Powiedzieć dziecku, iż jego rodzeństwo zmarło, nie jest łatwym zadaniem. W wielu społeczeństwach i kulturach śmierć jest przez cały czas tematem tabu. Jednak prawda jest taka, iż każdy z nas przejdzie przez to doświadczenie, zarówno osobiście, jak i pośrednio, poprzez śmierć bliskich.
Śmierć powoduje udrękę, nie ma co do tego wątpliwości, ale jeszcze bardziej przygnębiająca jest zasłona, która ją zakrywa. Kiedy tak się dzieje, fantazja może wywołać jeszcze większy strach i pytania. Czy naprawdę jest tak źle? To dlatego nikt nie chce o tym mówić? Czy wszyscy ludzie cierpią, gdy umierają?
Szczególnie w przypadku dzieci wskazane jest, aby nie lekceważyć tego, co dzieci myślą o śmierci i oferować informacje odpowiednie do ich wieku i zrozumienia. Ale tematu nie należy ignorować ani unikać. Mając to na uwadze, przyjrzyjmy się, jak powiedzieć dziecku, iż jego rodzeństwo zmarło.
Jak dzieci rozumieją śmierć w zależności od wieku
Jak twierdzą eksperci, dziecięca koncepcja śmierci staje się bardziej złożona wraz z wiekiem. Chociaż wpływ na to mają osobiste doświadczenia, społeczeństwo i kultura, wiedza o tym, co jest adekwatne lub jakich informacji można udzielić zależnie od wieku, może służyć jako narzędzie do podejścia do tematu:
- Od 0 do 2 lat: Dziecko nie rozumie pojęcia śmierci jako takiej, ale jet w stanie dostrzec czyjąś nieobecność już w wieku 6 lub 8 miesięcy. W wieku około 2 lat, wraz z rozwojem umiejętności społecznych i językowych oraz z tworzeniem się poczucia tożsamości u dziecka, zaczyna ono być bardziej świadome, iż „tego ważnego kogoś” nie ma i iż już nie wróci. Myśl o stracie staje się bardziej rzeczywista.
- Od 3 do 6 lat: Śmierć zdaniem dziecka w tym wieku jest tymczasowa i odwracalna. Wierzy ono, iż jego opiekunowie nigdy nie umrą. Maluch nie rozumie ono jeszcze idei bycia martwym, więc logiczne jest, iż zastanawia się na przykład, czy dziadek przez cały czas go słyszy.
- Od 6 do 10 lat: Osoby w tym wieku mogą myśleć o śmierci w kategoriach biologicznych. Na przykład może to w ich oczach oznaczać, iż człowiek przestaje oddychać. Dzieci zaczynają rozumieć ogólny i nieodwracalny charakter śmierci. Mogą też wykazywać zainteresowanie obrzędami związanymi ze śmiercią i pożegnaniem zmarłego.
Sądzimy, iż zainteresuje Cię również artykuł: 10 ćwiczeń do pracy z emocjami dzieci
Jak powiedzieć dziecku, iż zmarło jego rodzeństwo
Śmierć jest przygnębiająca. Ale równie niepokojące mogą być przekonania lub fantazje, które się wokół niej pojawiają. Z tego powodu najlepiej jest dowiedzieć się, co myślą i czują dzieci oraz towarzyszyć im w tym procesie.
Rzućmy okiem na kilka kwestii, o których należy pamiętać, aby powiedzieć dziecku, iż jego rodzeństwo zmarło.
Znaczenie otwartości
Podobnie jak w przypadku innych zagadnień, zaleca się, abyśmy to my, dorośli, udzielali wskazówek, oferując dokładne i wiarygodne informacje. W ten sposób, w zależności od tego, kto pyta, pozwoli nam to również zdecydować co i w jaki sposób chcemy powiedzieć.
Co więcej, jeżeli chodzi o śmierć rodzeństwa, ukrywanie tego absolutnie nie wchodzi w grę. Nie zaleca się również ignorowania tematu lub nieprzydzielania mu miejsca, na jakie zasługuje. Mówienie o tym i żałoba są częścią radzenia sobie z emocjami u dzieci.
Na przykład, jeżeli dziecko pyta, dlaczego jego brat lub siostra przez cały czas jest w szpitalu, logiczną reakcją powinno być podanie prawdziwych informacji, odpowiednich do jego wieku i zrozumienia. Unikaj mówienia takich rzeczy jak „graj dalej, nie martw się” lub udawania, iż nic się nie stało.
Odnieś się do obaw dziecka
Kiedy rozmawiamy z maluchem o śmierci jego rodzeństwa, musimy uważnie i aktywnie słuchać, aby ustalić jakie zagadnienia go interesują. Na przykład może być zainteresowany tym, czy jego rodzeństwo cierpiało lub czy śmierć boli. jeżeli jego rodzeństwo odeszło na zawsze, dziecko może być ciekawe, jak teraz będzie wyglądać życie rodzinne, z kim będzie się bawić, spierać i kto będzie mu chować lub zabierać zabawki.
Dlatego też, w zależności od wieku dziecka, jego obawy będą znacznie bardziej konkretne i mniej symboliczne. W oczach dorosłych czasami może się wydawać, iż zadając pewne pytania, maluch nie traktuje tematu poważnie.
