Jakie mogą być przyczyny opóźnionego rozwoju mowy?

Szeroko pojęte mówienie, to nic innego, jak budowanie wypowiedzi słownej. Polega na tym, iż nadawca wytwarza pewne treści myślowe, które są przekazywane odbiorcy dzięki odpowiednich ruchów artykulatorów.

Rozwój mowy każdego z nas uwarunkowany jest przede wszystkim genetycznie, ale też wpływają na niego warunki środowiskowe, społeczne. W kształtowaniu się mowy każdego człowieka istotną rolę odgrywają następujące czynniki: biologiczne, społeczne i psychologiczne. Mówiąc o mowie dziecka, warto wspomnieć, iż ma ona związek z jego rozwojem społeczno-emocjonalnym. W momencie, kiedy dziecko otoczone jest werbalnymi kontaktami, łatwiej nabyć mu i podejmować czynności komunikacyjne. Dzięki kontaktom z otoczeniem następuje wzbogacanie słownictwa dziecka, doskonali ono swoją wymowę, posługuje się melodią, stosuje prawidłowy akcent czy też uczy się adekwatnego zastosowania reguł gramatycznych. Warto pamiętać o tym, iż rozwój mowy jest czymś bardzo indywidualnym i nie zawsze przebiega w taki sam sposób wśród najmłodszych. W literaturze logopedycznej znaleźć można podział na cztery główne okresy rozwoju mowy dziecka.

1. Okres melodii (do 1. roku życia) – w tym okresie noworodek komunikuje się z otoczeniem dzięki płaczu. Płacz spełnia funkcję ćwiczeń oddechowych – krótki wdech i dłuższy wydech. Około 2.–3. miesiąca życia pojawia się głużenie, które jest odruchem bezwarunkowym, stanowi trening narządów artykulacyjnych. W drugim półroczu pojawia się gaworzenie, które polega na powtarzaniu i naśladowaniu dźwięków mowy. Jest to już czynność zamierzona. Głużenie i gaworzenie są potwierdzeniem zmian rozwojowych, które dokonują się w mózgu.

2. Okres wyrazu (1.–2. roku życia) – dziecko zaczyna wtedy używać większości samogłosek, wymawia też wiele spółgłosek. Upraszcza grupy spółgłoskowe, głoski trudniejsze zastępuje łatwiejszymi. Coraz więcej rozumie z komunikatów przekazywanych przez otoczenie. Dużą rolę odgrywają w tym czasie wyrazy dźwiękonaśladowcze. Przyjmuje się, iż pod koniec tego okresu dziecko powinno wymawiać około 300 słów.

3. Okres zdania (2.–3. roku życia) – dziecko wymawia wszystkie samogłoski oraz spółgłoski. Pod koniec tego okresu mogą się pojawić głoski syczące (s, z, c, dz). Często trudniejsze głoski dziecko zastępuje łatwiejszymi do wymówienia. Zniekształcenia głosek mogą wynikać ze słabej jeszcze sprawności narządów artykulacyjnych. Dziecko buduje w tym okresie proste zdania i używa niektórych zaimków, potrafi mówić o sobie „ja”.

4. Okres swoistej mowy dziecięcej (3.–7. roku życia) – w tym okresie dziecko potrafi już prowadzić swobodne rozmowy. Częstym zjawiskiem jest przestawianie głosek, a choćby całych sylab. W wymowie utrwalają się głoski syczące, szumiące i pojawia się głoska r. Pod koniec okresu swoistej mowy dziecięcej wszystkie głoski języka polskiego powinny być opanowane, a mowa dziecka w pełni zrozumiała dla otoczenia.

Warto pamiętać o tym, iż okres prenatalny również ma ogromne znaczenie. Nie bez przyczyny jest nazwany przygotowawczym. To właśnie wtedy wykształcają się narządy mowy, ponadto dziecko jest już w stanie odczuć rytm swojej mamy podczas chodzenia, zapamiętuje jej głos, słyszy bicie jej serca.

Jak można scharakteryzować ORM?

Najogólniej mówiąc – jest to powszechne zjawisko wolniejszego wykształcania się zdolności percepcyjnych, ekspresyjnych danego dziecka w porównaniu z jego rówieśnikami, co powoduje, iż szeroko rozumiana dynamika rozwoju tych zdolności odbiega od normalnej, powszechnie przyjętej i akceptowalnej.

Kiedy więc możemy powiedzieć, iż u jakiegoś dziecka stwierdzono ORM?

• Wtedy, kiedy określony etap mowy dziecka nie pojawił się w tym czasie, w którym powinien.
• Kiedy występują różnice pomiędzy rozwojem poziomu percepcji mowy a rozwojem ekspresji językowej.

Jakie można wskazać przyczyny opóźnionego rozwoju mowy?

1. Uszkodzenia na poziomie ośrodkowego układu nerwowego:
   • uszkodzenia struktur korowych, które powstały przed ukończeniem rozwoju mowy,
   • uszkodzenia układu pozapiramidowego, do których zaliczamy: zaburzenia oddechowe, fonacyjne,
   • minimalną dysfunkcję mózgową – lekkie uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego w okresie prenatalnym lub też we wczesnym dzieciństwie,
   • zaburzenia metabolizmu,
   • napady padaczkowe (niedotlenienie mózgu, które ma niszczący wpływ na ośrodkowy układ nerwowy).
2. Uszkodzenia obwodowego narządu mowy:
   • wady narządów głosowo-artykulacyjnych (rozszczep wargi i podniebienia),
   • uszkodzenia mięśniowo-nerwowe (porażenie uszkadza nerwy czaszkowe).
3. Uszkodzenia narządu słuchu.
4. Niedorozwój umysłowy.
5. Słuchoniemota lub agnozja akustyczna.
6. Autyzm.
7. Zaburzenia wzroku (według E. Diling-Ostrowskiej dziecko nie tylko wykorzystuje słuch, ale i wzrok, naśladując ułożenie i ruchy narządów artykulacyjnych osób, które do niego mówią).

Opóźniony rozwój mowy zaczynamy diagnozować wtedy, kiedy proces rozwoju mowy ulega opóźnieniu we wszystkich jego możliwych aspektach. Odpowiednie ustalenie przyczyn ORM pozwoli na adekwatną diagnozę i przeprowadzenie skutecznej terapii.

Literatura:

• Jastrzębowska Grażyna: Podstawy logopedii dla studentów logopedii, pedagogiki, psychologii, filologii, Opole 1996, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego,
• Michalak-Widera Iwona, Węsierska Katarzyna: Aby nasze dzieci mówiły pięknie…,Katowice 2001, Wydawnictwo „Unikat-2”,
• Minczakiewicz Elżbieta Maria: Mowa-Rozwój-Zaburzenia-Terapia, Kraków 1997, Wydawnictwo Naukowe WSP,
• Skorek Ewa Małgorzata: Z logopedią na ty, Kraków 2004, Wydawnictwo „Impuls”,
• Stecko Elżbieta: Zaburzenia mowy dzieci. Wczesne rozpoznawanie i postępowanie logopedyczne, Warszawa 2001, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego,
• Styczek Irena: Logopedia, Warszawa 1979, PWN,
• Zaleski Tomasz: Opóźnienia w rozwoju mowy, Warszawa 2002, Wydawnictwo Lekarskie PZWL.

Autor: Patrycja Haron – Czytelniczka Portalu