ADHD i fibromialgia
Fibromialgia (FM) to zespół bólu przewlekłego. Charakteryzuje się on rozległym bólem mięśniowo-szkieletowym i tkliwością, bez podwyższenia markerów stanu zapalnego tkanek miękkich. FM wiąże się również z licznymi innymi objawami. Są nimi – przewlekłe zmęczenie, zaburzenia snu, zawroty głowy, nadwrażliwość na światło i inne. Wiele osób z FM doświadcza także problemów z myśleniem lub zapamiętywaniem, co nazywa się “mgłą fibro”.
Czytaj także: Czym jest ból przewlekły i jak na niego reagujemy?
ADHD (ang. attention deficit hyperactivity disorder) to zaburzenie rozwojowe, które zaczyna się w dzieciństwie i charakteryzuje się nadpobudliwością, impulsywnością oraz zaburzeniami uwagi. ADHD jest silnie dziedziczne i wieloczynnikowe. Występuje z udziałem zarówno czynników genetycznych, jak i środowiskowych, a także złożoną interakcją między nimi. Oba czynniki prowadzą do zaburzeń w układach monoaminergicznych. Głównie dochodzi do nich w korze przedczołowej. Objawy to trudności w funkcjach wykonawczych (np. planowaniu, hamowaniu reakcji, pamięci roboczej, czujności) i niewykonawczych (np. organizacji czasu, przechowywaniu pamięci, czasie reakcji).
Istnieją dowody na to, iż FM i ADHD często współwystępują u dorosłych, co może mieć znaczenie zarówno patogenetyczne, jak i kliniczne. W tym artykule przedstawimy niektóre z badań dotyczących ich współchorobowości, a także możliwe implikacje dla diagnostyki i leczenia.
Badania – fibromialgia i ADHD
Pierwsze z przedstawianych badań porównywało grupę 50 kobiet z FM i grupę 50 zdrowych kobiet. Wyniki wykazały, iż osoby z FM miały wyższe wyniki w skali objawów ADHD, impulsywności, depresji i lęku niż osoby z grupy kontrolnej. Dodatkowo, u osób z FM odnotowywano gorsze wyniki w testach neuropsychologicznych, szczególnie w zakresie uwagi i funkcji wykonawczych. Wyniki te wskazują na to, iż objawy ADHD i impulsywności są częstym problemem u kobiet z FM, co może negatywnie wpłynąć na jakość ich życia.
Drugie badanie obejmowało 100 pacjentów z FM i 100 osób zdrowych w grupie kontrolnej. W badaniu tym oceniano obecność objawów ADHD w dzieciństwie i dorosłości u osób z FM. Wykazano, iż u osób z FM występuje znacznie wyższy poziom nasilenia objawów ADHD w dzieciństwie i dorosłości. Ponadto, pacjenci z FM mieli gorsze wyniki w testach neuropsychologicznych w porównaniu do zdrowych osób z grupy kontrolnej. Wnioski te wskazują na możliwość istnienia wspólnego podłoża dla ADHD i fibromialgii.
W trzecim badaniu, które przeprowadzono na grupie 100 kobiet z FM i porównywanej grupie 100 kobiet zdrowych, wyniki wykazały, iż historia ADHD w dzieciństwie jest częstym problemem u kobiet z FM. Kobiety z FM i historią ADHD w dzieciństwie wykazywały gorsze wyniki w testach neuropsychologicznych. Szczególnie źle wypadały w zakresie uwagi i funkcji wykonawczych, niż kobiety z FM bez historii ADHD lub kobiety zdrowe. W badaniu tym zaproponowano uwzględnienie historii ADHD w procesie leczenia pacjentek z FM.
Wszystkie trzy badania sugerują, iż objawy ADHD w dorosłości i dzieciństwie w przypadku pacjentów z FM stanowią istotny problem. Wpływa to na stan psychiczny i fizyczny oraz jakość życia pacjentów. Zaleca się zbadanie występowania objawów ADHD w procesie leczenia FM oraz dokładniejsze zbadanie współistnienia obu tych zaburzeń.
