Osobowość narcystyczna od lat budzi zainteresowanie psychologów, zwłaszcza w kontekście relacji społecznych. Dotychczasowe badania koncentrowały się głównie na tym, jak osoby narcystyczne funkcjonują w otoczeniu. Naukowców zastanawiało jak budują relacje, jakie mają potrzeby, jakie zachowania dominują w ich codziennym życiu. Tym razem badacze postanowili przyjrzeć się nieco subtelniejszemu, ale równie istotnemu aspektowi: jakiego rodzaju informacje przyciągają ich uwagę i jakie treści wybierają, gdy mają taką możliwość.
Narcyzm
Osobowość narcystyczna to zaburzenie osobowości charakteryzujące się zawyżonym poczuciem własnej wartości, przekonaniem o wyższości nad innymi, nadmiernym skoncentrowaniem na sobie oraz obniżonym poziomem empatii. Osoby narcystyczne często odczuwają silną potrzebę bycia podziwianymi i uznawanymi przez otoczenie. Badacze podkreślają również, iż w relacjach społecznych osoby te wykazują więcej zachowań antyspołecznych (takich jak agresja czy arogancja), mniej natomiast zachowań prospołecznych (np. cechuje je niechęć do udzielania pomocy).
Czytaj także: Trauma, narcyzm i zachowania seksualne
Narcyzm nie jest zjawiskiem jednorodnym – wyszczególnia się różne jego formy. W omawianym badaniu naukowcy skupili się na tzw. narcyzmie antagonistycznym, który wiąże się z postrzeganiem otaczającego świata jako zagrożenia. Osobę z antagonistyczną formą narcyzmu cechuje niski poziomem empatii, skłonność do manipulacji i wykorzystywania innych. W stosunku do otoczenia często przejawia ona wrogość, a choćby agresję. Spośród wszystkich typów narcyzmu to właśnie ta forma wykazuje najsilniejszy związek z zachowaniami antyspołecznymi.
Teoria Dopasowania Osoba–Środowisko
W badaniu naukowcy oparli się na Teorii Dopasowania Osoba–Środowisko (Person–Environment Fit Theory), zgodnie z którą jednostki najlepiej funkcjonują psychicznie, emocjonalnie i społecznie wtedy, gdy ich cechy indywidualne – takie jak wartości, potrzeby, zdolności czy osobowość – są zgodne z wymaganiami i charakterystyką otaczającego je środowiska. Brak takiego dopasowania może prowadzić do obniżonej motywacji, stresu, konfliktów czy gorszego samopoczucia. W kontekście przetwarzania informacji teoria ta zakłada, iż ludzie preferują treści, które są zgodne z ich osobowością i tożsamością. W związku z tym badacze postawili hipotezę, iż osoby o wysokim poziomie narcyzmu antagonistycznego, czyli cechujące się m.in. wrogością, rywalizacją oraz niskim poziomem empatii, mogą przejawiać większe zainteresowanie informacjami o charakterze antyspołecznym.
Czytaj także: Kobiety mają lepszą teorię umysłu
Metodologia badania
Aby przetestować tę hipotezę, przeprowadzono badanie na grupie 253 dorosłych osób. Uczestnicy na początku wypełnili skróconą wersję kwestionariusza NARQ-S. Mierzy on narcystyczną rywalizację, czyli tendencję do postrzegania relacji społecznych jako pola walki o dominację i status. Aby zminimalizować wpływ wcześniejszych pytań na dalsze decyzje, badani wykonali krótkie zadanie buforowe polegające na odejmowaniu liczb. Miało to „zresetować” ich uwagę i zwiększyć trafność kolejnych pomiarów.
Następnie uczestnikom zaprezentowano 30 nagłówków wiadomości przygotowanych na podstawie wcześniejszego badania pilotażowego. Połowa z nich miała charakter prospołeczny (np. pozytywne działania, pomoc, empatia), a druga połowa – antyspołeczny (np. agresja, oszustwo, manipulacja). Uczestnicy mieli za zadanie wybrać spośród nich 10 nagłówków, które chcieliby przeczytać.
Po dokonaniu wyboru uczestnicy wypełnili dodatkowy kwestionariusz kontrolny, pozwalający ocenić rzetelność udzielanych odpowiedzi i wykryć ewentualne próby manipulowania swoim wizerunkiem. Przeszli również prosty test uwagi umożliwiający wykluczenie osób, które nie czytały instrukcji ze zrozumieniem lub odpowiadały przypadkowo.
Czytaj także: Empatia jako supermoc terapeuty
Zebrane dane zostały poddane analizie statystycznej w celu sprawdzenia, czy poziom narcyzmu antagonistycznego wpływa na preferencje dotyczące rodzaju wybieranych informacji. Naukowcy chcieli sprawdzić, czy osoby o wyższym nasileniu tej cechy rzeczywiście częściej wybierały nagłówki o charakterze antyspołecznym. Celem analizy było sprawdzenie, czy osoby częściej wybierają takie informacje, które pasują do ich cech osobowości.
Osoby narcystyczne częściej wybierają treści o charakterze antyspołecznym
Wyniki badania wykazały, iż osoby o wyższym poziomie narcyzmu antagonistycznego istotnie częściej wybierały informacje o treści antyspołecznej (np. dotyczące przemocy, manipulacji, rywalizacji), a rzadziej sięgały po wiadomości o charakterze prospołecznym (np. dotyczące współpracy, empatii czy pomocy).
Badacze interpretują te wyniki w świetle dwóch mechanizmów psychologicznych. Po pierwsze, osoby narcystyczne charakteryzuje niska empatia. Może to sprawiać, iż informacje o cierpieniu czy niesprawiedliwości nie wywołują u nich dyskomfortu emocjonalnego. Wręcz przeciwnie – mogą być neutralne lub choćby interesujące poznawczo. W przeciwieństwie do osób wysoko empatycznych, nie unikają one treści nacechowanych emocjami negatywnymi.
Po drugie, treści antyspołeczne często zawierają elementy sensacji, dramatyzmu lub konfliktu interpersonalnego. Tego rodzaju przekaz może być szczególnie atrakcyjny dla osób narcystycznych, ponieważ zaspokaja ich potrzebę stymulacji, ekscytacji i dominacji. To natomiast cechy typowe dla antagonistycznego wariantu narcyzmu. Wybieranie takich informacji może więc pełnić funkcję wzmacniającą i zgodną z ich preferencjami osobowościowymi.
Kierunki przyszłych badań
Wyniki badania pokazują, iż osoby z cechami narcystycznymi wykazują tendencję do wybierania informacji, które są spójne z ich osobowością. Potwierdza to założenia teorii dopasowania, według której ludzie preferują treści zgodne z ich indywidualnymi cechami psychicznymi. W przyszłości naukowcy chcieliby przyjrzeć się innym czynnikom, które mogą wpływać na selektywność informacyjną. Szczególnie interesujące może być sprawdzenie, czy częsty kontakt z treściami antyspołecznymi wzmacnia istniejące tendencje u osób narcystycznych, czy wręcz kształtuje ich zachowania z czasem. Z drugiej strony warto byłoby zbadać, czy ekspozycja na treści prospołeczne może sprzyjać większej otwartości na współpracę i empatię. Takie badania mogłyby dostarczyć cennych wskazówek dotyczących wpływu mediów na funkcjonowanie społeczne jednostek.
Badanie opublikowano w czasopiśmie „Journal of Research in Personality”.
