Jak rozpoznać pierwsze objawy odleżyn?

Pomimo postępu medycyny oraz pojawiających się nowych, innowacyjnych technik leczenia trudno gojące się rany są cały czas dużym wyzwaniem dla personelu medycznego. Problem odleżyn może dotyczyć osób w każdym wieku. Grupą pacjentów najbardziej narażoną na powstawanie owrzodzeń są osoby długo unieruchomione z urazami kręgosłupa, pacjenci zmagający się z chorobami neurodegeneracyjnymi, chorobami przewlekłymi takimi jak cukrzyca typu 2 czy miażdżyca, osoby starsze z ograniczoną mobilnością, pacjenci w okresie śródoperacyjnym oraz przebywający na oddziale intensywnej opieki medycznej.

Czym są odleżyny?

Odleżyna to uszkodzenie skóry i głębiej położonych tkanek, powstałe na skutek ucisku, sił ścinających i tarcia. Obecny ucisk, wywierając wysokie ciśnienie na tkanki oraz naczynia krwionośne, prowadzi w konsekwencji do nieodwracalnego niedokrwienia i martwicy obszaru zajętego owrzodzeniem. Odleżyny występują najczęściej nad wypukłością kostną, taką jak okolice stawu kolanowego, kości pięty, kości krzyżowej czy potylicy.

Istnieje wiele czynników przyczyniających się do powstawania owrzodzeń. Wśród najważniejszych wyróżnić można:

• zaburzenia bądź utrata odczuwania bólu,
• długotrwałe unieruchomienie, np. wskutek przebytej operacji, towarzyszących chorób, urazu,
• duży ucisk, tarcie o podłoże oraz działanie sił ścinających,
• uszkodzenie skóry powstałe w wyniku zadrapań, obrzęków lub otarć,
• wilgoć związana np. z nietrzymaniem moczu, stolca,
• uszkodzenia naczyń krwionośnych, niskie ciśnienie krwi,
• choroby przewlekłe, np. cukrzyca, miażdżyca,
• nowotwory,
• zły stan odżywienia, powstały na skutek niedostatecznej podaży energii i białka wraz z dietą,
• neuropatie będące przyczyną zaburzeń czynności zwieraczy oraz zaburzeń czucia.

Odleżyny – pierwsze objawy

Pierwszym objawem rozwijającej się odleżyny jest najczęściej zaczerwienie pojawiające się nad wypukłością kostną. Nie towarzyszy mu uszkodzenie skóry, zaś może wystąpić niewielkie podwyższenie temperatury oraz lekkie zgrubienie. Zaczerwienieniu mogą towarzyszyć ból i zwiększona wrażliwość na dotyk. Co warto podkreślić, ból jest nieodłącznym elementem odleżyn na każdym etapie ich rozwoju, dlatego nie można go lekceważyć.

Umiejętność rozpoznawania pierwszych objawów odleżyn umożliwia szybkie wdrożenie działań profilaktycznych, które mogą zahamować dalszy rozwój owrzodzeń.

Co istotne, odleżyny mogą rozwinąć się także u osób bez ograniczeń ruchowych, dlatego ważna jest regularna obserwacja ciała i nielekceważenie pojawiającego się bólu oraz zaczerwienienia, które mogą zwiastować powstanie odleżyny.

Odleżyny można podzielić na 5 stopni w zależności od ich zaawansowania w procesie rozwoju rany:

I stopień – odwracalne, blednące zaczerwienienia;

II stopień – zaczerwienienia nieblednące pod uciskiem, którym towarzyszy uszkodzenie naskórka i powierzchowny obrzęk;

III stopień – uszkodzenie skóry do granicy z tkanką podskórną, z dobrze odgraniczonym brzegiem rany;

IV stopień – uszkodzenie skóry dochodzące do powięzi, ze względnie dobrze odgraniczonym brzegiem rany. Dno zmiany odleżynowej może być pokryte martwicą o brunatnoczarnym zabarwieniu;

V stopień – zaawansowana martwica, przekraczająca powięź i dochodząca do kości, stawów, ścięgien i tkanki mięśniowej. Dno rany wypełniają rozpadające się masy tkanek i czarna martwica.

Należy bezwzględnie reagować w momencie pojawienia się pierwszych objawów odleżyn. Wszystko po to, by wdrożyć odpowiedni plan działań, który nie dopuści do dalszego rozwoju odleżyny oraz zapobiegnie powstawaniu nowych zmian.

Profilaktyka i leczenie odleżyn

By móc wdrożyć działania profilaktyczne, niezwykle ważna jest stała edukacja pacjenta i jego najbliższych pod kątem rozpoznawania pierwszych objawów odleżyn, eliminowaniu czynników ryzyka czy przestrzeganiu odpowiedniej diety. Istotnym elementem profilaktyki jest również systematyczne monitorowanie stanu odżywienia pacjenta w celu zapobiegania niedożywieniu i niedoborom pokarmowym, które mogą przyczynić się do szybszego rozwoju odleżyny.

