IPET dla ucznia z autyzmem – jak stworzyć skuteczny plan wspierający edukację?

Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny (IPET) to najważniejszy dokument w pracy z uczniem posiadającym orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. W przypadku ucznia z autyzmem, dobrze opracowany IPET może być nie tylko obowiązkiem formalnym, ale przede wszystkim skutecznym narzędziem wspierającym jego rozwój edukacyjny, emocjonalny i społeczny.

„Nie ma jednej metody nauczania, która pasuje do wszystkich. Dostosowanie to nie przywilej, to konieczność.” – Rita Pierson

Czym jest IPET?

IPET to plan działań edukacyjnych, wychowawczych i terapeutycznych, uwzględniający indywidualne potrzeby ucznia, jego trudności, ale też mocne strony. Opracowuje go zespół specjalistów (nauczycieli, pedagoga, psychologa, logopedy), najczęściej w porozumieniu z rodzicami. Celem IPET-u jest dostosowanie procesu nauczania tak, aby uczeń mógł funkcjonować na miarę swoich możliwości i rozwijać się w sposób harmonijny.

Etapy tworzenia skutecznego IPET-u dla ucznia z autyzmem

1. Analiza orzeczenia i diagnoz specjalistycznych

Dokument powinien zawierać odniesienie do:

• rodzaju niepełnosprawności (autyzm, Zespół Aspergera, dodatkowe trudności),
• opisu funkcjonowania dziecka w sferze poznawczej, emocjonalnej, społecznej i komunikacyjnej,
• zaleceń poradni psychologiczno-pedagogicznej.

2. Zbieranie informacji o uczniu

Zespół IPET powinien uwzględnić:

• obserwacje nauczycieli i terapeutów,
• opinie rodziców,
• potrzeby sensoryczne,
• preferowany styl uczenia się (np. wzrokowy, kinestetyczny),
• poziom samodzielności.

📌 Wskazówka: Pomocne mogą być arkusze obserwacji funkcjonowania ucznia i rozmowy z opiekunami.

3. Określenie celów edukacyjnych i terapeutycznych

Dobre cele w IPET są:

• realne – dostosowane do poziomu ucznia,
• mierzalne – możliwe do obserwacji i oceny,
• czasowe – określone na semestr lub rok,
• ukierunkowane na rozwój ucznia – np. „Uczeń będzie rozpoznawał podstawowe emocje u siebie i innych”.

🔹 Przykładowe cele IPET dla ucznia z autyzmem:

• Edukacyjne: „Uczeń odczytuje krótkie zdania ze zrozumieniem”, „Rozwiązuje działania matematyczne w zakresie 10”.
• Społeczne: „Uczeń uczestniczy w zabawach zespołowych, akceptując reguły”, „Zgłasza potrzebę przerwy w sposób akceptowany społecznie”.
• Emocjonalne: „Uczeń rozpoznaje i nazywa trzy podstawowe emocje”, „Potrafi skorzystać z karty emocji w sytuacji stresującej”.

4. Dostosowanie metod i form pracy

W IPET należy opisać:

• preferowane formy aktywności (np. praca indywidualna, w małych grupach, z pomocą nauczyciela wspomagającego),
• modyfikacje materiałów (np. większa czcionka, materiały wizualne),
• formy komunikacji alternatywnej (AAC, PECS, gesty),
• strategie wspierające koncentrację (np. przerwy sensoryczne, plan dnia w formie obrazkowej).

5. Wskazanie form wsparcia i terapii

IPET powinien zawierać konkretne zapisy dotyczące:

• zajęć rewalidacyjnych (np. rozwijanie komunikacji, trening umiejętności społecznych),
• terapii (np. logopedyczna, psychologiczna, integracja sensoryczna),
• liczby godzin, specjalistów, miejsca i sposobu realizacji.

6. Monitorowanie i ewaluacja IPET-u

Każdy program powinien być regularnie analizowany i aktualizowany. Należy:

• monitorować postępy ucznia (np. poprzez checklisty, arkusze oceny celów),
• przeprowadzać ewaluację działań (minimum raz w semestrze),
• wprowadzać zmiany, gdy cele nie są osiągane lub sytuacja ucznia się zmienia.

Dlaczego IPET jest istotny dla ucznia z autyzmem?

Dzieci i młodzież ze spektrum autyzmu potrzebują przewidywalnych, dostosowanych do ich potrzeb środowisk edukacyjnych. Dobrze napisany IPET:

• zwiększa poczucie bezpieczeństwa ucznia,
• wspiera jego rozwój poznawczy, emocjonalny i społeczny,
• ułatwia nauczycielom planowanie pracy i ocenianie,
• buduje zaufanie między szkołą a rodzicami,
• zapobiega wykluczeniu edukacyjnemu.

„Jeśli dziecko nie potrafi się uczyć w sposób, w jaki uczysz – zmień sposób, w jaki uczysz.” – Ignacio Estrada

Poniżej przedstawiam wzór IPET (Indywidualnego Programu Edukacyjno-Terapeutycznego) dla ucznia z autyzmem, zgodny z aktualnymi przepisami i dobrymi praktykami edukacyjnymi.