Jednak wcale tak nie jest. Wątpliwości i pytania dziecka zależą od wieku i stanowią odzwierciedlenie jego rozwoju oraz wewnętrznego świata. Zamiast osądzać malucha, naszą rolą powinno być uspokojenie i złagodzenie poczucia winy, jeżeli takie zaistniało.
Jak powiedzieć dziecku o śmierci – mów prostym językiem
W zależności od wieku jednym ze sposobów poinformowania dziecka, iż jego rodzeństwo zmarło, jest zbliżenie tej myśli do jego wcześniejszych doświadczeń.
Rozmowa mogłaby wyglądać na przykład tak: „Czy pamiętasz moment śmierci swojego zwierzaka? Jak się wtedy czułeś? To było paskudne i byłeś smutny, ale są dni, kiedy pamiętasz, jak się z nim bawiłeś i jesteś szczęśliwy, prawda? Czasami nachodzi cię smutek, ale masz zwierzaka w swoim sercu i dzięki temu zawsze jest on blisko ciebie”.
W ten sposób nie tylko podkreślamy nieobecność, którą wiąże się ze śmiercią, ale także fakt, iż emocje mogą się zmieniać. Jednocześnie dajemy dziecku nieco otuchy, wiedząc, iż ta osoba zawsze będzie w naszym sercu i we wspomnieniach.
Podoba Ci się ten artykuł? Możesz także przeczytać: 7 szkodliwych skutków rozwodu w życiu dzieci
Inne wskazówki dotyczące rozmowy z dziećmi o śmierci
Oprócz konieczności mówienia dziecku, iż jego rodzeństwo zmarło, możliwe jest, iż śmierć ponownie pojawi się u niego jako temat zainteresowania w późniejszym czasie. Oto kilka dodatkowych zaleceń, o których warto pamiętać:
- Podczas rozmowy z dziećmi na temat śmierci ważne jest, aby dorośli również przeanalizowali swoje własne wyobrażenia i odczucia na ten temat.
- Można zacząć od zapytania dzieci, co myślą i wiedzą o śmierci. Dostarczy to informacji co do stanu wiedzy dzieci oraz ich ewentualnych obaw. Te „mity” służą jako brama do rozmowy na dany temat i uzyskania prawidłowych informacji.
- W żadnym wypadku nie powinniśmy kłamać. Powinniśmy unikać stwierdzeń typu: „Twój braciszek wyjechał na wycieczkę, a teraz jest w zaświatach”. Może to prowadzić do negatywnych odczuć związanych z podróżowaniem. Dzieciom trudno jest zrozumieć metaforę życia pozagrobowego i używając tego typu opowieści tworzymy tylko jeszcze większe zamieszanie. Należy pamiętać, iż w pewnym wieku dzieci interpretują podawane przez dorosłych informacje w sposób dosłowny.
- Unikaj skrajności. Kiedy rozmawiasz z dziećmi o śmierci, pojawiają się odpowiedzi, które, choć prawdziwe, są trudne do przyswojenia ze względu na ich wiek. Dobrze jest dostarczać również uspokajających i kojących informacji. Na przykład: „To prawda, iż w pewnym momencie wszyscy umrzemy, ale prawdą jest również, iż zawsze będziesz miał kogoś, kto się o ciebie zatroszczy i będzie cię kochał”.
- W przypadku dzieci ważne jest, aby wyjaśnić, iż śmierć nie jest odwracalna i nie jest tymczasowa. W przeciwnym razie mogą one sądzić, iż jeżeli zaczną się lepiej zachowywać, ich rodzeństwo będzie chciało wrócić do domu. Albo, iż być może ich rodzeństwo wróci na następne urodziny lub święta.
Dlaczego warto powiedzieć dziecku o śmierci
Nawet jeżeli nigdy nie było to tematem rozmowy Twojego dziecka, musisz wiedzieć, iż śmierć istnieje w świadomości najmłodszych. Widać to u nich na przykład po zabawach, w których występuje zabijanie lub umieranie.
Innymi słowy, nie powinniśmy bać się, iż dzieci będą pytać o śmierć lub mówić o niej, ponieważ jest to nieunikniony element ludzkiej egzystencji. Czynnikiem decydującym, jeżeli chodzi o radzenie sobie ze śmiercią jest bliskość i towarzystwo, jakie możemy zaoferować dzieciom w czasie żałoby. Istotna jest rola rodziców, ale też placówek oświatowych, jak często zwracają uwagę eksperci.
W przypadku dzieci działa ta sama logika, co w świecie dorosłych: co innego powiedzieć dziecku, iż zmarło jego rodzeństwo, a co innego zrozumieć to w praktyce. Bez względu na to, ile informacji podamy, dzieci będą musiały stawić czoła trudnej rzeczywistości i będzie to pełne głębokich emocji.
Proces ten będzie wymagał czasu.Trzeba też zaakceptować fakt, iż wskutek smutnej wiadomości o śmierci rodzeństwa, dzieci mogą zrobić krok wstecz w odniesieniu do osiągnięć i postępów, jakie wcześniej poczyniły. Mogą chcieć spać przy włączonym świetle lub choćby poprosić o spanie ze swoimi opiekunami. Kluczem jest towarzyszenie im w tym procesie, aby wiedziały, iż nie są same.
