Jakie są choroby weneryczne i jak je rozpoznawać?

fot. freepik.com

Choroby przenoszone drogą płciową (dawniej określane jako choroby weneryczne) to grupa schorzeń wywoływanych przez bakterie, wirusy, grzyby lub pasożyty. Do zakażenia dochodzi najczęściej podczas kontaktów seksualnych – waginalnych, analnych czy oralnych – natomiast w niektórych przypadkach możliwe jest też przeniesienie patogenu poprzez kontakt z zakażoną krwią, z matki na dziecko w czasie ciąży lub porodu, a choćby przez wspólne używanie przedmiotów osobistych.

Wbrew powszechnemu przekonaniu, choroby weneryczne mogą rozwijać się zarówno u osób aktywnych seksualnie od wielu lat, jak i u tych, które miały tylko jednego partnera. Ich wczesne rozpoznanie i leczenie jest najważniejsze – zaniedbanie objawów może prowadzić do groźnych powikłań, w tym bezpłodności, przewlekłych dolegliwości bólowych czy chorób nowotworowych.

Najczęstsze choroby weneryczne u mężczyzn i kobiet

Pojęcie chorób przenoszonych drogą płciową mieści w sobie wiele jednostek diagnostycznych, natomiast do najczęściej występujących zaliczane są:

• kiła – choroba bakteryjna wywoływana przez krętka bladego (Treponema pallidum). W początkowej fazie pojawia się twardy, bezbolesny wrzód w miejscu wniknięcia bakterii. W kolejnych etapach może dochodzić do wysypek, zmian na błonach śluzowych i poważnych uszkodzeń narządów wewnętrznych;
• chlamydioza – wywoływana przez Chlamydia trachomatis. U niektórych osób przebiega bezobjawowo, jednak często powoduje upławy, pieczenie przy oddawaniu moczu, ból w podbrzuszu. U mężczyzn może prowadzić do zapalenia najądrzy, a u kobiet – do zapalenia jajowodów i bezpłodności;
• rzeżączka – bakteryjna infekcja powodowana przez Neisseria gonorrhoeae. Objawia się ropnymi upławami, bólem przy oddawaniu moczu, czasem gorączką. Może zajmować także gardło i odbyt;
• opryszczka narządów płciowych – wirusowe zakażenie HSV-2 (rzadziej HSV-1). Charakteryzuje się bolesnymi pęcherzykami i nadżerkami w okolicach intymnych. Zmiany mają tendencję do nawrotów;
• kłykciny kończyste (HPV) – charakterystyczne, brodawkowate narośla na skórze narządów płciowych (mogą też występować w okolicy jamy ustnej i gardła), wywołane przez wirusa brodawczaka ludzkiego. Niektóre typy HPV zwiększają ryzyko raka szyjki macicy, odbytu czy prącia;
• rzęsistkowica – choroba pasożytnicza spowodowana przez Trichomonas vaginalis. Objawy obejmują obfite, pieniste upławy o nieprzyjemnym zapachu i świąd. U mężczyzn często przebiega bezobjawowo;
• AIDS – zespół nabytego niedoboru odporności, będący skutkiem nieleczonego zakażenia wirusem HIV. Początkowo może nie dawać objawów, jednak stopniowo degraduje układ odpornościowy, co prowadzi do ciężkich infekcji, a w niektórych przypadkach – do rozwoju nowotworów;
• wirusowe zapalenie wątroby typu B i C – przenoszone między innymi drogą płciową. Przyczyniają się do uszkodzeń wątroby, a w przypadku braku leczenia mogą prowadzić do marskości i raka wątroby.

Choroby weneryczne – objawy na skórze, twarzy, narządach płciowych i objawy ogólnoustrojowe

Objawy chorób wenerycznych są bardzo zróżnicowane – mogą obejmować zarówno zmiany w obrębie narządów płciowych, jak i w innych częściach ciała. Wśród nich wyróżnia się:

• objawy w obrębie narządów płciowych, takie jak: pieczenie lub ból podczas oddawania moczu, ropne, pieniste lub serowate upławy (bez zapachu lub o nieprzyjemnej woni), owrzodzenia, nadżerki , kłykciny kończyste lub pęcherzyki (w okolicach intymnych pojawiają się przy zakażeniu HPV), świąd i zaczerwienienie, obrzęk narządów płciowych czy ból podczas stosunku;
• objawy skórne: wysypki plamisto-grudkowe (na przykład w kile wtórnej), owrzodzenia lub pęcherzyki w obrębie warg (jeśli przyczyną zakażenia jest HSV-1 – wirus opryszczki typu 1), zmiany grudkowe i świąd w innych częściach ciała (świerzb);
• objawy ogólnoustrojowe: gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, przewlekłe zmęczenie, bóle mięśni i stawów, utrata masy ciała, objawy niewydolności narządów (na przykład niewydolność wątroby przy WZW B lub C).

