Trauma międzypokoleniowa to zjawisko, które coraz częściej staje się przedmiotem zainteresowania psychoterapeutów, szczególnie w kontekście pracy z rodzinami oraz osobami dorosłymi wychowanymi w dysfunkcyjnych domach (DDD, DDA). To, co wydarzyło się w przeszłości naszych przodków – wojny, przemoc, alkoholizm, bieda czy doświadczenia represji – może nieświadomie wpływać na nasze obecne życie, relacje i wzorce emocjonalne. Choć trauma może wydawać się „zamkniętym rozdziałem” z historii rodzinnej, jej echa potrafią rezonować w psychice i relacjach choćby po kilku pokoleniach.
Dziedziczenie bólu, którego nie rozumiemy
Trauma, która nie została przepracowana, może przenosić się z pokolenia na pokolenie nie tylko przez narrację czy zachowania, ale również poprzez mechanizmy biologiczne (epigenetyka) i emocjonalne – m.in. unikanie bliskości, nadmierna kontrola, lękowość lub agresja w relacjach. Często nie zdajemy sobie sprawy, iż nasze własne reakcje emocjonalne, lęki czy trudności w budowaniu bliskich więzi mogą mieć swoje korzenie w doświadczeniach naszych dziadków czy rodziców.
Dzieci wychowywane w rodzinach, gdzie obecna była nieprzepracowana trauma, uczą się radzenia sobie z emocjami w sposób, który może sabotować ich dorosłe życie – np. poprzez mechanizmy obronne, takie jak wycofanie, uzależnienia czy nadmierna odpowiedzialność za innych. Takie osoby często odczuwają trudną do zidentyfikowania pustkę lub napięcie wewnętrzne, które nie znajduje logicznego uzasadnienia w ich własnej historii.
Wpływ traumy na rodzinę – relacje, które bolą
W relacjach rodzinnych trauma może objawiać się brakiem zaufania, trudnościami w komunikacji, emocjonalnym dystansem lub przeciwnie – zbyt dużym „zlanie się” członków rodziny. Nierzadko pojawia się tzw. lojalność systemowa, przez którą członkowie rodziny powielają destrukcyjne schematy, by „pozostać wiernymi” przodkom. Często dzieci przejmują role rodziców („parentyfikacja”), partnerzy powielają wzorce wyniesione z domu rodzinnego, a konflikty w relacji stają się echem dawnych zranień, które nie mają nic wspólnego z teraźniejszością.
Nieprzepracowana trauma międzypokoleniowa może też skutkować chronicznym poczuciem winy, brakiem własnej tożsamości, trudnościami w stawianiu granic czy unikaniem intymności. Rodziny funkcjonujące w takim systemie często nie potrafią rozmawiać o emocjach, a tematy tabu (np. przemoc, śmierć, uzależnienia) są „zamiatane pod dywan”, co dodatkowo podtrzymuje cykl cierpienia.
Psychoterapia rodzin – przerwać międzypokoleniowy krąg
Skuteczna psychoterapia rodzin oparta na podejściu systemowym pozwala nie tylko zrozumieć, ale też zmienić sposób funkcjonowania rodziny. Terapeuta pomaga rodzinie zobaczyć, które schematy i przekonania są odziedziczone, a które można zbudować na nowo. Zmiana systemu rodzinnego wymaga pracy wszystkich członków – nie wystarczy „naprawić jedną osobę”. Psychoterapia rodzin daje przestrzeń do wypowiedzenia niewypowiedzianych historii, przeżycia trudnych emocji i stworzenia zdrowych, wspierających relacji.
Praca z traumą międzypokoleniową nie polega na „szukaniu winnych”, ale na odzyskaniu wpływu na własne życie. Ważne jest, by zobaczyć, jaką rolę pełnimy w rodzinie, co nas ogranicza, a co daje siłę. Zrozumienie własnej historii może być pierwszym krokiem do przerwania międzypokoleniowego łańcucha bólu i budowania relacji opartych na bliskości, empatii i autentyczności.
Ważne jest, by pamiętać – choćby jeżeli trauma nie była naszą winą, to jej przepracowanie jest naszą odpowiedzialnością. Zmiana zaczyna się od zrozumienia – a to możliwe jest dzięki odwadze, wsparciu i profesjonalnej pomocy.
Bibliografia / Źródła:
-
Hellinger, B. (2004). A myśmy myśleli… Rodzinne uwikłania w historii. Zysk i S-ka.
-
Popek, J. (2020). Psychoterapia systemowa rodzin z traumą pokoleniową – wyzwania i możliwości. Psychoterapia, 3(194), 45–56.
-
Ziółkowska, A. (2016). Zranione rodziny. Psychologiczne następstwa doświadczeń traumatycznych w perspektywie transgeneracyjnej. W: J. Słyk, A. Siewierska (red.), Zranienia międzypokoleniowe. Terapia i duchowość. Warszawa: Wydawnictwo UKSW.
-
Ruppert, F. (2019). Kim jestem w traumie? Psychoterapia zorientowana na tożsamość. Warszawa: Czarna Owca.
-
van der Kolk, B. (2015). Strach ucieleśniony. Mózg, umysł i ciało w terapii traumy. Warszawa: Czarna Owca.
-
Siegel, D. J., & Hartzell, M. (2022). Świadome rodzicielstwo. Jak kształtować relacje z dzieckiem, by wspierać jego rozwój. Warszawa: Mamania.
-
Yehuda, R., & Lehrner, A. (2018). Intergenerational transmission of trauma effects: Putative role of epigenetic mechanisms. World Psychiatry, 17(3), 243–257.
-
Seligman, M. (2011). Pełnia życia. Nowe spojrzenie na szczęście, zdrowie i sens. Poznań: Media Rodzina.