Fibromialgia i ADHD – mechanizmy
Nie jest jasne, dlaczego FM i ADHD często współwystępują, ale istnieje kilka hipotez, które próbują to wyjaśnić. Jedna z nich zakłada, iż oba zaburzenia są wynikiem zaburzeń w układach monoaminergicznych. Są nimi: dopamina, noradrenalina i serotonina, które są odpowiedzialne za regulację bólu, nastroju, uwagi i motywacji. Zaburzenia te mogą być spowodowane przez czynniki genetyczne, środowiskowe lub epigenetyczne, które wpływają na ekspresję i funkcję receptorów i transporterów tych neuroprzekaźników.
Inna hipoteza sugeruje, iż fibromialgia i ADHD są wynikiem nadmiernej pobudliwości neuronów w mózgu, która prowadzi do zjawiska zwanego centralną sensytyzacją. Centralna sensytyzacja oznacza zwiększoną i przedłużoną wrażliwość na bodźce obwodowe, z powodu wzmożonej aktywności synaptycznej i zmienionej aktywności układów monoaminergicznych w ścieżkach bólowych. Centralna sensytyzacja może być wywołana przez przewlekły stres, urazy, infekcje lub zapalenia, które aktywują układ odpornościowy i wydzielają cytokiny prozapalne. Cytokiny te mogą przenikać przez barierę krew-mózg i wpływać na funkcjonowanie neuronów, co może zaburzać procesy poznawcze i emocjonalne.
Implikacje dla diagnostyki
Rozpoznanie współwystępowania fibromialgii i ADHD może mieć znaczenie dla poprawy jakości życia i funkcjonowania pacjentów. Wiele osób z FM może nie zdawać sobie sprawy, iż mają również ADHD, co może utrudniać im radzenie sobie z codziennymi wyzwaniami, takimi jak organizacja, planowanie, koncentracja, pamięć czy motywacja. Niektóre z objawów ADHD mogą być mylone z „mgłą fibro” lub depresją, co może prowadzić do niedoleczenia lub nieodpowiedniego leczenia.
Dlatego ważne jest, aby lekarze i pacjenci byli świadomi możliwości współwystępowania FM i ADHD. To pozwoliłoby stosować odpowiednie narzędzia przesiewowe, takie jak kwestionariusz ASRS, aby zidentyfikować osoby z podejrzeniem ADHD. jeżeli wynik jest dodatni, należy skierować pacjenta do specjalisty w celu potwierdzenia diagnozy i ustalenia planu leczenia.
Farmakoterapia
Leczenie ADHD u pacjentów z FM może polegać na farmakoterapii, psychoterapii lub połączeniu obu. Farmakoterapia może obejmować leki stymulujące, takie jak metylofenidatlub, amfetamina, lub leki niestymulujące, takie jak atomoksetyna lub bupropion, które wpływają na poziom dopaminy i noradrenaliny w mózgu.
Niektóre z tych leków mogą mieć korzystny wpływ nie tylko na objawy ADHD, ale także na objawy FM, takie jak ból, zmęczenie, depresja czy lęk. Jednak leki te mogą mieć również skutki uboczne, takie jak nadciśnienie, bezsenność, utrata apetytu, uzależnienie czy nadwrażliwość na bodźce. Dlatego należy je stosować z ostrożnością i pod nadzorem lekarza.
Psychoterapia
Psychoterapia może pomóc pacjentom z FM i ADHD w radzeniu sobie z emocjami, stresem, niskim poczuciem własnej wartości, problemami interpersonalnymi czy trudnościami w organizacji i planowaniu. Niektóre z polecanych form psychoterapii to terapia poznawczo-behawioralna, terapia akceptacji i zaangażowania, terapia skoncentrowana na rozwiązaniach czy trening umiejętności społecznych. Psychoterapia może być prowadzona indywidualnie, grupowo lub rodzinie.
Połączenie farmakoterapii i psychoterapii jest prawdopodobnie najskuteczniejszym sposobem leczenia ADHD u pacjentów z FM. Może to zaspokoić zarówno ich potrzeby biologiczne, jak i psychologiczne. Jednak leczenie to powinno być dostosowane do indywidualnych cech i preferencji każdego pacjenta, a także regularnie monitorowane.