📄 WZÓR IPET

dla ucznia z autyzmem w klasie II szkoły podstawowej

I. DANE UCZNIA

• Imię i nazwisko ucznia: Jan Nowak
• Rok szkolny: 2024/2025
• Etap edukacyjny: Edukacja wczesnoszkolna (klasa II)
• Rozpoznanie: Autyzm dziecięcy (F84.0) – orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego nr 123/2024
• Placówka: Szkoła Podstawowa nr 10 w Warszawie
• Zespół tworzący IPET: nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej, pedagog specjalny, psycholog, logopeda, nauczyciel wspomagający

II. WOPFU – Wielospecjalistyczna Ocena Poziomu Funkcjonowania Ucznia

Sfera poznawcza:

• Uczeń posiada dobrą pamięć mechaniczną, potrafi uczyć się przez powtarzanie.
• Trudności w myśleniu przyczynowo-skutkowym i w rozumieniu złożonych poleceń słownych.
• Potrzebuje więcej czasu w wykonanie zadania.

Sfera komunikacji:

• Komunikuje się głównie werbalnie, ale w sposób uproszczony.
• Występują trudności w rozumieniu metafor i niuansów językowych.
• Potrzebuje wspomagania piktogramami i gestami wspierającymi mowę (AAC).

Sfera emocjonalno-społeczna:

• Uczeń ma trudności z regulacją emocji – reaguje impulsywnie w sytuacjach zmian.
• Potrzebuje wsparcia w rozpoznawaniu emocji własnych i innych osób.
• Ma trudności w relacjach rówieśniczych (unika kontaktu, nie rozumie zasad społecznych).

Sfera motoryczna i samoobsługa:

• Motoryka mała obniżona – trudności w rysowaniu, pisaniu.
• Samodzielny w czynnościach higienicznych, potrzebuje wsparcia w organizacji miejsca pracy.

III. CELE EDUKACYJNE I TERAPEUTYCZNE

Obszar edukacyjny:

1. Rozwijanie umiejętności czytania i pisania na poziomie dostosowanym do możliwości ucznia.
2. Rozwijanie umiejętności matematycznych w zakresie liczenia do 20.
3. Rozwijanie rozumienia poleceń i wypowiedzi.

Obszar społeczno-emocjonalny:

1. Rozpoznawanie i nazywanie podstawowych emocji.
2. Udział w grach i zabawach zespołowych – zgodnie z zasadami.
3. Korzystanie ze strategii samoregulacyjnych (np. sygnał STOP, przerwa sensoryczna).

Obszar komunikacyjny:

1. Utrwalanie umiejętności zadawania pytań i odpowiadania na pytania.
2. Posługiwanie się komunikacją wspierającą – piktogramy, gesty.
3. Rozwijanie słownictwa związanego z codziennymi sytuacjami szkolnymi.

IV. DOSTOSOWANIA W PROCESIE EDUKACYJNYM

• Wydłużony czas na wykonanie zadań.
• Możliwość wykonywania zadań w odrębnym, cichym miejscu.
• Plan dnia w formie obrazkowej.
• Materiały edukacyjne o zwiększonym kontraście i dużej czcionce.
• Ograniczona liczba bodźców (np. jedno zadanie na stronie).
• Uproszczone instrukcje słowne, wspierane gestem lub obrazkiem.
• Przerwy sensoryczne w ciągu dnia (5–10 minut co godzinę).
• Stałe miejsce w klasie, blisko nauczyciela.
• Pomoc nauczyciela wspomagającego w organizacji pracy.

V. FORMY I METODY PRACY

• Metoda TEACCH (strukturyzacja przestrzeni i czasu)
• Komunikacja wspomagana AAC
• Zabawy tematyczne i scenki społeczne
• Karty pracy indywidualne
• Praca z materiałem konkretno-obrazowym
• Stosowanie wzmocnień pozytywnych

VI. FORMY WSPARCIA I TERAPII

• Zajęcia rewalidacyjne: 2x tygodniowo – trening umiejętności społecznych
• Terapia logopedyczna: 1x tygodniowo
• Spotkania z psychologiem szkolnym: 1x na dwa tygodnie
• Konsultacje zespołu nauczycieli co 2 miesiące
• Współpraca z poradnią psychologiczno-pedagogiczną (raz na semestr)

VII. MONITOROWANIE I EWALUACJA

• Arkusze obserwacji funkcjonowania ucznia (1x w miesiącu)
• Spotkania zespołu IPET w celu analizy postępów – raz na semestr
• Możliwość aktualizacji celów w zależności od zmian w funkcjonowaniu ucznia
• Współpraca z rodzicami – comiesięczny kontakt mailowy lub spotkania

VIII. PODPISY ZESPOŁU IPET

• Nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej: ……………………………………
• Pedagog specjalny: ……………………………………
• Psycholog: ……………………………………
• Logopeda: ……………………………………
• Rodzic/prawny opiekun: ……………………………………
• Data opracowania IPET: ………………
• Termin kolejnej ewaluacji: ………………

Podsumowanie

Tworzenie IPET-u to nie tylko obowiązek prawny, ale przede wszystkim szansa na realne wsparcie ucznia. W przypadku dziecka z autyzmem dokument ten staje się mapą drogową, która pomaga zarówno jemu, jak i nauczycielom oraz rodzicom w codziennych wyzwaniach edukacyjnych.

📌 Najczęściej zadawane pytania

Czy IPET musi zawierać WOPFU?
Tak, WOPFU (wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania ucznia) jest jego integralną częścią.

Jak często należy aktualizować IPET?
Najlepiej co semestr lub przy istotnej zmianie sytuacji ucznia.

Czy rodzic może wnioskować o zmiany w IPET?
Tak, rodzic ma prawo uczestniczyć w pracach zespołu i zgłaszać swoje uwagi.