Dysbioza jelitowa – co to takiego? Rozpoznanie dysbiozy jelitowej – objawy
Mikrobiota jelitowa to złożona zbiorowość mikroorganizmów – w tym bakterii, wirusów i grzybów – obecnych w ludzkim układzie pokarmowym. Szacuje się, iż w jelitach dorosłego człowieka znajduje się od 1 do 2 kilogramów drobnoustrojów.
Pełnią one wiele funkcji, wśród których wyróżnić można, chociażby ochronę organizmu przed patogenami i wsparcie funkcjonowania układu odpornościowego, branie udziału w procesie trawienia oraz wchłaniania składników odżywczych (w tym niezbędnych witamin i minerałów), a także wpływanie na pracę mózgu (z uwagi na oś jelita-mózg).
O dysbiozie jelitowej mówimy, gdy równowaga w składzie i liczebności mikroorganizmów zostaje zaburzona – na przykład przez spadek liczby „dobrych” bakterii i nadmierny rozwój drobnoustrojów patogennych. Stan ten może mieć charakter przejściowy lub przewlekły, a jego skutki zależą od stopnia zaburzenia i indywidualnej odporności organizmu.
W jaki sposób rozpoznać dysbiozę jelitową? Choć jej symptomy mogą się różnić u poszczególnych osób, najczęściej obejmują:
- ból brzucha, wzdęcia i nadmierne gazy – pojawiające się często po posiłkach, związane z fermentacją resztek pokarmowych z udziałem bakterii; mogą powodować uczucie „napompowania” brzucha, dolegliwości bólowe i dyskomfort;
- zaburzenia rytmu wypróżnień – przewlekłe biegunki, zaparcia lub ich naprzemienne występowanie; w skrajnych przypadkach dolegliwości te mogą prowadzić do odwodnienia lub przewlekłego zalegania mas kałowych;
- uczucie pełności po posiłku, nudności, odbijanie – wynikają z zaburzonego trawienia i nadprodukcji gazó Pojawiają się choćby nawet po spożyciu niewielkich porcji, co może zniechęcać do jedzenia i prowadzić do niedożywienia;
- nieprzyjemny zapach z ust – spowodowany wydzielaniem lotnych związków siarki oraz metabolitów bakterii;
- przewlekłe zmęczenie i osłabienie, mgła mózgowa – zaburzenia koncentracji, trudności w zapamiętywaniu i spowolnione myślenie są związane z działaniem toksyn bakteryjnych na układ nerwowy. Objawy te pojawiają się także na skutek niedoborów witamin i minerałów, wynikających z pogorszonego wchłaniania;
- problemy skórne – trądzik, wysypki, egzema czy pokrzywka, będące efektem przewlekłego stanu zapalnego i reakcji immunologicznych;
- częste infekcje – spadek odporności następuje w wyniku osłabienia bariery jelitowej i zaburzeń funkcjonowania układu immunologicznego. Do częstych infekcji zalicza się nie tylko przeziębienie i grypę, ale również – przykładowo – infekcje intymne.
Dysbioza jelitowa – badanie
Rozpoznanie dysbiozy jelitowej opiera się na analizie objawów, wywiadzie lekarskim oraz odpowiednich badaniach. Do najczęściej wykonywanych należą:
- badanie mikrobioty jelitowej z kału – umożliwia ocenę ilościową i jakościową bakterii jelitowych, w tym stosunku bakterii korzystnych do potencjalnie patogennych. Warto dodać, iż takie badanie wykaże również obecność ewentualnych pasożytów;
- badanie kału na obecność markerów zapalnych – na przykład kalprotektyny czy laktoferyny; pomaga rozróżnić dysbiozę od chorób zapalnych jelit, takich jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego;
- badanie Organix Gastro z moczu – ocenia obecność metabolitów bakteryjnych i drożdżowych w moczu, dając obraz procesów fermentacyjnych i ewentualnego nadmiernego rozkładu białek w jelitach (więcej informacji o tym teście znajduje się w jego opisie, dostępnym m.in. na stronie alab.pl: https://www.alab.pl/badanie/organix-gastro-posredni-test-dysbiozy);
- test oddechowy w kierunku SIBO – po podaniu roztworu glukozy lub laktulozy mierzy stężenie wodoru i metanu w wydychanym powietrzu – nadmiar tych gazów wskazuje na przerost bakterii w jelicie cienkim;
- badania krwi – nie diagnozują bezpośrednio dysbiozy, ale mogą ujawnić niedobory witamin (między innymi B12, D, kwasu foliowego) i minerałów, które mogą jej towarzyszyć.
Dysbioza jelitowa – przyczyny zjawiska. Jak dbać o mikrobiotę jelit na co dzień?
