Hemoroidy to najczęstsza przyczyna krwawienia z odbytu dotykająca wielu pacjentów. Choć krwawienie może być wstydliwe, istnieją skuteczne metody leczenia, które pomogą pozbyć się uciążliwych objawów.
Hemoroidy – podstawowe informacje
Choroba hemoroidalna, inaczej hemoroidy, to powiększone, objęte stanem zapalnym guzki krwawnicze (struktury naczyniowe w kanale odbytu), które powodują objawy takie jak: krwawienie z odbytu, wypadanie guzków poza odbyt oraz świąd i pieczenie okolic odbytu. Ból nie jest typowym objawem – występuje w przypadku, gdy dojdzie do zakrzepu w obrębie guzka lub splotu naczyniowego.
Wywiad z pacjentem
Pacjenci często mylnie identyfikują każdy objaw w okolicy odbytu jako hemoroidy. Warto dokładnie dopytać o charakter dolegliwości i wykluczyć objawy alarmowe.
Krwawienie z odbytu, które pojawia się po raz pierwszy u pacjenta, zawsze wymaga konsultacji lekarskiej w celu wykluczenia poważniejszych schorzeń. Jedynie w przypadku łagodnych dolegliwości, takich jak niewielkie ślady krwi na stolcu lub papierze toaletowym, bez towarzyszącego bólu, biegunki, utraty masy ciała czy apetytu, można zastosować leczenie zachowawcze.
Ocena objawów
Informacje, jakie warto uzyskać od pacjenta, aby ocenić objawy:
- rodzaj objawów: świąd, pieczenie, uczucie dyskomfortu, krwawienie i jego nasilenie;
- czas trwania objawów;
- ogólne samopoczucie, apetyt, problemy trawienne, spadek masy ciała;
- dotychczas stosowane sposoby łagodzenia objawów i ich skuteczność.
Objawy alarmowe
Objawy i sytuacje, które wymagają konsultacji lekarskiej to:
- spadek masy ciała;
- spadek apetytu;
- bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunka;
- silny ból podczas oddawania stolca;
- zmiana rytmu wypróżnień;
- obfite krwawienia prowadzące do niedokrwistości;
- ciemny kolor krwi, który może wskazywać na lokalizację choroby w wyższym odcinku jelita;
- niewyjaśnione krwawienie u pacjenta powyżej 50. roku życia;
- rak jelita grubego lub choroba zapalna jelit występująca w rodzinie.
Leczenie zachowawcze
Podstawą leczenia zachowawczego jest zapobieganie zaparciom poprzez zwiększenie spożycia błonnika oraz stosowanie środków zmiękczających stolec. Warunkiem skuteczności takiego postępowania jest odpowiednie nawodnienie organizmu.
W przypadku dokuczliwych objawów stosuje się dodatkowo preparaty miejscowe w postaci czopków, maści, żeli czy nasiadówek. Mogą one przynieść tymczasową ulgę, ale ich skuteczność i bezpieczeństwo w terapii przewlekłej nie zostały potwierdzone w badaniach.
Z preparatów doustnych zastosowanie znalazły leki flebotrobowe, zwiększające napięcie ścian naczyń żylnych i zmniejszające ich przepuszczalność.
Błonnik
Zwiększenie spożycia błonnika do 25-30 g dziennie redukuje ryzyko krwawień o 50% i poprawia objawy ogólne. Zaleca się spożywanie diety bogatej w warzywa, owoce, rośliny strączkowe, nasiona i orzechy oraz unikanie alkoholu i tłustych potraw. Błonnik można dodatkowo dostarczyć w postaci suplementów (np. nasiona babki płesznik). Konieczne jest wypijanie minimum 2 L płynów.
