Coraz więcej badań sugeruje, iż długi czas spędzany przed ekranem może negatywnie wpływać na zdrowie psychiczne nastolatków. Wciąż jednak kilka wiadomo o tym, jak różne formy aktywności cyfrowej przekładają się na konkretne problemy psychiczne.
Czas spędzony przed ekranem wpływa na zdrowie psychiczne?
Długi czas spędzany przed ekranem może negatywnie wpływać na zdrowie psychiczne nastolatków? Najnowsze badanie wnosi istotny wkład dzięki swojej kompleksowości i uwzględnieniu genetycznego tła tych zależności.
W badaniu wykorzystano dane z norweskiej kohorty MoBa (Norwegian Mother, Father and Child Cohort Study), prowadzonej przez Norweski Instytut Zdrowia Publicznego od 1999 roku. Analiza skupiła się na nastolatkach w wieku 14–16 lat oraz na informacjach pochodzących od ich rodziców.
Badanie
W pierwszym etapie oceniono, ile czasu uczestnicy spędzali przed ekranem. Brano pod uwagę oglądanie telewizji, granie w gry komputerowe oraz korzystanie z mediów społecznościowych. Następnie zmierzono nasilenie objawów zaburzeń psychicznych, takich jak lęk, depresja i zaburzenia odżywiania. Oceniono także funkcjonowanie społeczne i poziom uwagi. Informacje zbierano zarówno od nastolatków, jak i od ich matek.
Zastosowano zaawansowane metody analizy statystycznej, aby sprawdzić, czy czas spędzany przed ekranem jest związany z ryzykiem wystąpienia zaburzeń psychicznych oraz nasileniem ich objawów. We wszystkich analizach kontrolowano takie czynniki jak wiek, płeć i status społeczno-ekonomiczny, aby wykluczyć ich wpływ na wyniki.
Dodatkowo przeprowadzono analizę genetyczną, opartą na próbkach krwi pępowinowej. Obliczono tzw. wielogenowe wskaźniki ryzyka (polygenic risk scores, PRS), które odzwierciedlają genetyczną podatność na wystąpienie różnych zaburzeń psychicznych. Sprawdzono również, czy wyższe PRS mogą wiązać się z większą ilością czasu spędzanego przez młodzież przed ekranem.
Więcej czasu przed ekranem to zawsze gorzej?
Badanie wykazało wyraźny związek między czasem spędzanym przed ekranem a podwyższonym ryzykiem wystąpienia zaburzeń psychicznych u nastolatków. W przypadku oglądania telewizji i grania w gry komputerowe zaobserwowano zależność liniową. Im więcej czasu poświęcano tym aktywnościom, tym większe było prawdopodobieństwo rozpoznania choroby psychicznej.
Inny wzorzec pojawił się w odniesieniu do mediów społecznościowych. Zarówno bardzo krótki, jak i bardzo długi czas korzystania wiązał się z wyższym ryzykiem występowania zaburzeń psychicznych. Może to odzwierciedlać złożoną relację, w której to nie tylko media wpływają na zdrowie psychiczne, ale również problemy psychiczne mogą wpływać na sposób korzystania z mediów. Na przykład ograniczone używanie mediów społecznościowych może być skutkiem trudności w funkcjonowaniu społecznym, takich jak wycofanie, charakterystyczne dla wielu zaburzeń.
Wpływ ekranów na zdrowie – różnice między płciami
Zauważono także istotne różnice między płciami. U dziewcząt bardzo krótki czas spędzany na graniu korelował z niższym ryzykiem problemów psychicznych. U chłopców natomiast wiązał się z nieco wyższym ryzykiem. Sugeruje to, iż wpływ aktywności ekranowej może ulegać modyfikacji przez normy społeczne i kulturowe związane z płcią.
Podobne zależności występowały również w przypadku samooceny objawów, choćby u uczestników, którzy nie mieli formalnej diagnozy. Nastolatki spędzające więcej czasu przed ekranem częściej zgłaszały wyższe nasilenie objawów depresji i lęku.
Wszystkie badane formy aktywności ekranowej (telewizja, gry komputerowe i media społecznościowe) były również powiązane z nasileniem objawów zaburzeń odżywiania. W tym przypadku jednak związek z występowaniem oficjalnej diagnozy był słabszy.
Czas spędzany przed ekranem. Jaką rolę odgrywa genetyka?
Część zaobserwowanych zależności między czasem spędzanym przed ekranem a problemami psychicznymi może być wyjaśniona czynnikami genetycznymi. Analizy wykazały, iż te same warianty genetyczne, które zwiększają ryzyko zaburzeń psychicznych (takich jak ADHD czy depresja), mogą również predysponować do spędzania większej ilości czasu przed ekranem.
Oznacza to, iż nie zawsze to ekran jest bezpośrednią przyczyną pogorszenia zdrowia psychicznego. W niektórych przypadkach wspólną przyczyną może być podatność genetyczna. Wpływa ona zarówno na zachowania ekranowe, jak i na ryzyko zaburzeń psychicznych.
Odkrycia te podkreślają potrzebę indywidualnego podejścia do wytycznych dotyczących czasu spędzanego przed ekranem. Sugerują, iż przyszłe interwencje muszą uwzględniać zarówno czas spędzany na aktywnościach ekranowych, jak i genetyczne predyspozycje oraz funkcjonowanie społeczne młodego człowieka.
