Hipochondria
Wyobraź sobie, iż każdy ból głowy to zwiastun nieuleczalnej choroby, a nieszkodliwe ukłucie w klatce piersiowej budzi obrazy najgorszych scenariuszy. Współczesny świat pełen jest informacji o zdrowiu, które zamiast uspokajać, często podsycają niepokój o zdrowie. Dla hipochondryka codzienność staje się nieustannym badaniem własnego ciała, wędrówką po zakamarkach wyobraźni, gdzie każdy objaw to dowód na najczarniejsze podejrzenia. Skąd bierze się ten stan? Poznaj świat hipochondryka oraz zobacz, jak można uprościć świat osoby cierpiącej na chroniczny lęk o własne zdrowie.
Hipochondria – co to?
Słowo „hipochondria” ma swoje źródła w starożytnej Grecji, gdzie uważano, iż obszar pod żebrami – hipokhondria – skrywa źródło melancholii i zamartwiania się. Choć od tamtych czasów minęły wieki, idea, iż lęk i smutek mogą wynikać z wewnętrznego niepokoju o ciało, pozostaje aktualna. Współczesna medycyna opisuje to zaburzenie jako lęk o zdrowie, uporczywe przekonanie o chorobie, której istnienia nie potwierdzają żadne badania. Jednak dla osoby cierpiącej na hipochondrię żadne wyniki nie są wystarczająco uspokajające – każda wizyta u lekarza, każdy objaw, a choćby drobne odchylenie w wynikach badań mogą wywoływać lawinę obaw. Czy to tylko wyraz nadmiernej troski o zdrowie, czy raczej sygnał o głębszych problemach w psychice?
Hipochondria w statystykach
Hipochondria, znana jako zaburzenie lęku o zdrowie, nerwica hipochondryczna, figuruje w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-11) pod kodem 6B42 i klasyfikowana jest jako zaburzenie somatoformiczne. Statystyki wskazują, iż problem ten dotyka od 0,4% do 1,5% populacji ogólnej, choć w niektórych badaniach podaje się, iż choćby do 5% osób zgłaszających się do gabinetu lekarskiego, wykazuje objawy wskazujące na hipochondrię. Zaburzenie to nie jest przypisane do konkretnej grupy wiekowej ani płci, choć częściej diagnozowane jest u osób dorosłych, zwłaszcza w wieku od 30 do 50 lat. Szacuje się, iż aż 25% osób z hipochondrią trafia do gabinetów psychiatrycznych lub psychologicznych, jednak wielu pacjentów nie przyjmuje do wiadomości psychologicznego podłoża swojego problemu, co utrudnia leczenie. Te dane pokazują, iż hipochondria to nie tylko jednostkowy problem, ale także istotne wyzwanie dla systemów ochrony zdrowia i specjalistów medycznych na całym świecie.
Przyczyny hipochondrii
Hipochondria, jak wiele zaburzeń psychicznych, nie ma jednej jasno określonej przyczyny. Jest to raczej złożona mieszanka czynników biologicznych, psychologicznych i środowiskowych, które razem wpływają na rozwój zaburzenia hipochondrycznego. W literaturze naukowej wyróżnia się kilka kluczowych przyczyn.
- Nadopiekuńczość w dzieciństwie – dorastanie w środowisku, gdzie każda drobna dolegliwość była traktowana przez rodziców jako problem, może prowadzić do m.in zwiększonej uwagi poświęcanej zdrowiu w dorosłym życiu. Dziecko uczy się interpretować choćby niewielkie sygnały, symptomy płynące z ciała jako potencjalnie groźne.
- Tendencje lękowe – hipochondria często rozwija się u osób z historią zaburzeń lękowych, takich jak lęk uogólniony. Nadmierny niepokój o swój stan zdrowia może być jedną z form wyrażania się tego rodzaju zaburzeń.
- Koncentracja na ciele i objawach – hipochondrycy mają skłonność do przesadnej obserwacji własnego organizmu. Szukanie informacji na temat chorób w Internecie („cyberchondria”) może dodatkowo wzmacniać przekonanie o obecności poważnych schorzeń i silny lęk.
