Jakie są pierwsze objawy autyzmu u dziecka?

Przewodnik dla rodziców, nauczycieli i terapeutów

Rozpoznanie autyzmu w wieku niemowlęcym lub wczesnodziecięcym może być trudne, ponieważ objawy różnią się znacznie między dziećmi. Jednak wczesna interwencja ma ogromne znaczenie dla rozwoju dziecka, dlatego tak ważne jest, by rodzice, pedagodzy i specjaliści znali wczesne sygnały ostrzegawcze. W tym artykule omawiamy pierwsze objawy autyzmu na podstawie badań naukowych, praktyki klinicznej i międzynarodowych wytycznych diagnostycznych.

Czym jest autyzm?

Autyzm, formalnie nazywany zaburzeniem ze spektrum autyzmu (ASD – Autism Spectrum Disorder), to neurorozwojowe zaburzenie charakteryzujące się trudnościami w komunikacji społecznej, interakcjach oraz obecnością ograniczonych i powtarzalnych wzorców zachowań. Zgodnie z DSM-5 (APA, 2013), ASD obejmuje szerokie spektrum objawów, które mogą pojawić się już w pierwszych miesiącach życia.

Wczesne objawy autyzmu – na co zwrócić uwagę?

1. Brak kontaktu wzrokowego

Dzieci neurotypowe od pierwszych tygodni życia chętnie nawiązują kontakt wzrokowy z opiekunami. Dziecko w spektrum autyzmu może tego unikać.

„Brak utrzymywania kontaktu wzrokowego w wieku 6 miesięcy to jeden z najbardziej powtarzalnych sygnałów alarmowych” – Prof. Ami Klin, Emory University, specjalista w zakresie wczesnej diagnostyki autyzmu.

2. Opóźniony rozwój mowy lub brak gaworzenia

Zwykle niemowlęta zaczynają gaworzyć między 4. a 7. miesiącem życia. U dzieci z ASD gaworzenie może być opóźnione, nietypowe lub nieobecne.

3. Brak reakcji na imię

Dziecko około 6-12 miesiąca życia zwykle reaguje na swoje imię. jeżeli tego nie robi, może to być sygnał ostrzegawczy – choć należy wykluczyć problemy ze słuchem.

4. Brak gestów społecznych (wskazywanie, machanie, kiwanie głową)

Około 9–12 miesiąca życia dzieci zaczynają wskazywać palcem na przedmioty, aby coś pokazać (gest wskazujący protodeklaratywny). Jego brak to silny wskaźnik potencjalnych trudności komunikacyjnych.

5. Brak wspólnego pola uwagi

Wspólna uwaga to sytuacja, gdy dziecko i opiekun dzielą zainteresowanie tym samym przedmiotem lub zdarzeniem (np. patrzą razem na samolot na niebie). To jeden z kluczowych elementów rozwoju społecznego.

6. Nietypowe reakcje na bodźce sensoryczne

Dziecko może być nadwrażliwe lub niewrażliwe na dźwięki, dotyk, światło, zapachy – może np. nie reagować na hałas lub odwrotnie – płakać przy cichym dźwięku.

7. Nietypowe zabawy

Zamiast symbolicznej zabawy (np. karmienie misia) dziecko może powtarzać te same ruchy – np. kręcić wciąż kółkiem samochodziku lub ustawiać zabawki w rzędach.

8. Powtarzalne ruchy (stereotypie)

Machanie rękami („flapping”), kręcenie się w kółko, bujanie ciałem, potrząsanie głową – to powtarzalne zachowania, które mogą się pojawiać już u bardzo małych dzieci.

Różnice w obrazie klinicznym – dziewczynki vs chłopcy

Badania wskazują, iż dziewczynki w spektrum autyzmu często są diagnozowane później niż chłopcy, ponieważ ich objawy bywają mniej oczywiste. Częściej przejawiają tzw. maskowanie (camouflaging), czyli ukrywanie trudności społecznych poprzez obserwację i naśladowanie innych.

