stanowi mieszaninę racemiczną, w której skład wchodzi para enancjomerów. W porównaniu do innych związków, należących do grupy NLPZ, ketoprofen charakteryzuję się małą masą cząsteczkową i dużą lipofilnością, dzięki czemu dobrze penetruje chorobowo zmienione tkanki.

Ketoprofen- mechanizm działania i zastosowanie

Ketoprofen, poprzez nieselektywne blokowanie cyklooksygenazy-1 oraz cyklooksygenazy-2, hamuje syntezę prostaglandyn i metabolizm kwasu arachidonowego. W efekcie prowadzi do ograniczenia powstawania czynników, odpowiedzialnych za rozwój stanu zapalnego. Dodatkowo związek blokuje syntezę leukotrienów i aktywność bradykinin, a także hamuje agregację płytek krwi. Ketoprofen wykazuje silne adekwatności przeciwzapalne i przeciwbólowe. Oprócz tego może działać przeciwgorączkowo, jednak mechanizm tego procesu nie jest do końca poznany i prawdopodobnie wynika z blokowania syntezy prostaglandyn w podwzgórzu. Brak selektywności substancji wobec określnego rodzaju cyklooksygenazy wpływa jednak na większe ryzyko pojawienia się działań niepożądanych.

Ketoprofen znajduje zastosowanie w krótkotrwałym, objawowym leczeniu bólu o lekkim lub umiarkowanym nasileniu, któremu może towarzyszyć stan zapalny. Sprawdza się podczas bolesnych miesiączek i łagodzi dolegliwości spowodowane nadwyrężeniami i zwichnięciami. Wykorzystywany jest do uśmierzaniu bólu pochodzenia mięśniowego i kostno-stawowego. Oprócz tego wykazuje skuteczność w przypadku silnego bólu głowy czy zębów i może być zastosowany w celu łagodzenia objawów przeziębienia i grypy.

Ketoprofen znajduje zastosowanie w leczeniu zmian zapalnych i zwyrodnieniowych w schorzeniach reumatycznych, takich jak młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, reumatoidalne zapalenie stawów czy zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa. Dodatkowo związek bardzo często wykorzystywany jest w krótkotrwałym leczeniu bólu pooperacyjnego i pourazowego. Podany doustnie osiąga maksymalne stężenie w ciągu godziny do dwóch, następnie ulega metabolizmowi w wątrobie i jest wydalany przede wszystkim z moczem. Zastosowany miejscowo na stawy osiąga wyższe stężenia, niż te występujące po podaniu per os. Dłuższy czas działania i lepszą skuteczność leczenia zapewnia połączenie terapii miejscowej z doustną. Warto pamiętać, iż podczas stosowania maści czy kremów z ketoprofenem należy chronić leczone powierzchnie przed promieniami słonecznymi. Ostrożność należy zachować choćby do dwóch tygodni od zakończenia kuracji.

Ketoprofen- przeciwskazania i działania niepożądane

Według Farmakopei Polskiej XI ketoprofen stosuje się jako środek o działaniu przeciwbólowym oraz przeciwzapalnym w następujących dawkach:

• Doustnie
  • Dawka zwykle stosowana:
    • Jednorazowa: 50 mg
    • Dobowa: 200 mg
  • Dawka maksymalna:
    • Jednorazowa: 100 mg
    • Dobowa: 300 mg

• Domięśniowo
  • Dawka zwykle stosowana:
    • Jednorazowa: 50 mg

• Doodbytniczo
  • Dawka zwykle stosowana:
    • Jednorazowa: 100 mg
    • Dobowa: 100 mg
  • Dawka maksymalna:
    • Jednorazowa: 100 mg
    • Dobowa: 300 mg
• Zewnętrznie: 2,5%

Stosowanie ketoprofenu może powodować bóle i zawroty głowy, zaburzenia widzenia, zaburzenia skóry i tkanki podskórnej, zaburzenia czynności wątroby oraz nerek. Hamowanie aktywności COX-1, a tym samym ograniczenie syntezy prostaglandyn o działaniu ochronnym na śluzówkę przewodu pokarmowego, może prowadzić do pojawienia się zapalenia błony śluzowej żołądka, bólów brzucha, niestrawności, wzdęć, nudności czy biegunki. Oprócz tego wiąże się z ryzykiem wystąpienia krwawienia, podrażnienia owrzodzenia i perforacji, które mogą pojawić się w dowolnym momencie leczenia.