- Traumatyczne doświadczenia – nagła śmierć bliskiej osoby, niespodziewana choroba lub poważne problemy zdrowotne w dzieciństwie mogą pozostawić ślad w psychice, prowadząc do utrwalenia nadmiernego lęku przed chorobami i budowania przekonania o istniejącej chorobie.
- Niezaspokojone potrzeby emocjonalne – brak poczucia akceptacji, uwagi lub wsparcia w relacjach może sprawić, iż lęk o zdrowie staje się sposobem na zwrócenie uwagi otoczenia i zaspokojenie potrzeb emocjonalnych.
Zrozumienie tych przyczyn jest najważniejsze nie tylko dla diagnozy, ale także dla skutecznego leczenia hipochondrii, które wymaga indywidualnego podejścia do każdego pacjenta.
Objawy hipochondrii
Hipochondria, choć dotyczy przede wszystkim lęku o zdrowie, przejawia się w różnorodnych objawach, które można podzielić na kilka głównych grup:
- Przekonanie o chorobie – pacjenci są pewni, iż cierpią na poważną chorobę somatyczną, pomimo braku dowodów w wynikach badań czy konsultacjach medycznych. Utrzymują, iż lekarze coś przeoczyli, a ich dolegliwości mają poważne podłoże.
- Obawy przed chorobą – lęk wzrasta w odpowiedzi na każdą informację związaną z ryzykiem choroby, czy pojawienia się jakichkolwiek dolegliwości bólowych. Pacjent może unikać miejsc publicznych, aby nie narazić się na infekcję, lub odczuwać intensywny niepokój po usłyszeniu o chorobie znajomego.
- Zatroskanie cielesne – osoby z hipochondrią poświęcają nadmierną uwagę własnemu ciału, obsesyjnie obserwują swoje ciało. Każdy sygnał – niewielki ból, drżenie, czy zmiana na skórze – staje się powodem do niepokoju i źródłem spekulacji o możliwej chorobie, wtedy też wzrasta poziom lęku.
Charakterystyczne dla hipochondrii jest także różnicowanie zachowań pacjentów.
- Pacjenci poszukujący pomocy – często odwiedzają lekarzy, wykonują liczne badania diagnostyczne, a uzyskane wyniki traktują jedynie jako chwilową ulgę, która gwałtownie ustępuje miejsca kolejnym obawom.
- Pacjenci unikający pomocy – w obawie przed usłyszeniem potwierdzenia swojego przekonania o chorobie, unikają wizyt u lekarzy, co prowadzi do narastającego lęku i pogłębienia problemu.
Dodatkowe symptomy obejmują:
- uporczywe myśli o chorobie, które mogą zakłócać sen i codzienne funkcjonowanie,
- objawy depresyjne i nieuzasadniony lęk,
- wielokrotne samobadanie i analizowanie wyników badań,
- odrzucanie zapewnień lekarzy o braku choroby,
- nadmierne skupienie na pracy organizmu, np. częste monitorowanie tętna czy temperatury, obserwowanie objawów somatycznych,
- reakcje oburzenia na sugestie dotyczące przesadnego zamartwiania się związanego ze zdrowiem.
Objawy te mogą znacząco utrudniać życie codzienne, zarówno pacjentowi, jak i jego otoczeniu. Rozpoznanie hipochondrii często wymaga współpracy lekarzy różnych specjalności, aby wykluczyć rzeczywiste schorzenia i skierować pacjenta na odpowiednią terapię.
Hipochondria to choroba, która ma zdefiniowane kryteria diagnostyczne, które pomagają specjalistom w ich rozpoznawaniu. Oto najważniejsze wyznaczniki tego zaburzenia:
- Nadmierne skupienie na zdrowiu i obawie przed chorobą,
- Brak lub minimalne objawy fizyczne brak dolegliwości somatycznych lub są one niewielkiego stopnia,
- Utrzymujący się niepokój i nadmierna czujność zdrowotna,
- Zachowania związane z lękiem o stan swojego zdrowia i zachorowaniem,
- Długotrwałość problemu – objawy muszą utrzymywać się przez co najmniej 6 miesięcy,
- Brak innych wyjaśnień nadmiernego lęku o własne zdrowie.