Wśród najważniejszych działań profilaktycznych odleżyn wymienić należy:

• systematyczną zmianę pozycji ciała chorego, średnio co 2-3 godziny, zgodną z ustalonym wcześniej harmonogramem obracania i rehabilitacji przyłóżkowej. Warto połączyć ją, jeżeli stan zdrowia pacjenta na to pozwala, z lekkim masażem okolic narażonych na występowanie odleżyn;
• stosowanie specjalistycznego sprzętu przeciwodleżynowego, mającego na celu odciążenie ciała chorego, zmniejszenie ucisku i pobudzenie krążenia. Mowa tu przede wszystkim o łóżku rehabilitacyjnym z materacem przeciwodleżynowym zmiennociśnieniowym, piankowych wyściółkach czy poduszkach zmniejszających ucisk;
• właściwa pielęgnacja skóry, z wykorzystaniem preparatów natłuszczających i opatrunków przeciwodleżynowych oraz bielizny z naturalnych tkanin, ułatwiającej przepuszczanie powietrza i niebędącej dodatkowym źródłem otarć;
• wdrożenie odpowiednich zaleceń żywieniowych, uwzględniających zwiększenie kaloryczności stosowanej diety do 30-35 kcal/kg masy ciała/dobę, zwiększenie podaży białka do 1,25-1,5 g (czasem choćby do 2 g)/kg masy ciała/dobę. W przypadku chorych z niedowagą i większym stopniem niedożywienia organizmu należy rozważyć wzrost dostarczanej energii wraz z dietą do 35-40 kcal/kg masy ciała/dobę. Mówiąc o białku, nie sposób nie wspomnieć o dwóch bardzo ważnych aminokwasach, odgrywających istotną rolę w procesie gojenia się ran – argininie i glutaminie. Arginina stymuluje produkcję wielu hormonów odpowiedzialnych za prawidłową pracę organizmu oraz bierze udział w syntezie białek. Glutamina natomiast, dzięki adekwatnościom antyoksydacyjnym, enzymatycznym i wspierającym pracę układu odpornościowego zmniejsza toczący się w organizmie stan zapalny, zapobiegając tym samym rozwojowi zakaźnych powikłań.

Dodatkowo w codziennym jadłospisie pacjenta zmagającego się z odleżynami należy zadbać o pozostałe makroskładniki – węglowodany złożone i tłuszcze, z przewagą tych roślinnych, oraz witaminy i składniki mineralne o silnym działaniu przeciwutleniającym między innymi: witaminy z grupy B, witaminę A i C, witaminę E oraz cynk, selen, które pobudzą powstawanie przeciwciał i syntezę kolagenu, przyspieszając tym samym proces gojenia się ran.

Należy monitorować także stan nawodnienia pacjenta. W przypadku odleżyn dalszego stopnia pacjent powinien wypijać minimum 1 ml płynów na każdą spożytą kalorię dziennie. Odpowiednia podaż płynów warunkuje utrzymanie lepszego nawilżenia skóry i krążenia krwi w rannych tkankach.

• Czytaj także: Profilaktyka i adekwatna terapia odleżyny – na co warto zwrócić uwagę?

Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego w leczeniu odleżyn

W sytuacji, gdy stan zdrowia pacjenta nie pozwala na pokrycie zwiększonego zapotrzebowania na energię, białko oraz pozostałe składniki odżywcze, warto rozważyć, po konsultacji z lekarzem i jego nadzorem, uzupełnienie diety w żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Dużą zaletą tego typu preparatów jest ich płynna forma, która w niewielkiej objętości pozwala pokryć dodatkowe zapotrzebowanie nie tylko na energię i białko, ale również argininę czy antyoksydanty, których potrzebuje pacjent zmagający się z odleżynami. Dodatkowym plusem żywności specjalnego przeznaczenia medycznego jest jej łatwość w stosowaniu oraz możliwość łączenia z tradycyjnymi posiłkami.

W miarę możliwości powinno dążyć się do zapewnienia wsparcia żywieniowego drogą doustną. Gdy ta forma podawania pokarmów jest utrudniona, należy rozważyć włączenie żywienia dojelitowego. W wyjątkowych sytuacjach, gdy pacjent nie toleruje tego sposobu żywienia, lekarz może podjąć decyzję o wdrożeniu żywienia pozajelitowego.

Odleżyny są trudnymi do wyleczenia ranami, które wymagają szczególnego wsparcia żywieniowego ze względu na zwiększone zapotrzebowanie organizmu na energię, białko, argininę oraz antyoksydanty. Te składniki odgrywają kluczową rolę w regeneracji tkanek, wspierając syntezę kolagenu i procesy gojenia. Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego może zatem wspomóc leczenie odleżyn, ułatwiając pacjentom dostarczenie niezbędnych składników w kompaktowej formie.

Bibliografia:

Chrzan E. i wsp.: „The role of the nurse in the prevention and treatment of pressure ulcers. Journal of Education”, Health and Sport 2016; 6(12): 123–170.

Cierzniakowska K., Szewczyk M. T.: „Współczesne spojrzenie na stary problme”, Chirurgia po Dyplomie 2022; 05.

Kłęk S.: „Rola leczenia żywieniowego w procesie gojenia ran”, Leczenie Ran 2013; 10 (4): 95–99.

Munoz N., Posthauer ME. i wsp.: „The role of nutrition for pressure injury prevention and healing: the 2019 International Clinical Practice Guideline Recommendations”, Advances in Skin & Wound Care 2020; 33: 123-136.

Szewczyk Maria T., Cwajda-Białasik J. i wsp.: „Profilaktyka odleżyn – zalecenia Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran. Część I”, Leczenie Ran 2020; 17 (3): 113-146

Szewczyk Maria T., Cwajda-Białasik J. i wsp.: „Profilaktyka odleżyn – zalecenia Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran. Część II”, Leczenie Ran 2020; 17 (4): 151-184

Artykuł sponsorowany