Jak pomóc dziecku ze spektrum wyjść z poziomu lęku i frustracji? Praktyczne techniki regulacji emocji w klasie

„Nie możesz rozwiązać problemu z tego samego poziomu świadomości, na którym powstał” – zauważał Albert Einstein. W pracy z dziećmi ze spektrum autyzmu ta maksyma nabiera szczególnej mocy. Lęk, złość i frustracja to stany, w których funkcjonuje wielu uczniów, a zadaniem nauczyciela i terapeuty jest pomóc im wspiąć się na wyższy poziom: spokoju, akceptacji i bezpieczeństwa.

W oparciu o model poziomów świadomości Davida R. Hawkinsa, zrozumienie emocji ucznia i adekwatne techniki pracy z nimi stają się najważniejsze w codziennym wsparciu edukacyjnym. Jakie strategie mogą pomóc dziecku przejść od lęku przez złość ku akceptacji?

Lęk – zrozumieć fundament emocji

Lęk jest jednym z najniższych poziomów świadomości w modelu Hawkinsa, związanym z brakiem poczucia bezpieczeństwa i przewidywalności. U dzieci w spektrum objawia się często w formie wycofania, unikania kontaktu wzrokowego, nadmiernej czujności czy fizycznych symptomów, takich jak bóle brzucha lub głowy.

Jak reagować?

1. Przewidywalność i struktura
   ➔ Ustal przewidywalny harmonogram dnia z wykorzystaniem wizualnych planów aktywności (TEACCH).
   ➔ Przykład: W klasie umieść tablicę z obrazkowymi krokami zajęć – „lekcja – przerwa – zabawa” – aby zmniejszyć niepewność.
2. Techniki regulacji oddechu
   ➔ Naucz dziecko prostych ćwiczeń oddechowych.
   ➔ Przykład: Technika „dmuchania świeczki” – wyobrażanie sobie, iż wydychając powietrze, gasimy świeczkę. Daje natychmiastowe ukojenie układu nerwowego (Porges, 2011).
3. Strefa bezpieczeństwa
   ➔ Wyznacz w sali kącik wyciszenia wyposażony w koce obciążeniowe, miękkie poduszki i sensoryczne zabawki.
   ➔ Przykład: Uczeń może się tam udać, gdy poczuje narastający niepokój.

„Bezpieczne środowisko jest podstawą budowania kompetencji społecznych i emocjonalnych dzieci w spektrum” – (Attwood, 2007).

Złość – rozbroić emocjonalne spięcie

Kiedy dziecko nie znajduje sposobu na zmniejszenie lęku, często przechodzi w stan złości – kolejny, choć nieco wyższy, poziom emocjonalny. Złość daje energię do działania, ale może być destrukcyjna, jeżeli nie zostanie adekwatnie ukierunkowana.

Jak reagować?

1. Mapa emocji
   ➔ Pracuj nad identyfikacją emocji poprzez narzędzia takie jak „termometr emocji” lub karty emocji.
   ➔ Przykład: Uczeń zaznacza na planszy aktualne emocje i ich natężenie (np. „czuję, iż jestem na poziomie 7 w skali złości”).
2. Technika „Pauza i wybór”
   ➔ Naucz dziecko zatrzymywać się i wybierać sposób reakcji: „Pauzuję – Oddycham – Wybieram”.
   ➔ Przykład: W sytuacji frustracji przypominaj dziecku prostym gestem (dłoń uniesiona jak znak stop) o pauzie i oddechu.
3. Kanały rozładowania napięcia
   ➔ Zaoferuj bezpieczne sposoby ekspresji emocji: ugniatanie plasteliny, malowanie dużych powierzchni, przeciąganie liny.
   ➔ Przykład: Po trudnej sytuacji w klasie umożliw uczniowi pomalowanie „ściany emocji” – dużego arkusza papieru.

„Złość to emocja mówiąca o potrzebie zmiany – warto uczyć dzieci, jak przekształcać ją w konstruktywne działanie” – (Siegel & Bryson, 2012).

Akceptacja – droga ku równowadze

Akceptacja w modelu Hawkinsa to poziom świadomości, na którym zaczyna się prawdziwe uczenie się i rozwój. Uczeń w stanie akceptacji rozumie i przyjmuje swoje emocje, potrafi też współpracować, uczyć się i adaptować.

Jak wspierać?

1. Modelowanie emocji
   ➔ Bądź wzorem akceptującego podejścia do emocji. Komentuj swoje stany emocjonalne na głos: „Teraz czuję zdenerwowanie, więc zrobię trzy głębokie oddechy”.
   ➔ Przykład: Podczas lekcji mów otwarcie o emocjach w bezpieczny sposób, tworząc klimat normalizacji przeżyć.
2. Ćwiczenia wdzięczności
   ➔ Pomagają przesunąć uwagę z frustracji na pozytywne aspekty dnia.
   ➔ Przykład: Na koniec zajęć uczniowie losują „kartę wdzięczności” z pytaniem typu: „Co dziś poszło dobrze?” lub „Za co jesteś sobie dziś wdzięczny?”.
3. Wzmacnianie sukcesów
   ➔ Celebruj choćby drobne osiągnięcia ucznia – uznanie sprzyja budowie pozytywnej samooceny.
   ➔ Przykład: Stwórz z uczniem osobistą „książkę sukcesów”, w której zapisuje lub rysuje swoje osiągnięcia.

„Akceptacja emocji nie oznacza ich przyzwolenia – oznacza świadomość i zdolność do wyboru reakcji” – (Linehan, 1993).

Podsumowanie: Ścieżka wspinania się po emocjonalnej drabinie

Pomagając dziecku w przechodzeniu od lęku, przez złość, aż po akceptację, umożliwiamy mu doświadczenie własnej skuteczności i sprawczości. najważniejsze są tu:

• Przewidywalność i poczucie bezpieczeństwa.
• Nauka regulacji emocji poprzez techniki oddechowe i sensoryczne.
• Uważność i wzmacnianie pozytywnych doświadczeń.

Świadomość poziomów emocjonalnych, oparta na koncepcji Hawkinsa, może być dla nauczycieli i terapeutów skutecznym narzędziem budowania mądrej, empatycznej edukacji.

📚 Literatura:

• Attwood, T. (2007). Zespół Aspergera. Kompletny przewodnik. GWP.
• Hawkins, D. R. (2002). Siła czy moc. Wydawnictwo Virgo.
• Linehan, M. M. (1993). Cognitive-Behavioral Treatment of Borderline Personality Disorder. Guilford Press.
• Porges, S. W. (2011). The Polyvagal Theory: Neurophysiological Foundations of Emotions, Attachment, Communication, and Self-regulation. W. W. Norton & Company.
• Siegel, D. J., Bryson, T. P. (2012). The Whole-Brain Child. Delacorte Press.