Niedożywienie jest ogólnoustrojową chorobą, która negatywnie wpływa na wyniki leczenia pacjentów onkologicznych. W przypadku chorych na raka wystąpienie niedożywienia na każdym etapie leczenia przeciwnowotworowego pogarsza rokowanie, zmniejsza jego skuteczność, a nierzadko uniemożliwia kontynuację terapii czy przeprowadzenie operacji.
Kluczową rolę odgrywa wczesne zdiagnozowanie niedożywienia i ograniczenie jego negatywnego wpływu. Jak rozpoznać niedożywienie?
Niedożywienie w chorobie nowotworowej – jak rozpoznać?
Objawy zaburzeń stanu odżywienia stwierdza się u 30-85% pacjentów z chorobą nowotworową. Częstość występowania niedożywienia – zależy od rodzaju nowotworu, stopnia zaawansowania choroby, umiejscowienia ogniska oraz wieku pacjenta.
Chociaż zespół kacheksja-anoreksja rozwija się od początku choroby nowotworowej, to jego diagnostyka jest znacznie opóźniona, co rzutuje na efekty terapeutyczne leczenia onkologicznego. Niedożywienie można rozpoznać dzięki badań przesiewowych oraz tzw. pogłębionej oceny stanu odżywienia.
Badania przesiewowe w kierunku niedożywienia
Zadaniem badań przesiewowych jest wykrywanie pacjentów niedożywionych oraz zagrożonych niedożywieniem.
W celu zwiększenia wykrywalności niedożywienia oraz zmniejszenia jego wpływu na wyniki leczenia ESPEN (Europejskie Towarzystwo Leczenia Żywieniowego i Metabolizmu) oraz ASPEN (Amerykańskie Towarzystwo Leczenia Żywieniowego i Metabolizmu) wydały zalecenia postępowania w przypadku pacjentów hospitalizowanych. Każdy pacjent przyjmowany do szpitala powinien mieć przeprowadzoną przesiewową ocenę stanu odżywienia, a w przypadku stwierdzenia niedożywienia – ocenę pogłębioną.
Przesiewowe oceny stanu odżywienia i ryzyka niedożywienia są w Polsce od 2012 roku obowiązkowe.
Oznacza to, iż na wszystkich oddziałach szpitalnych (poza ściśle określonymi wyjątkami) po przyjęciu każdy chory powinien mieć przeprowadzoną ocenę stanu odżywienia przy wykorzystaniu jednej ze wskazanych do tego celu skal: SGA (ang. Subjective Global Assessment) lub NRS 2002 (ang. Nutirtional Risk Score).
U chorych niedożywionych lub zagrożonych niedożywieniem należy niezwłocznie wykonać pogłębioną ocenę stanu odżywienia, którą powinien przeprowadzić lekarz, celem wdrożenia odpowiedniej interwencji żywieniowej. Rodzaj interwencji żywieniowej u danego pacjenta zależy od wyników szczegółowej oceny jego stanu odżywienia.
Pogłębiona ocena stanu odżywienia
Pogłębioną (szczegółową) ocenę stanu odżywienia dokonuje się na podstawie:
- wywiadu żywieniowego i zdrowotnego,
- badania klinicznego,
- badań antropometrycznych,
- badań laboratoryjnych,
- badań immunologicznych.
Wyniki badań umożliwiają identyfikację pacjentów niedożywionych oraz ustalenie wskazań do leczenia żywieniowego.
W wywiadzie żywieniowym zwraca się uwagę na odchylenia w sposobie żywienia, czas ich wystąpienia oraz związek z chorobą zasadniczą. Cenne uzupełnienie wywiadu może stanowić kilkudniowa obserwacja sposobu odżywiania danego pacjenta.
Lekarz przeprowadzający badanie przedmiotowe w ramach oceny stanu odżywienia powinien zwrócić uwagę na masę ciała, utratę tkanki podskórnej, stany zapalne dziąseł i jamy ustnej. W zaawansowanym niedożywieniu obserwuje się wysięki w jamach opłucnowych, wodobrzusze oraz bóle i zaniki mięśniowe.
Badania antropometryczne wykonuje się w celu wykrycia zmian anatomicznych związanych z zaburzeniami odżywiania. Kluczową informacją w procesie szczegółowej oceny stanu odżywienia jest określenie, w jaki sposób zmieniała się masa ciała pacjenta przez ostatnie miesiące przed przyjęciem do szpitala.
Jak rozpoznać niedożywienie? Istnieje wysokie prawdopodobieństwo, iż chory jest niedożywiony, o ile stracił w krótkim czasie (3 miesiące) więcej niż 5-10% masy ciała.
Jeśli chodzi o badania biochemiczne, to umożliwiają one powtarzalną i obiektywną ocenę stanu odżywienia. Najczęściej stosuje się oznaczanie stężenia: albuminy, transferyny i całkowitej liczby limfocytów.
Zdiagnozowane niedożywienie – co dalej?
Zły stan odżywienia, jakim jest niedożywienie, niesie ze sobą szereg skutków, które mogą negatywnie wpływać na proces leczenia, jak i późniejszą rekonwalescencję. Biorąc po uwagę wspomniane konsekwencje zdrowotne łączące się z niedożywieniem, istnieje potrzeba zadbania o adekwatne żywienie pacjentów onkologicznych przed, w trakcie i po terapii przeciwnowotworowej.
Udowodnioną metodą wsparcia procesu leczenia i rekonwalescencji jest żywienie medyczne. Jedną z jego łatwo dostępnych form są doustne preparaty odżywcze (w skrócie ONS, ang. Oral Nutritional Supplements) np. marka Resource i jej warianty – wysokobiałkowy Resource Protein czy wysokoenergetyczny Resource 2.0. Ich specjalne formuły pomagają zaspokoić potrzeby żywieniowe chorych w trakcie terapii przeciwnowotworowej dostarczając niezbędnych składników diety.
Interwencja żywieniowa z wykorzystaniem doustnych preparatów odżywczych u pacjentów z niedożywieniem może zwiększyć podaż energii oraz istotnych składników odżywczych, a także prowadzić do lepszego stanu odżywienia.
Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Stosować pod kontrolą lekarza. Resource 2.0: Do postępowania dietetycznego w stanach niedożywienia i/lub w przypadku ryzyka niedożywienia. Resource Protein: Do postępowania dietetycznego w stanach niedożywienia i/lub w przypadku ryzyka niedożywienia, któremu może towarzyszyć zwiększone zapotrzebowanie na białko.