Hipochondria u dzieci
Hipochondria najczęściej kojarzy się z dorosłymi, jednak jej objawy mogą dotyczyć także dzieci. Dzieci i młodzież zgłaszające różne dolegliwości, takie jak bóle brzucha czy głowy, często są głęboko przekonane o ich poważnym charakterze. W takich przypadkach dziecko może zatracić zdolność do realistycznej oceny swojego stanu zdrowia, koncentrując się na objawach, które nie mają uzasadnienia medycznego.
Jednym z możliwych powodów tego zachowania jest potrzeba zwrócenia uwagi rodziców. Częstsze wizyty u lekarzy, zainteresowanie i troska, które temu towarzyszą, mogą wzmacniać przekonanie dziecka, iż rzeczywiście coś mu dolega.
Przyczyny psychosomatycznych dolegliwości u dzieci bywają różnorodne. Specjaliści wskazują na kilka najważniejszych czynników, takich jak:
- wcześniejsze zaburzenia lękowe (np. lęk uogólniony czy fobia szkolna),
- reakcja na przewlekły stres lub traumatyczne wydarzenia,
- doświadczenie przemocy lub zaniedbania,
- wpływ stylu wychowawczego, w tym nadopiekuńczość rodziców.
Gdy dziecko skarży się na nawracające dolegliwości, ważne jest szybkie działanie. Po wykluczeniu przyczyn somatycznych należy rozważyć podłoże psychogenne i poszukać pomocy u specjalisty. Terapia psychologiczna, a w razie potrzeby farmakoterapia, mogą pomóc dziecku w radzeniu sobie z lękiem i przywróceniu równowagi emocjonalnej.
Leczenie hipochondrii
Jak już wspomnieliśmy wyżej, hipochondria to coś więcej niż zwykły lęk o zdrowie. To zaburzenie, które może poważnie utrudnić codzienne życie, zarówno samego pacjenta, jak i jego bliskich. Osoby chore często żyją w przekonaniu, iż ich ciału grozi nieuchronna choroba, a ich lęki stają się źródłem nieustannego stresu. Badania wskazują, iż przewlekły stres i napięcie związane z hipochondrią mogą skrócić długość życia – zarówno poprzez osłabienie układu odpornościowego, jak i zwiększone ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych.
Warto też rozróżnić hipochondrię od fobii przed zarazkami (mysofobii). Hipochondrycy obawiają się, iż już są chorzy, skupiając się na symptomach płynących z ich ciała, takich jak ból czy zmęczenie czy inne objawy psychosomatyczne. Osoby z fobią przed zarazkami natomiast unikają miejsc publicznych, częstego dotykania przedmiotów czy kontaktu z innymi ludźmi w obawie przed zakażeniem. Oba te stany wymagają innego podejścia terapeutycznego, choć łączy je wspólny mianownik – zaburzenie z lękiem o zdrowie, który dominuje codzienność.
Dlaczego leczenie jest ważne?
Hipochondria ma charakter przewlekły i może prowadzić do izolacji społecznej, trudności zawodowych oraz problemów w relacjach. Bez leczenia, osoby z hipochondrią często pozostają w zamkniętym kręgu poszukiwania diagnozy, ignorując jednocześnie potrzebę zajęcia się przyczynami swoich obaw. Długotrwały lęk może również prowadzić do depresji, wypalenia emocjonalnego i dalszego pogarszania się jakości życia.
Leczenie hipochondrii opiera się przede wszystkim na psychoterapii, najczęściej na terapii poznawczo-behawioralnej. Psycholog i terapia pomagają pacjentom zrozumieć, czym jest hipochondria i iż ich problem wynika z nadmiernego zamartwiania się, a nie z rzeczywistej choroby. Wspólnie z terapeutą uczą się zmieniać nieadaptacyjne wzorce myślenia i zachowania, takie jak:
- ciągłe sprawdzanie ciała pod kątem objawów choroby,
- szukanie potwierdzeń swoich obaw u lekarzy i bliskich, wykonując kolejne badania,
- unikanie sytuacji, które mogą wywoływać lęk.
