Fakty i mity o półpaścu

MATERIAŁ PRZEZNACZONY DLA FARMACEUTÓW I TECHNIKÓW FARMACEUTYCZNYCH UPRAWNIONYCH DO WYDAWANIA PRODUKTU LECZNICZEGO.

Półpasiec to tylko wysypka – MIT

Półpasiec to nie tylko wysypka. Półpasiec często błędnie postrzegany jest jako choroba łagodna. Półpaścowi może towarzyszyć dotkliwy ból, który może utrzymywać się choćby latami w postaci neuralgii popółpaścowej i prowadzić do znacznego obniżenia jakości życia i zaburzeń funkcjonowania [1]. Szczególnie niebezpieczna jest postać oczna półpaśca. Jest to stan potencjalnie zagrażający wzrokowi. W przebiegu półpaśca usznego może dojść do upośledzenia słuchu. U osób z ciężkimi zaburzeniami odporności może się rozwinąć postać uogólniona (rozsiana), w której zmiany skórne są rozsiane na tułowiu [2].

Zidentyfikowano czynniki sprzyjające wystąpieniu półpaśca – FAKT

Ryzyko zachorowania na półpasiec zwiększa się wraz z wiekiem, a szczególnie gwałtownie po 50. roku życia. Po 85. roku życia ryzyko wystąpienia półpaśca wynosi 50% [2]. Zwiększone ryzyko dotyczy również osób z chorobami współistniejącymi prowadzącymi do upośledzenia funkcji układu odpornościowego lub wymagającymi leczenia immunosupresyjnego. Czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na półpasiec to m.in.: płeć żeńska, przeszczep narządu miąższowego lub macierzystych komórek krwiotwórczych, zakażenie wirusem HIV, choroby nowotworowe, przewlekłe choroby płuc, wątroby, nerek i serca, cukrzyca, depresja, choroby autoimmunizacyjne, przechorowanie COVID-19 [3].

Osoby starsze są bardziej narażone na rozwój półpaśca – FAKT

Każdy kto przechorował ospę wietrzną jest narażony na półpasiec [4]. Szacunkowe dane wskazują, iż spośród osób, które chorowały na ospę wietrzną ok. 1/3 zachoruje na półpasiec [1]. Ryzyko półpaśca gwałtownie wzrasta po 50. roku życia. Po 85. roku życia ryzyko półpaśca wynosi 50%. Ponieważ adekwatnie cała populacja polska po 50. roku życia przebyła ospę wietrzną, w praktyce wszystkie osoby starsze są narażone na ryzyko półpaśca [2].

Półpasiec może rozwinąć się u osoby, która nie chorowała na ospę wietrzną – MIT

Półpasiec jest chorobą zakaźną wywołaną przez wirus ospy wietrzej i półpaśca (ang. Varicella Zoster Virus, VZV). Wirus VZV po pierwotnym zakażeniu wywołuję ospę wietrzną. Po wyzdrowieniu z ospy wietrznej, wirus VZV pozostaje w organizmie w zwojach nerwowych w postaci uśpionej (nieaktywnej). Z przyczyn, które nie zostały w pełni poznane, najprawdopodobniej z powodu spadku swoistej odporności typu komórkowego, zwykle wiele lat później dochodzi do mnożenia się wirusa VZV i reaktywacji zakażenia, co klinicznie objawia się jako półpasiec. Półpasiec może zatem wystąpić tylko u osób, które wcześniej zostały zakażone wirusem VZV, najczęściej w następstwie naturalnego zakażenia i przebyły ospę wietrzną lub znacznie rzadziej w następstwie szczepienia przeciw ospie wietrznej [2,4].

Półpaścem można się zarazić od innej osoby – MIT

Nie można zarazić się półpaścem od innej osoby. Półpasiec jest następstwem reaktywacji utajonego zakażenia wirusem VZV, po przechorowaniu ospy wietrznej. Natomiast osoby nieuodpornione przeciw ospie wietrznej (niezaszczepione lub te, które nie chorowały), po kontakcie z osobą chorą na półpasiec mogą zachorować na ospę wietrzną [1].

