Gaslighting to jedna z najbardziej podstępnych form manipulacji emocjonalnej. Polega na tym, iż jedna osoba systematycznie podważa poczucie rzeczywistości drugiej – wmawia jej, iż „przesadza”, „źle pamięta” lub „coś sobie wymyśla”. Z czasem prowadzi to do utraty zaufania do własnych uczuć, osłabienia samooceny i całkowitego uzależnienia emocjonalnego od sprawcy.
To zjawisko często pojawia się w relacjach romantycznych, rodzinnych, ale także w miejscu pracy. W psychoterapii obserwuje się, iż osoby doświadczające gaslightingu zgłaszają m.in. silny lęk, poczucie winy, trudności w podejmowaniu decyzji oraz wątpliwości co do własnej percepcji.
Czym jest gaslighting?
Gaslighting to strategia psychologiczna, której celem jest wywołanie dezorientacji u drugiej osoby. Manipulator stopniowo buduje przewagę emocjonalną, wpływając na to, jak ofiara postrzega wydarzenia, swoje reakcje oraz własną pamięć.
Najważniejsze elementy gaslightingu:
-
podważanie faktów i wspomnień drugiej osoby,
-
przerzucanie odpowiedzialności („To przez ciebie tak reaguję”),
-
minimalizowanie uczuć („Przesadzasz, jesteś zbyt wrażliwa/y”),
-
negowanie zdarzeń, które miały miejsce,
-
izolowanie i zniechęcanie do kontaktów z innymi,
-
budowanie poczucia zależności od sprawcy.
Jak rozpoznać gaslighting? najważniejsze objawy
Poniżej przedstawiono najczęstsze sygnały, które mogą świadczyć o manipulacji emocjonalnej.
1. Ciągłe kwestionowanie własnych wspomnień
Osoba doświadcza wątpliwości:
„Może faktycznie źle pamiętam?”, „Może przesadzam?”
Często zaczyna polegać wyłącznie na wersji sprawcy.
2. Silne poczucie winy
Manipulator wzbudza poczucie odpowiedzialności za każdą trudną sytuację, choćby jeżeli obiektywnie nie jest to wina ofiary.
3. Zaniżona samoocena
Regularne podważanie emocji i decyzji prowadzi do utraty zaufania do siebie, poczucia niekompetencji i nieadekwatności.
4. Izolacja od bliskich
Sprawca może sugerować, iż inni mają „zły wpływ”, „przesadzają” albo „nakręcają problemy”, co prowadzi do osłabienia relacji społecznych ofiary.
5. Lęk i napięcie emocjonalne w obecności manipulującej osoby
Pojawia się obawa przed reakcją partnera / członka rodziny, a rozmowy kończą się dezorientacją i wątpliwościami.
Przykłady zachowań gaslightingowych
Typowe komunikaty:
-
„Nigdy tego nie powiedziałem – wymyślasz.”
-
„Robisz z igły widły.”
-
„Wszyscy myślą, iż przesadzasz.”
-
„To twoja wina, iż jestem zdenerwowany.”
-
„Jesteś przewrażliwiona, nic się nie stało.”
Zachowania manipulacyjne:
-
ukrywanie przedmiotów i obwinianie ofiary o ich „gubienie”,
-
zmienianie wersji wydarzeń w zależności od sytuacji,
-
wyśmiewanie emocji,
-
ignorowanie granic i potrzeb.
Dlaczego gaslighting jest tak skuteczny?
Gaslighting działa stopniowo. Manipulator najpierw zdobywa zaufanie, później stopniowo wprowadza chaos emocjonalny, aż ofiara zaczyna postrzegać jego narrację jako wiarygodniejszą niż własną.
Mechanizmy psychologiczne podtrzymujące tę dynamikę:
-
internalizacja krytyki – ofiara zaczyna myśleć o sobie tak, jak mówi manipulator,
-
cykle ulgi i stresu – sprawca potrafi być zarówno czuły, jak i agresywny, co buduje silne, emocjonalne uzależnienie,
-
wyuczona bezradność – poczucie, iż każda próba zmiany kończy się porażką.
Jak bronić się przed gaslightingiem?
1. Sprawdzaj fakty
Prowadź notatki, zapisuj ważne wydarzenia i rozmowy. Zewnętrzne potwierdzenie często pomaga odzyskać perspektywę.
2. Ufaj własnym emocjom
Jeśli coś wzbudza niepokój, jest to sygnał, który warto traktować poważnie – niezależnie od tego, jak manipulator próbuje go neutralizować.
3. Rozmawiaj z zaufanymi osobami
Bliscy mogą dostrzec zmiany w Twoim zachowaniu lub atmosferze relacji szybciej niż Ty.
4. Ustalaj granice
Jasne komunikaty: „Nie zgadzam się na takie słowa”, „To, co mówisz, jest raniące”, „Takie zachowania są dla mnie nieakceptowalne”.
5. Skorzystaj ze wsparcia psychoterapeuty
W terapii możliwe jest:
-
odbudowanie samooceny,
-
przepracowanie schematów relacyjnych,
-
nauczenie się rozpoznawania manipulacji,
-
stworzenie planu wyjścia z toksycznej relacji (jeśli to konieczne).
Czy gaslighting może być elementem przemocy psychicznej?
Tak. Gaslighting często stanowi rdzeń przemocy emocjonalnej, prowadząc do poważnych zaburzeń nastroju, lęku, depresji, a choćby zespołu stresu pourazowego (PTSD).
Dlatego jego rozpoznanie i przerwanie jest najważniejsze dla bezpieczeństwa psychicznego.
Bibliografia
-
Monika Kotlarek – Gaslighting. Jak się bronić przed manipulacją? (2021)
-
Ewa Woydyłło-Osiatyńska – Ludzie, ludzie…
-
Ewa Woydyłło-Osiatyńska – Szczęśliwy rozwód
-
Bogdan Wojciszke – Psychologia miłości
-
Joanna Flis – Co ze mną nie tak?