W niektórych przypadkach konieczne jest leczenie farmakologiczne, zwłaszcza gdy hipochondria może przybrać bardzo zaawansowany przebieg i towarzyszy jej depresja lub nasilony lęk. Leki przeciwdepresyjne, takie jak inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), pomagają zmniejszyć objawy i umożliwić pacjentowi skuteczną pracę w terapii podczas, której objawy nerwicy mogą ustąpić. O leczeniu farmakologicznym decyduje psychiatra, który diagnozuje występujące objawy i potencjalne przyczyny jego dolegliwości.
Hipochondryk często wymaga wsparcia i zrozumienia najbliższych. Pomagając osobie z hipochondrią, warto zachować empatię i cierpliwość. Kluczem jest zrozumienie kim jest hipochondryk i skąd się bierze silny lęk o zdrowie.
Jednocześnie osoba bliska powinna unikać nadmiernego wchodzenia w niekończące się rozmowy o zdrowiu czy konkretnych chorobach. Zamiast tego można delikatnie zachęcać do skupienia uwagi na innych aspektach życia – hobby, relacjach czy aktywności fizycznej. Warto także próbować przekonać osobę, by skorzystała z pomocy specjalisty psychologa lub psychiatry, podkreślając, iż terapia nie oznacza „bycia chorym psychicznie”, ale jest sposobem na poprawę jakości życia i zapanowaniem nad lękiem o stan zdrowia.
Życie z osobą cierpiącą na hipochondrię bywa wyczerpujące. Dlatego bliscy osób, u których hipochondria występuje nie mogą zapominać o własnych potrzebach i granicach. Znalezienie równowagi między wspieraniem bliskiego a dbaniem o swoje zdrowie emocjonalne jest kluczowe.
Nie zwlekaj – hipochondria wymaga działania!
Zaburzenia hipochondryczne nie znikają same z siebie, a im dłużej pozostają nieleczone, tym bardziej mogą się pogłębiać. Dzięki współczesnym metodom psychoterapii w tym, która jest najczęściej stosowana poznawczo-behawioralna i farmakoterapii, możliwe jest skuteczne leczenie, które pozwala pacjentom odzyskać kontrolę nad swoim życiem.
Zrób pierwszy krok – zachęć bliskiego lub siebie do skorzystania z pomocy specjalisty psychologa.
Zdrowie psychiczne jest równie ważne jak zdrowie fizyczne, oba są ze sobą mocno powiązane!
Źródła:
Kocjan, J. (2015). Hipochondria (lęk o zdrowie): obecna konceptualizacja, klasyfikacja oraz podobieństwo do zaburzeń lękowych. Journal of Education, Health and Sport, 5(5), 385–397. https://apcz.umk.pl/JEHS/article/view/2677
Nitsch, K., Jabłoński, M., Samochowiec, J. and Kurpisz, J. (2015). Zaburzenia pod postacią somatyczną: problematyczne zjawisko — problematyczna diagnoza. Psychiatria, 12(2), 71–78. https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/view/42206
Klasa, K., Sobański, J.A., Konop, M., Dembińska, E., Mielimąka, M., Citkowska-Kisielewska, A., Jęda, P., Pelc, M. and Rutkowski, K. (2023). Czego się boimy bojąc się o swoje zdrowie? Kontekst objawowy skarg hipochondrycznych. Psychiatria Polska, 57(1), 163–178. https://www.psychiatriapolska.pl/Slowo-kluczowe-hipochondria/15090
Szukasz dobrego psychologa? Sprawdź ofertę MindHealth:
- Psycholog Białystok
- Psycholog Gdynia
- Psycholog Gdańsk
- Psycholog Katowice
- Psycholog Kraków
- Psycholog Poznań
- Psycholog Rzeszów
- Psycholog Warszawa
- Psycholog Wrocław