Od pacjenta z półpaścem można się zarazić ospą wietrzną – FAKT

Ospę wietrzną i półpasiec wywołuje ten sam wirus VZV (wirus ospy wietrznej i półpaśca). Osoba podatna na zachorowanie (czyli, która nie chorowała na ospę wietrzną ani nie została zaszczepiona przeciwko ospie wietrznej) zarówno po kontakcie z ospą wietrzną, jak i półpaścem zachoruje na ospę wietrzną. Półpasiec jest znacznie mniej zaraźliwy niż ospa wietrzna. Szacuje się, iż o ile po kontakcie z ospą wietrzną zachoruje 9 na 10 osób wrażliwych na zachorowanie, to po kontakcie z półpaścem około 4 na 10 wrażliwych osób. Przykrycie półpaścowych zmian skórnych odzieżą dodatkowo zmniejsza zaraźliwość [5].

Najczęstszym powikłaniem półpaśca jest neuralgia popółpaścowa – FAKT

Najczęstszym powikłaniem półpaśca jest neuralgia popółpaścowa, która występuje u do 30% pacjentów po przechorowaniu półpaśca [6]. Ryzyko wystąpienia neuralgii popółpaścowej wzrasta wraz z wiekiem, a najbardziej narażone są osoby po ukończeniu 50. roku życia. Szacuje się, iż około 80%-85% przypadków neuralgii popółpaścowej występuje w tej grupie wiekowej [7]. Neuralgię rozpoznaje się gdy ból w obrębie zajętego obszaru ciała utrzymuje się ponad 3 miesiące od wystąpienia wysypki półpaścowej. Neuralgia objawia się przewlekłym bólem, mogącym znacznie ograniczać codzienną aktywność i obniżać jakość życia, może powodować ogólne osłabienie i cierpienie, zwłaszcza u osób starszych. Nerwoból może utrzymywać się przez wiele miesięcy, a choćby lat, niekiedy aż do śmierci. Często neuralgia prowadzi do bezsenności oraz depresji [8]. W Stanach Zjednoczonych neuralgia popółpaścowa wymieniana jest jako piąta co do częstości przyczyna samobójstw wśród osób w podeszłym wieku [9].

Szczepienie to zalecany sposób na zmniejszenie ryzyka półpaśca i przewlekłego bólu, który często mu towarzyszy – FAKT

W Polsce dostępna jest szczepionka przeciw półpaścowi o nazwie Shingrix. Jest to szczepionka inaktywowana („nieżywa”), rekombinowana, z adiuwantem. Szczepionka Shingrix jest wskazana do profilaktyki półpaśca i neuralgii popółpaścowej u osób w wieku ≥50 lat oraz u osób w wieku ≥18 lat o zwiększonym ryzyku zachorowania na półpasiec. Schemat szczepienia składa się z dwóch dawek szczepionki podawanych w odstępie 2 do 6 miesięcy [10]. Szczepienie przeciw półpaścowi jest zalecane przez polski Program Sczepień Ochronnych oraz ekspertów [3,11].

Na półpasiec choruje się tylko raz – MIT

Zachorowanie na półpasiec nie stanowi ochrony przed kolejnym epizodem choroby [2]. Według szacunków w ciągu 10 lat od pierwszego zachorowania ryzyko nawrotu półpaśca w populacji ogólnej wynosi około 10%. Czynnikami predysponującymi do nawrotu półpaśca są: zaburzenia odporności, płeć żeńska, nawroty półpaśca u innych członków rodziny, choroby współistniejące, długo utrzymujący się ból popółpaścowy i półpasiec oczny [12].

Zaleca się, aby pacjenci, którzy przechorowali półpasiec zaszczepili się przeciw półpaścowi zgodnie z ogólnymi zaleceniami. Szczepionki nie należy podawać w trakcie aktywnej choroby. Szczepionkę przeciwko półpaścowi podawać można osobom, które w przeszłości zostały zaszczepione przeciw ospie wietrznej [2].

