– Dzięki nowoczesnym lekom coś, co jeszcze do niedawna nie było możliwe, powoli staje się realne. Rak płuca może być chorobą przewlekłą, a choćby taką, którą uda się wyleczyć. By tak się stało, niezbędna jest wczesna diagnostyka oraz wdrożenie najlepszej dostępnej terapii od początku leczenia. O to postulujemy wspólnie z najwybitniejszymi ekspertami zajmującymi się w Polsce leczeniem i diagnostyką raka płuca – mówi Elżbieta Kozik, prezes Polskich Amazonek Ruchu Społecznego, jedna z inicjatorek kampanii „Hamuj raka! Daj szansę płucom!”.
Główny cel: dwukrotne zwiększenie wskaźnika 5-letnich przeżyć
W ramach rozpoczynającej się kolejnej edycji kampanii „Hamuj raka! Daj szansę płucom!” grono ekspertów przeanalizowało dotychczasowe działania oraz opracowało postulaty zmian w zakresie raka płuca. Propozycje ekspertów koncentrują się na profilaktyce pierwotnej, w tym na potrzebie realizacji szeroko zakrojonych kampanii antynikotynowych, profilaktyce wtórnej, czyli badaniach przesiewowych w kierunku raka płuca, zanim wystąpią objawy choroby, oraz na zmianach organizacyjnych i wprowadzeniu Lung Cancer Unitów, a także przyspieszeniu dostępu do innowacyjnych terapii wydłużających życie. Celem tych działań jest zmniejszenie liczby zachorowań oraz dwukrotne zwiększenie wskaźnika przeżyć 5-letnich.
Rocznie wykrywanych jest ok. 22 tys. nowych przypadków raka płuca. Niestety większość pacjentów diagnozowana jest w zaawansowanym stadium tego nowotworu.
Niskodawkowa tomografia komputerowa bez skierowania
Wśród postulatów dotyczących profilaktyki wtórnej eksperci wskazują m.in. na potrzebę większej promocji Ogólnopolskiego Programu Wczesnego Wykrywania Raka Płuca dzięki Niskodawkowej Tomografii Komputerowej. Brak wiedzy na temat tego programu wśród lekarzy POZ i osób z grup ryzyka sprawia, iż zgłaszalność do niego jest na bardzo niskim poziomie.
– W ubiegłym roku do programu zgłosiło się jedynie 2 tys. osób. To bardzo mało. W ramach Ogólnopolskiego Programu Wczesnego Wykrywania Raka Płuca można wykonać niskodawkową tomografię komputerową aż w 31 ośrodkach w Polsce. Niepotrzebne jest skierowanie. Wystarczy spełnić kryteria odnośnie do wieku (co najmniej 55 lat) i liczby wypalonych papierosów (20 paczkolat) oraz zarejestrować się w jednym z ośrodków realizujących program – wylicza prezes Amazonek. – Lista ośrodków dostępna jest na stronie pacjent.gov.pl w zakładce profilaktyka.
Kompletna i szybka diagnostyka
Kolejnym ważnym postulatem jest zapewnienie każdemu choremu na niedrobnokomórkowego raka płuca (NDRP), bez względu na stopień zaawansowania choroby, kompletnej, szybkiej i skutecznej diagnostyki, obejmującej również badania molekularne.
– W chorobach nowotworowych świadomy wybór sposobu leczenia możliwy jest dopiero po przeprowadzeniu kompletnej diagnostyki, w tym diagnostyki molekularnej. Tylko przy pełnym obrazie choroby można ją skutecznie leczyć. Jest to ważne zwłaszcza teraz, gdy pojawiają się terapie, które nie tylko znacznie wydłużają życie chorego, ale dają mu szansę na wyleczenie. Diagnostyka powinna być zarówno kompletna, jak i szybka, tak aby pacjent już na początku swojej drogi miał jasno określoną ścieżkę postępowania – zwraca uwagę Elżbieta Kozik.
– Diagnostyka ma na celu, po pierwsze, rozpoznanie, iż jest nowotwór. Po drugie, rozpoznanie, jaki to jest nowotwór. Po trzecie, określenie jego charakterystyki. Wszystko to powinno być podporządkowane celowi nadrzędnemu, jakim jest wybranie optymalnej metody leczenia – podkreśla prof. Maciej Krzakowski, krajowy konsultant ds. onkologii klinicznej, kierownik Kliniki Nowotworów Płuca i Klatki Piersiowej Narodowego Instytutu Onkologii – Narodowego Instytutu Badawczego w Warszawie.
– Każdy pacjent, u którego potwierdzamy rozpoznanie NDRP, powinien mieć wykonaną pełną diagnostykę obejmującą rozpoznanie patomorfologiczne i ocenę stopnia zaawansowania choroby. Bardzo ważne jest zidentyfikowanie ewentualnych chorób współistniejących i optymalizacja ich leczenia, ponieważ wpływa to na ogólny stan oraz sprawność chorego. Kompleksowa diagnostyka obejmuje badania molekularne, których zakres w dużym stopniu zależy od rozpoznania patomorfologicznego – wyjaśnia prof. Joanna Chorostowska-Wynimko, kierownik Zakładu Genetyki i Immunologii Klinicznej Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie.