Warto pamiętać, iż niektóre infekcje mogą przez długi czas nie dawać żadnych dolegliwości. Tak bywa między innymi w przebiegu chlamydiozy czy w zakażeniu wirusem HIV – wówczas pacjent dowiaduje się o chorobie dopiero podczas badań.

Choroby weneryczne – badania i diagnostyka

Diagnostyka chorób przenoszonych drogą płciową obejmuje różne metody, zależne od wielu czynników – w tym od objawów obserwowanych u pacjenta czy podejrzenia konkretnego rozpoznania. Niemniej, najczęściej stosuje się:

• wymaz z cewki moczowej, szyjki macicy lub pochwy – pozwala na wykrycie bakterii, wirusów lub pasożytów;
• badanie mikroskopowe pobranej próbki – szczególnie w przypadku rzęsistkowicy, kandydozy czy świerzbu;
• posiewy bakteriologiczne – umożliwiają identyfikację drobnoustroju i określenie jego wrażliwości na antybiotyki;
• badania serologiczne – wykrywają obecność przeciwciał przeciwko konkretnym patogenom (na przykład przeciwciał przeciwko kile, HIV, WZW);
• testy PCR – bardzo czułe badania genetyczne, które wykrywają materiał DNA lub RNA patogenu;
• badania krwi – wykorzystywane w diagnostyce między innymi HIV, WZW czy kiły;
• USG narządów miednicy – pomocne w ocenie ewentualnych powikłań zapalnych u kobiet i mężczyzn.

W prywatnych laboratoriach można wykonać także panele przesiewowe (takie jak na przykład pakiet Zdrowie Intymne, dostępny w laboratoriach ALAB: https://www.alab.pl/pakiet/pakiet-zdrowie-intymne-podstawowy) w kierunku chorób przenoszonych drogą płciową, które pozwalają ocenić obecność kilku najczęstszych patogenów jednocześnie. To szczególnie przydatne rozwiązanie dla osób, które chcą skontrolować swój stan zdrowia po ryzykownym kontakcie (seksualnym, z krwią obcej osoby czy po nie do końca sterylnym zabiegu) lub w ramach profilaktyki.

Źródła:

1. Dr n. med. J. Gąsiorowski, dr n. farm. Ł. Łapiński, lek. A. Cichewicz, Choroby przenoszone drogą płciową [w:] Medycyna Praktyczna, 31.01.2013
2. Dr n. med. A. Cybula, lek. Kwiatkowska, Zakażenia przenoszone drogą płciową – wybrane zagadnienia [w:] Dermatologia po Dyplomie 06/2019
3. B. Wańczyk-Dręczewska, prof. dr hab. n. med. A. Owczarczyk-Saczonek, Choroby przenoszone drogą płciową [w:] Medycyna po Dyplomie 06/2023
4. Grabowska, Choroby przenoszone drogą płciową (choroby weneryczne) – jakie badania wykonać i jak często się badać? [w:] Centrum Wiedzy Alab, alab.pl, dostęp: 08.08.2025
5. Korzeniewski, Choroby przenoszone drogą płciową u powracających w podróży [w:] Forum Medycyny Rodzinnej 2020, tom 14, nr 1
6. Obcowska-Hamerska, J. Basaj, Choroby przenoszone drogą płciową powodujące objawy proktologiczne. Część 1. Choroby o etiologii bakteryjnej [w:] Borgis – Nowa Medycyna 4/2022
7. Norberciak, A. Posadzy-Małaczyńska, Zakażenia przenoszone drogą płciową a płodność w praktyce lekarza rodzinnego [w:] Forum Medycyny Rodzinnej 2017, tom 11, nr 1