„Dziewczynki z ASD rzadziej prezentują stereotypie i często wykazują silne zainteresowanie relacjami społecznymi, co może maskować ich realne trudności” – Gould, J., & Ashton-Smith, J. (2011). Girls and women with autism.

Co mówi nauka – kiedy można wykryć autyzm?

Według badań prowadzonych przez Centers for Disease Control and Prevention (CDC), pierwsze objawy autyzmu mogą pojawić się już w 12 miesiącu życia, a choćby wcześniej. Średni wiek diagnozy w Polsce to niestety wciąż 3–5 lat. Tymczasem jak podkreśla Dr Geraldine Dawson, neuropsycholog i ekspertka ds. wczesnej interwencji:

„Autyzm można rozpoznać już u 18-miesięcznych dzieci, a im wcześniej rozpoczniemy terapię, tym lepsze będą długofalowe efekty.”

📋 Lista wczesnych sygnałów alarmowych (do 18. miesiąca życia)

✅ brak uśmiechu społecznego do 6. miesiąca
✅ brak kontaktu wzrokowego
✅ brak gaworzenia do 12. miesiąca
✅ brak reakcji na imię
✅ brak wskazywania lub gestów do 14. miesiąca
✅ brak mowy do 16. miesiąca
✅ regres w umiejętnościach komunikacyjnych i społecznych

Co robić, jeżeli podejrzewasz autyzm?

1. Nie czekaj – obserwuj i dokumentuj
   Zanotuj objawy, które Cię niepokoją. Nagrywaj krótkie filmy zachowań dziecka.
2. Skonsultuj się z pediatrą lub specjalistą rozwoju dziecka
   Jeśli pediatra lekceważy Twoje obawy, szukaj drugiej opinii. Rodzic zna swoje dziecko najlepiej.
3. Zgłoś dziecko do poradni psychologiczno-pedagogicznej lub centrum wczesnej interwencji
   Im wcześniej rozpoczniemy działania diagnostyczne i wspierające – tym większe szanse na poprawę jakości życia dziecka i rodziny.

Podsumowanie

Pierwsze objawy autyzmu mogą być subtelne, ale wrażliwy obserwator – rodzic, nauczyciel, terapeuta – jest w stanie je zauważyć. Wczesna diagnoza otwiera drzwi do wczesnej interwencji, która może znacząco poprawić rozwój komunikacyjny, społeczny i poznawczy dziecka.

„Zrozumienie, a nie wykluczanie – to pierwszy krok do zbudowania świata, w którym każde dziecko, niezależnie od swojego sposobu myślenia i odczuwania, ma swoje miejsce.” – Temple Grandin

❓Najczęściej zadawane pytania

Czy dziecko z autyzmem zawsze ma opóźnioną mowę?
Nie zawsze. Niektóre dzieci mówią wcześnie, ale mają trudności z komunikacją społeczną (np. nie potrafią prowadzić dialogu).

Czy dziecko, które unika kontaktu wzrokowego, na pewno ma autyzm?
Nie. To może być sygnał, ale wymaga oceny w szerszym kontekście przez specjalistę.

Kiedy najlepiej rozpocząć diagnozowanie autyzmu?
Już od 12.–18. miesiąca życia, jeżeli występują sygnały alarmowe.

Czy regres rozwojowy to objaw autyzmu?
Tak, niektóre dzieci po okresie typowego rozwoju cofają się w mowie lub kontaktach społecznych – to tzw. regres rozwojowy, który może być jednym z pierwszych objawów ASD.

🔗 Źródła:

• American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – Fifth Edition (DSM-5).
• Dawson, G. (2008). Early behavioral intervention, brain plasticity, and the prevention of autism spectrum disorder. Development and Psychopathology.
• Klin, A., Shultz, S., & Jones, W. (2015). Social visual engagement in infants and toddlers with autism: Early developmental patterns and their origins.
• Gould, J. & Ashton-Smith, J. (2011). Missed diagnosis or misdiagnosis? Girls and women on the autism spectrum.