Szczepienie przeciwko półpaścowi jest zalecane pacjentom przez Program Szczepień Ochronnych w Polsce – FAKT

Program Szczepień Ochronnych na rok 2025 zaleca szczepienie przeciw półpaścowi osobom dorosłym, które przebyły pierwotne zakażenie wirusem ospy wietrznej (VZV) oraz w szczególności:

1) z wrodzonym lub nabytym niedoborem odporności, takim jak: immunosupresja jatrogenna, zakażenie wirusem HIV, choroba nowotworowa (białaczka, chłoniak, szpiczak mnogi), przeszczepienie narządu miąższowego lub macierzystych komórek krwiotwórczych (HSCT);

2) z przewlekłymi chorobami serca;

3) z przewlekłymi chorobami wątroby;

4) z przewlekłymi chorobami płuc;

5) z przewlekłymi chorobami nerek;

6) z chorobami autoimmunizacyjnymi;

7) z cukrzycą;

8) z depresją;

lub 9) ukończyły 50. rok życia [11].

Szczepionka Shingrix ma potwierdzony profil bezpieczeństwa – FAKT

Profil bezpieczeństwa szczepionki Shingrix potwierdzono w badaniach klinicznych i obserwacyjnych. Działania niepożądane zgłaszane najczęściej (≥1/10) w badaniach oraz w ramach monitorowania po wprowadzeniu szczepionki do obrotu to: ból głowy; objawy żołądkowo-jelitowe (w tym: nudności, wymioty, biegunka i/lub ból brzucha); ból mięśni; reakcje w miejscu wstrzyknięcia (takie jak ból, zaczerwienienie, obrzęk), uczucie zmęczenia, dreszcze, gorączka.

Szczepionka Shingrix powinna być przechowywana w lodówce – FAKT

Szczepionkę Shingrix należy przechowywać w lodówce w temperaturze od 2°C do 8°C. Nie zamrażać. Przechowywać w oryginalnym opakowaniu w celu ochrony przed światłem.

Autor: mgr farm. Agnieszka Skrzetuszewska

Referencje:

1. NIZP-PZH-PIB szczepienia.info Półpasiec https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/polpasiec/?strona=1 [dostęp: wrzesień 2025]
2. Kuchar E. Półpasiec – objawy, przyczyny, powikłania, leczenie. Mp.pl https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/158210,polpasiec-objawy-przyczyny-powiklania-leczenie [dostęp: wrzesień 2025]
3. Kuchar i wsp. Zalecenia dotyczące szczepienia przeciwko półpaścowi. Zalecenia dotyczące szczepienia przeciwko półpaścowi – Półpasiec – Wytyczne – Artykuły i wytyczne – Szczepienia – Medycyna Praktyczna dla lekarzy (mp.pl) [dostęp: wrzesień 2025].
4. CDC Clinical Overview of Shingles (Herpes Zoster) https://www.cdc.gov/shingles/hcp/clinical-overview/index.html [dostęp: wrzesień 2025]
5. Kuchar E. Półpasiec – od kiedy i do kiedy chory zaraża, czy może zarazić ospą wietrzną? https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/lista/82118,polpasiec-od-kiedy-i-do-kiedy-chory-zaraza-czy-moze-zarazic-ospa-wietrzna [dostęp: wrzesień 2025]
6. Kawai K i wsp. Systematic review of incidence and complications of herpes zoster: towards a global perspective. BMJ Open 2014;4:e004833.
7. Harpaz R i wsp. Prevention of Herpes Zoster MMWR Recomm Rep 2008;57:1-30.
8. Malec-Milewska M. Neuralgia popółpaścowa, Medycyna Paliatywna w Polsce, 2012; 6(1):28-37.
9. Bujnowska-Fedak M. Węgierek P. Forum Medycyny Rodzinnej 2018, tom 12, nr 3, 107–114.
10. ChPL Shingrix pl.gsk.com [dostęp: wrzesień 2025]
11. Program Szczepień Ochronnych na rok 2025. pdf [dostęp: wrzesień 2025]
12. Parikh R. i wsp. Herpes Zoster Recurrence: A Narrative Review of the Literature. Dermatol Ther (Heidelb) (2024) 14:569–592 https://doi.org/10.1007/s13555-024-01101-7