Jakie są subtelne objawy autyzmu u dziewcząt?

Dlaczego tak wiele dziewcząt z autyzmem jest niezdiagnozowanych aż do dorosłości? To pytanie zadaje sobie coraz więcej rodziców, nauczycieli i specjalistów. Diagnoza autyzmu u dziewczynek bywa opóźniona, a czasem całkowicie pominięta – głównie dlatego, iż objawy spektrum autyzmu mogą u nich przybierać zupełnie inne, mniej oczywiste formy niż u chłopców. W tym artykule przyjrzymy się naukowym podstawom tych różnic, ich praktycznym przejawom oraz konsekwencjom dla funkcjonowania w szkole i rodzinie.

🔍 Autyzm i płeć – dlaczego dziewczęta „wypadają” z diagnozy?

Badania naukowe wykazują, iż dziewczynki ze spektrum autyzmu często prezentują bardziej subtelne objawy i są lepiej przystosowane społecznie niż chłopcy (Lai et al., 2015). W modelach diagnostycznych przez dekady dominował męski profil objawów. Tymczasem u dziewcząt ASD może „ukrywać się” za maską społecznego dostosowania, perfekcjonizmu, a choćby nadmiernego grzeczności.

🔬 „Dziewczęta z autyzmem potrafią lepiej obserwować i naśladować innych, co może prowadzić do błędnego przekonania, iż dobrze funkcjonują społecznie – choć koszt tego bywa dla nich ogromny.” (Hull et al., 2017)

🌸 Subtelne objawy autyzmu u dziewcząt – na co zwrócić uwagę?

1. Maskowanie społecznych trudności („camouflaging”)

Dziewczęta często uczą się „grać rolę” osoby neurotypowej: naśladują koleżanki, zapamiętują dialogi, unikają kontaktu wzrokowego pod pozorem nieśmiałości.

✅ Przykład: Dziewczynka może uśmiechać się i kiwać głową w rozmowie, ale po zajęciach skarżyć się na wyczerpanie i ból brzucha – objaw przeciążenia sensoryczno-emocjonalnego.

2. Nietypowe zainteresowania – ale „bardziej społecznie akceptowalne”

U chłopców często diagnozę przyspiesza fascynacja pociągami, liczbami czy mapami. U dziewczynek zainteresowania mogą być równie intensywne, ale bardziej społecznie normatywne, np. konie, bajki, bohaterki fantasy – co utrudnia rozpoznanie.

✅ Przykład: Godzinami rysuje tę samą postać z bajki i zna wszystkie jej kwestie na pamięć, ale otoczenie interpretuje to jako kreatywność.

3. Wysoka wrażliwość emocjonalna i sensoryczna

Dziewczęta z ASD często wykazują nadwrażliwość na bodźce: światło, dźwięki, zapachy, tekstury. Bywa to mylone z „marudzeniem”, histerią lub cechą charakteru.

✅ Przykład: Odmawia noszenia ubrań z metkami, płacze z powodu hałasu w stołówce.

4. Perfekcjonizm i lęk przed oceną

Zamiast wybuchów złości – u dziewcząt częstszy jest lęk, zamykanie się w sobie, przeciążenie psychiczne, napady paniki i trudności w podejmowaniu decyzji.

✅ Przykład: Dziewczynka może godzinami poprawiać zadanie domowe, stresując się, iż zrobi coś „nieidealnie”.

5. Problemy w relacjach – ale bez konfliktów

Dziewczynki z ASD mogą mieć trudność w interpretowaniu niuansów społecznych (sarkazmu, aluzji, ironii), ale starają się tego nie okazywać.

✅ Przykład: Bawi się obok dzieci, ale nie wchodzi w zabawę. Często jest „obok grupy” – ignorowana lub traktowana jako „dziwna”, choć stara się dopasować.

🧠 Diagnoza: dlaczego dziewczynki są pomijane?

Wciąż zbyt rzadko bierze się pod uwagę, iż dziewczęta mogą ukrywać swoje objawy w sposób nieświadomy, by sprostać społecznym oczekiwaniom. Standardowe narzędzia diagnostyczne często nie uwzględniają ich sposobów funkcjonowania. Badania wskazują, iż choćby do 80% dziewcząt z ASD nie jest diagnozowanych we wczesnym dzieciństwie (Lai & Baron-Cohen, 2015).

🏫 Co może zrobić szkoła?

🔹 Zwiększyć świadomość kadry pedagogicznej o specyfice funkcjonowania dziewcząt ze spektrum.
🔹 Obserwować nie tylko zachowania „problematyczne”, ale też nadmierną grzeczność i wycofanie.
🔹 Uwzględniać indywidualne profile sensoryczne w organizacji przestrzeni klasowej i zajęć.
🔹 Zastosować elastyczne formy wsparcia emocjonalnego (np. kąciki wyciszenia, zeszyty komunikacji, kontakt z pedagogiem).

🛠️ Wskazówki dla rodziców i nauczycieli

• Zwracaj uwagę na to, czego nie widać – zmęczenie po szkole, trudności z zasypianiem, autoagresję, samokrytykę.
• Nie porównuj jej do innych dziewczynek – każda osoba z ASD jest inna.
• Zapewnij przestrzeń do bycia sobą, bez presji dopasowywania się.

📚 Podsumowanie: autyzm u dziewcząt to „niewidzialne spektrum”

Rozpoznanie spektrum autyzmu u dziewczynek wymaga większej uważności i empatii. To, iż nie sprawiają problemów w klasie, nie znaczy, iż ich nie doświadczają. „Ciche” objawy bywają równie obciążające jak te bardziej widoczne. Zrozumienie różnic płci w prezentacji autyzmu to klucz do lepszej diagnozy, edukacji i dobrostanu dziewcząt.

📌 Bibliografia

• Lai, M.-C., Lombardo, M. V., & Baron-Cohen, S. (2015). Autism. The Lancet, 383(9920), 896–910.
• Hull, L., Mandy, W., & Petrides, K. V. (2017). Gender differences in camouflaging autistic traits. Journal of Autism and Developmental Disorders, 47(8), 2519–2534.
• Gould, J., & Ashton-Smith, J. (2011). Missed diagnosis or misdiagnosis? Girls and women on the autism spectrum. Good Autism Practice (GAP), 12(1), 34–41.

❓ Najczęściej zadawane pytania

Czy dziewczynki mogą mieć autyzm bez typowych „trudnych zachowań”?
Tak. Wiele dziewczynek nie przejawia zachowań agresywnych czy opozycyjnych – zamiast tego obserwujemy u nich nadmierną uległość, lękliwość i perfekcjonizm.

Dlaczego nauczyciele często nie zauważają objawów u dziewcząt?
Ponieważ objawy są maskowane, a dziewczynki uczą się gwałtownie dostosowywać – kosztem zdrowia psychicznego.

Czy istnieją testy dostosowane do diagnozowania dziewcząt?
Naukowcy pracują nad bardziej czułymi narzędziami, jednak wciąż dominują kryteria oparte na męskim wzorcu objawów.