– Na poziomie molekularnym niedrobnokomórkowy rak płuca jest niezwykle różnorodny, dlatego diagnostyka molekularna jest tak istotna. Coraz dokładniej poznajemy różne jego podtypy charakteryzujące się obecnością specyficznych mutacji wiodących – zaburzeń molekularnych, które są odpowiedzialne za rozwój nowotworu i jego progresję. jeżeli taka cecha zostanie powiązana z odpowiednim leczeniem, to mamy dużą szansę na skuteczne zahamowanie rozwoju choroby. Dzięki temu obserwujemy u części chorych wieloletnie przeżycia mimo zaawansowanego procesu chorobowego i obecności przerzutów odległych – dodaje ekspertka.
Terapie celowane od niedawna, nie są wyłącznie zarezerwowane do leczenia zaawansowanej postaci choroby. Możliwość zastosowania leków celowanych na wczesnym etapie choroby, to realna szansa na zmianę oblicza raka płuca z choroby charakteryzującej się jednym z najwyższych odsetków śmiertelności na chorobę, którą można choćby wyleczyć. Jedną z takich terapii stosowanych z intencją wyleczenia są inhibitory kinazy EGFR wykorzystywane we wczesnym stopniu zaawansowania raka, jako uzupełnienie zabiegu chirurgicznego.
Kompleksowość daje najlepsze rezultaty
Choć nowe terapie zmieniają oblicze leczenia raka płuca to, aby lepiej je wykorzystywać i tym samym poprawić przeżycia chorych na raka płuca, niezbędne są – zdaniem ekspertów – zmiany organizacyjne i stworzenie Lung Cancer Unitów, dzięki którym może się poprawić zarówno proces diagnostyczny, jak i terapeutyczny.
– Abyśmy mogli powiedzieć, iż w Polsce raka płuca leczymy w sposób optymalny, przede wszystkim postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne powinno być zgodne z obecnym stanem wiedzy medycznej i zaleceniami polskimi oraz międzynarodowymi. Zgodność i prawidłowość postępowania powinna być monitorowana tak, byśmy mieli szansę na wprowadzenie ewentualnych korekt. A więc najważniejsze jest zapewnienie jakości postępowania, a także zapewnienie w każdym trybie i w każdym zakresie specjalistycznego postępowania, co gwarantuje kompleksowość leczenia. Nadzorem nad zapewnieniem kompleksowości powinien zajmować się wyznaczony ośrodek pełniący funkcję monitorującą, ale cały proces musi się dokonywać w ramach współpracy wielu ośrodków. Czyli kolejny warunek to kooperacja ośrodków. Chorym należy zapewnić dobrą dostępność do wszystkich metod, zarówno postępowania diagnostycznego, jaki i terapeutycznego. Najlepiej gdyby wszystko to było dostępne w jednym ośrodku, co w tej chwili nie jest możliwe. Rozwiązaniem jest stworzenie takiego modelu współpracy wielu ośrodków, aby było to zagwarantowane – zaznacza prof. Maciej Krzakowski. Konsultant krajowy podkreśla, iż u chorych diagnozowanych i leczonych w ośrodkach zapewniających kompleksowość postępowania, nie tylko większy odsetek jest kwalifikowany do optymalnego postępowania, ale również wyniki tego leczenia są lepsze.
Postulaty ekspertów kampanii „Hamuj Raka! Daj szansę płucom!”
Postulat w zakresie profilaktyki pierwotnej
Realizacja długofalowych kampanii antynikotynowych skierowanych do wielu grup docelowych, a w szczególności do kobiet oraz młodzieży:
– przeprowadzenie głębokiej analizy postaw społecznych w tym zakresie (nacisk na e-papierosy),
– uzupełnienie podręczników dla uczniów klas 5–8 szkół podstawowych oraz średnich informacjami na temat szkodliwego wpływu papierosów, nikotyny oraz nowych urządzeń zastępujących papierosy,
– realizacja działań na rzecz radykalnej poprawy dostępności do poradni antynikotynowych w ośrodkach pulmonologicznych.
Postulat w zakresie profilaktyki wtórnej
Promocja Ogólnopolskiego Programu Wczesnego Wykrywania Raka Płuca (WWRP) dzięki Niskodawkowej Tomografii Komputerowej (NDTK) wśród lekarzy POZ i osób z grup ryzyka:
– zwrócenie uwagi NFZ na konieczność wsparcia i promocję badań przesiewowych wśród lekarzy POZ (mailingi edukacyjne, informacje na temat screeningu w Systemie Informacji Medycznej),
– promocja WWRP wśród lekarzy POZ za pośrednictwem Polskiego Towarzystwa Lekarzy Medycyny Rodzinnej,
– promocja WWRP wśród specjalistów w dziedzinach onkologicznych oraz chorób płuc,
– promocja WWRP wśród pacjentów z grup wysokiego ryzyka za pośrednictwem Internetowego Konta Pacjenta,
– promocja WWRP za pośrednictwem kampanii edukacyjnych, np. kampanii Ministerstwa Zdrowia „Planuję długie życie”.