Środki zmiękczające stolec – dokuzan sodu i makrogole
Zmniejszenie napięcia i ucisku związanego z oddawaniem stolca zmniejsza przekrwienie i umożliwia powrót guzków krwawniczych do ich naturalnego, niepatologicznego położenia, a także łagodzi ból towarzyszący wypróżnieniu. Dokuzan sodu jako anionowy środek powierzchniowo czynny ułatwia przedostawanie się wody i lipidów do stolca, zmiękczając go i ułatwiając wypróżnienie. Mechanizm działania makrogoli związany jest z ich aktywnością osmotyczną – zwiększenie retencji wody w jelitach powoduje powstanie miękkiego stolca.
Preparaty miejscowe
Preparaty miejscowe w postaci kremów, żeli, maści, czopków czy nasiadówek łagodzą objawy poprzez:
- działanie przeciwświądowe, np. hydrokortyzon, standaryzowana zawiesina martwych baterii E. Coli;
- działanie przeciwzapalne, np. nasiadówki z kory dębu, hydrokortyzon, tribenozyd;
- miejscowe znieczulenie, np. lidokaina, tetrakaina, cynchokaina;
- uszczelnienie naczyń krwionośnych, np. tribenozyd, eskulina.
Uwaga: długotrwałe stosowanie miejscowych kortykosteroidów może prowadzić do zmian zanikowych skóry czy wtórnych zakażeń, a miejscowych środków znieczulających – do kontaktowego zapalenia skóry.
Leczenie doustne
Składniki flebotropowe (wyciągi roślinne z kłącza ruszczyka i kasztanowca, diosmina, hesperydyna, dobesylan wapnia) poprawiają napięcie żylne, stabilizują przepuszczalność naczyń włosowatych i zwiększają drenaż limfatyczny. Metaanaliza Cochrane z 2012 roku wykazała, iż leki te mogą łagodzić objawy choroby hemoroidalnej. Przyjmowanie preparatów flebotropowych zmniejszało krwawienie i świąd, a także poprawiało wyniki po operacyjnym usunięciu guzków krwawniczych. Autorzy podkreślają jednak, iż uwzględnione w metaanalizie badania mają ograniczenia metodologiczne.
O czym jeszcze poinformować pacjenta?
Oprócz leczenia miejscowego i zabiegów operacyjnych (w zaawansowanych przypadkach) niezwykle istotną rolę w terapii i zapobieganiu nawrotom choroby hemoroidalnej odgrywa styl życia. Zaleca się regularną aktywność fizyczną, która usprawnia krążenie krwi i pracę jelit oraz wprowadzenie prawidłowych nawyków toaletowych, jak niewstrzymywanie wypróżnienia czy unikanie silnego parcia.
Autor: mgr farm. Beata Rychlewska-Kłaput
Bibliografia:
[1] „Definition & Facts of Hemorrhoids – NIDDK”, National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. Dostęp: 18 czerwiec 2024. [Online]. Dostępne na: https://www.niddk.nih.gov/health-information/digestive-diseases/hemorrhoids/definition-facts
[2] A. Lawrence i in., „External Hemorrhoid”, w StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, 2024. Dostęp: 18 czerwiec 2024. [Online]. Dostępne na: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK500009/
[3] P. Ciesielski, i in., „Therapeutic standards for haemorrhoidal disease in Europe and the United States”, NM, t. 28, nr 2, cze. 2021, doi: 10.25121/NM.2021.28.2.67.
[4] T. Mott i in., „Hemorrhoids: Diagnosis and Treatment Options”, afp, t. 97, nr 3, s. 172–179, luty 2018.
[5] P. Alonso‐Coello i in., „Laxatives for the treatment of hemorrhoids. – Alonso‐Coello, P – 2005 | Cochrane Library”, Dostęp: 19 czerwiec 2024. [Online]. Dostępne na: https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD004649.pub2/full
[6] L. Merchant i in., „Case-based learning: haemorrhoids”, The Pharmaceutical Journal. Dostęp: 18 czerwiec 2024. [Online]. Dostępne na: https://pharmaceutical-journal.com/article/ld/case-based-learning-haemorrhoids
[7] Charakterystyki Produktów Leczniczych: Procto-Hemolan, Proctosedon, Posterisan. Kora dębu.