Dysbioza jelitowa rzadko jest chorobą samą w sobie – częściej stanowi objaw lub konsekwencję innych zaburzeń zdrowotnych. Do najczęstszych przyczyn należą omawianego stanu należą:
- antybiotykoterapia – szczególnie długotrwała lub powtarzana wielokrotnie w krótkim czasie. Tego rodzaju leczenie antybiotykami niszczy pożyteczne bakterie, tworząc warunki do rozwoju patogenów;
- długotrwały stres – zwiększa wydzielanie kortyzolu i adrenaliny, co zaburza motorykę jelit, osłabia odporność i wpływa negatywnie na różnorodność mikrobioty;
- nieprawidłowa dieta – uboga w błonnik, warzywa i produkty pełnoziarniste, a bogata w cukry proste, tłuszcze nasycone i żywność o wysokim stopniu przetworzenia. Taki jadłospis sprzyja rozrostowi niekorzystnych bakterii;
- infekcje przewodu pokarmowego i przewlekłe choroby układu pokarmowego – w tym infekcje ostre (na przykład zatrucia), ale również takie schorzenia przewlekłe, jak zespół jelita drażliwego, choroba Leśniowskiego–Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego, które często przebiegają z dysbiozą jako objawem towarzyszącym.
- SIBO (Small Intestinal Bacterial Overgrowth) – przerost bakterii w jelicie cienkim, powodujący objawy podobne do dysbiozy w jelicie grubym, a nierzadko z nią współistniejący;
- choroby metaboliczne i autoimmunologiczne – na przykład cukrzyca typu 2 (zwłaszcza źle kontrolowana), celiakia, niedoczynność tarczycy. Zmiany metaboliczne następujące w przebiegu tych schorzeń wpływają na środowisko jelit;
- przewlekłe stosowanie niektórych leków – w tym inhibitorów pompy protonowej, niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) i środków przeczyszczających, które zmieniają pH lub motorykę jelit. Co istotne, dysbioza pojawia się również często u pacjentów w przebiegu leczenia onkologicznego;
- ekspozycja na zanieczyszczenie środowiska i toksyny – ekspozycja na metale ciężkie, pestycydy, sztuczne nawozy czy dodatki do żywności może negatywnie wpływać na mikrobiotę jelitową.
Choć leczenie dysbiozy powinno być planowane i prowadzone indywidualnie, istnieją ogólne zasady, które pomagają utrzymać prawidłową równowagę mikrobiologiczną układu pokarmowego.
Jak więc wspierać mikrobiotę jelitową na co dzień? Przede wszystkim warto zadbać o dietę bogatą w błonnik – różnorodne warzywa, owoce, rośliny strączkowe i produkty pełnoziarniste stanowią pożywkę dla bakterii probiotycznych.
Oprócz tego do jadłospisu można włączyć produkty fermentowane – jogurt naturalny, kefir, kiszona kapusta, ogórki kiszone czy kimchi dostarczają do układu pokarmowego naturalnych probiotyków. Istotne jest ograniczenie spożycia cukrów prostych i przetworzonej żywności – ich nadmiar sprzyja bowiem rozrostowi drożdżaków i bakterii chorobotwórczych.
Do poprawy – zarówno ilościowej, jak i jakościowej – mikrobioty jelit przyczyni się także zadbanie o odpowiednie nawodnienie organizmu i zdrowy, odżywczy sen, redukcja stresu, a także – jeżeli istnieją ku temu wskazania – przyjmowanie probiotyków i prebiotyków.
Źródła:
- Gałecka, A. M. Basińska, A. Bartnicka, Znaczenie mikrobioty jelitowej w kształtowaniu zdrowia człowieka – implikacje w praktyce lekarza rodzinnego [w:] Forum Medycyny Rodzinnej 2018, tom 12, nr 2
- M. Wiercińska, dr n. med. D. Wnęk, Dysbioza jelitowa – zaburzenie składu i funkcji mikrobioty jelitowej [w:] Medycyna Praktyczna, 24.07.2024
- Wranicz-Smagowska, Badanie moczu w kierunku dysbiozy – co mówi o zdrowiu jelit?[w:] Centrum Wiedzy ALAB, alab.pl, dostęp: 08.08.2025
- Dysbioza: poważne konsekwencje dla praktyki lekarskiej. Wnioski z Międzynarodowego Obserwatorium Mikrobioty 2024 [w:] podyplomie.pl, dostęp: 08.08.2025
- dr hab. n. med. B. Cukrowska, Antybiotykoterapia – ryzyka krótko- i długoterminowe spowodowane dysbiozą poantybiotykową [w:] podyplomie.pl, dostęp: 08.08.2025
- Wyrwa, M. Pelczyńska, Rola dysbiozy jelitowej w patogenezie nadwagi i otyłości [w:] Forum Zaburzeń Metabolicznych, tom 14, nr 1 (2023)
- Skrzydło-Radomańska, J. Wronecki, Czy mikrobiotę jelitową można skutecznie modyfikować? [w:] Varia Medica 2019, tom 3, nr 1
- Ostrowska, Wpływ mikrobioty jelitowej na zaburzenia metaboliczne i otyłość – punkt widzenia internisty i dietetyka [w:] Gastroenterologia Kliniczna 2016, tom 8, nr 2