Ketoprofen może wywołać napad astmy i skurcz oskrzeli u osób uczulonych na aspirynę lub NLPZ, której przyczyna wynika z nadmiernej produkcja leukotrienów. Substancja nie powinna być używana przez osoby, które doświadczyły w przeszłości reakcji nadwrażliwości wywołanej przez niesteroidowe leki przeciwzapalne. Oprócz tego ketoprofen jest przeciwskazany przy ciężka niewydolności serca, wątroby czy nerek, a także w przypadku, skazy krwotocznej, czynnej choroby wrzodowej żołądka oraz w trzecim trymestrze ciąży. Dodatkowo lek nie jest przeznaczony dla osób poniżej 15 roku życia i bez konsultacji lekarskiej nie powinien być używany dłużej niż 7 dni.

Ketoprofen wchodzi w interakcję z lekami przeciwzakrzepowymi, inhibitorami agregacji płytek, inhibitorami trombiny, bezpośrednimi inhibitorami czynnika Xa oraz z innymi lekami z grupy NLPZ, ponieważ zwiększa szansę na wystąpienie krwawień z przewodu pokarmowego. Dodatkowo substancja stwarza ryzyko zatrucia litem, ponieważ zmniejsza jego wydalanie z organizmu i nie powinna być używana podczas leczenia metotreksatem. Szczególną ostrożność należy zachować w przypadku jednoczesnego stosowania ketoprofenu z lekami moczopędnymi, inhibitorami ACE, antagonistami angiotensyny, a także z selektywnymi inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny, kortykosteroidami, pentoksyfiliną, probenecydem, lekami przeciwnadciśnieniowymi, cyklosporyną, fenytoiną czy z antybiotykami z grupy chinolonów.

Ketoprofen- niezgodności recepturowe

Ketoprofen, w recepturze aptecznej, znajduje zastosowanie przy sporządzaniu preparatów przeznaczonych zarówno do użytku wewnętrznego, jak i zewnętrznego. Wykorzystywany jest do otrzymywania proszków, kapsułek, syropów, zawiesin, roztworów etanolowy i wodno-etanolowych, a także czopków, żeli, maści czy kremów. Ketoprofen jest cenną propozycją w leczeniu bólu, jednak jako substancją pro receptura można go znaleźć od niedawna. Związek bardzo często występuje w połączeniu z surowcami o działaniu znieczulającym, takimi jak lidokaina, benzokaina czy prokaina. Oprócz tego może być kojarzony z innymi substancjami o działaniu przeciwbólowym oraz przeciwświądowym.

Rp.

Ketoprofeni 2,5

Lekobaza LUX ad 100,00

M.f. cremor

Otrzymany lek z ketoprofenem przeznaczony jest do miejscowego leczenia bólu, obrzęku czy stanu zapalnego. Preparat może zostać wykonany również z zastosowaniem Pentravanu jako podłoża, który umożliwia lepszą penetrację substancji czynnej i wpływa na poprawę efektu terapeutycznego.

Rp.

Ketoprofeni 3,0

Mentholi 0,5

Gliceroli 5,0

Etanoli 70% ad 100,0

M.f. sol.

Roztwór z powyższej recepty przeznaczony jest do nawilżania obolałych i objętych stanem zapalnym miejsc. Wykonanie leku rozpoczyna się roztarcia mentolu oraz ketoprofenu w moździerzu. Następnie przygotowane surowce rozpuszcza się w etanolu, a na koniec otrzymaną mieszaninę łączy się z przepisaną ilością glicerolu.

Rp.

Ketoprofeni 0,1

Ol. Cacao q.s

M.f. supp.anal.

D.t.d No 12

Wykonanie czopków z powyższej recepty rozpoczyna się dokładnego roztarcia ketoprofenu w moździerzu. W kolejnym etapie substancję leczniczą zawiesza się w roztopionym podłożu. Powstałą mieszaninę rozlewa się do przygotowanych form czopkowych i pozostawia w lodówce do zastygnięcia. Otrzymany preparat wykazuje ogólnoustrojowe działanie przeciwbólowe.

Autor: mgr farm. Aleksandra Wójtowicz

Piśmiennictwo:

1. Farmakopea Polska X. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Warszawa 2014
2. Farmakopea Polska XI. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Warszawa 2017
3. Ketonal Active. Charakterystyka produktu leczniczego
4. Ketoprofen. Akademia Fagron. Dostęp na dzień 03.08.2024 https://akademiafagronu.pl/informacje/fapl-ketoprofen/
5. Ketoprofen. Doz.pl. Dostęp na dzień 03.08.2024 https://www.doz.pl/leki/w619-ketoprofen