Postulaty w zakresie diagnostyki
Zapewnienie każdemu choremu na niedrobnokomórkowego raka płuca kompletnej oraz gwałtownie przeprowadzonej diagnostyki obejmującej ustalenie stopnia zaawansowania nowotworu i pełnego rozpoznania patomorfologicznego wraz z oznaczeniem biomarkerów predykcyjnych:
– w stopniu zaawansowania IB–IIIA po radykalnym leczeniu chirurgicznym oznaczenie mutacji w genie EGFR z materiału pooperacyjnego,
– w miejscowo zaawansowanym (stopień III) lub uogólnionym NDRP (stopień IV) oznaczenie mutacji EGFR, ALK, ROS1 i innych zaburzeń genetycznych w miarę wprowadzania nowych leków ukierunkowanych molekularnie oraz ekspresji PD-L1 w związku z możliwościami stosowania immunoterapii.
Zagwarantowanie standardu pobrania materiału biologicznego w jakości umożliwiającej kompleksową charakterystykę profilu molekularnego nowotworu:
– wprowadzenie przez Ministerstwo Zdrowia premii finansowej za wysoki odsetek procedur biopsyjnych z pobraniem materiału w jakości umożliwiającej przeprowadzenie pełnej oceny profilu molekularnego nowotworu.
Wprowadzenie zasad kontroli jakości konsyliów lekarskich, dzięki wdrożeniu wykazu obligatoryjnych aktywności zakładających obowiązek uczestnictwa w konsylium przynajmniej specjalistów w zakresie onkologii klinicznej, chirurgii klatki piersiowej i radioterapii onkologicznej oraz specjalisty chorób płuc, a także konieczność przeprowadzenia oceny patomorfologicznej wraz z oznaczeniem kompletu markerów genetycznych:
– weryfikacja przez AOTMiT i formalne zatwierdzenie przez Ministerstwo Zdrowia optymalnej ścieżki diagnostycznej (w tym wytycznych w zakresie niezbędnej dokumentacji do przeprowadzenia konsylium), która została zdefiniowana przez klinicystów (Dolnośląskie Centrum Onkologii) i zapisana w standardach oraz stosowana jest w ramach pilotażu sieci onkologicznej.
Dodanie do funkcjonalności internetowego konta pacjenta (IKP) zakładki z wynikami oceny patomorfologicznej i molekularnej nowotworu, a następnie umożliwienie lekarzom dostępu do tych danych i rozpropagowanie samego narzędzia.
Postulaty w zakresie leczenia
Zastosowanie najlepszej dostępnej terapii już od początku leczenia poprzez promowanie obowiązujących standardów diagnostyczno-terapeutycznych:
– wprowadzenie lepszej wyceny świadczeń gwarantowanych dotyczących stosowania leków w programie lekowym w porównaniu z mniej skuteczną chemioterapią (zwiększenie wyceny świadczeń związanych z realizacją programu lekowego – procedury wokół podania leku tak, by opłacało się leczyć pacjenta nowoczesnymi terapiami),
– wzmocnienie roli diagnostyki molekularnej poprzez dodanie w katalogu chemioterapii warunku nakładającego na świadczeniodawcę obowiązek potwierdzenia przeprowadzenia oceny obecności odpowiednich czynników molekularnych oraz immunohistochemicznych przed rozpoczęciem chemioterapii.
Wdrożenie leczenia celowanego inhibitorem kinazy EGFR jako uzupełnienia terapii radykalnej (leczenie adjuwantowe).
Ujednolicenie kryteriów włączenia i wyłączenia programu lekowego oraz wprowadzenie zmian organizacyjnych w zakresie monitorowania leczenia poprzez ograniczenie częstości wykonywania tomografii komputerowej.
Upowszechnienie radiochemioterapii (zwłaszcza jednoczasowej) i zwiększenie liczby pacjentów poddawanych tej procedurze:
– umożliwienie prowadzenia jednoczasowej RT-CHT i rozliczenia podwyższonej stawki za jednoczasową RT-CHT zarówno przy leczeniu w jednej lokalizacji, jak też przy jednoczasowym leczeniu w dwóch ośrodkach (np. pulmonologii i radioterapii), w których jeden spełnia rolę ośrodka referencyjnego koordynującego ścieżkę pacjenta,
– ośrodki koordynujące leczenie pacjenta dzięki jednoczasowej RCT powinny otrzymywać dodatkowe finansowanie, aby pokryć koszt koordynacji,
– leczenie chorych na niedrobnokomórkowego raka płuca w stadium miejscowego zaawansowania i nieoperacyjności powinno być prowadzone wyłącznie w Lung Cancer Units,
– tworzenie Ośrodków Kompleksowej Diagnostyki i Leczenia Raka Płuca (Lung Cancer Unit) jako ośrodków zwalidowanych, certyfikowanych i poddawanych okresowej kontroli.
