Dysonans poznawczy – teoria, skutki, definicja

Kupujesz drogi telefon, który od dawna marzył Ci się jako idealne narzędzie do pracy i rozrywki. Chwilę później odkrywasz, iż w promocji dostępny jest niemal identyczny model za połowę ceny. Co wtedy czujesz? Złość? Rozczarowanie? A może zaczynasz szukać powodów, które usprawiedliwią Twoją decyzję? jeżeli tak, właśnie doświadczyłeś dysonansu poznawczego – mechanizmu, który każdego dnia wpływa na ludzkie myśli, wybory i emocje. W tym artykule wyjaśniamy, co to jest dysonans poznawczy, jak wpływa na nasze życie oraz dlaczego czasem bardziej cenimy sobie komfort psychiczny niż prawdę.

Dysonans poznawczy – definicja

Dysonans poznawczy to stan psychicznego napięcia, który występuje, gdy człowiek doświadcza sprzeczności pomiędzy swoimi przekonaniami, myślami lub uczuciami. W sytuacjach, w których nowa lub zaskakująca informacja jest niezgodna z dotychczasowymi wierzeniami, pojawia się nieprzyjemne uczucie dyskomfortu, które wywołuje potrzebę poszukiwania spójności. Zgodnie z teorią dysonansu poznawczego, opracowaną przez Leonarda Festingera w latach 50. XX wieku, ludzie mają naturalną tendencję do dążenia do harmonii w swoich systemach przekonań. Choć teoria dysonansu w pierwotnej wersji powstała w 1957 roku, to badania nad tym zjawiskiem realizowane są do dziś. Nowoczesne techniki neuroobrazowania pozwalają na zrozumienie, jakie obszary mózgu są aktywowane w sytuacjach dysonansu.

Czym skutkuje dysonans poznawczy?

Kiedy ludzie doświadczają dysonansu, starają się go zmniejszyć m.in. poprzez:

• zmianę swoich przekonań,
• modyfikację zachowań,
• reinterpretację nowych informacji.
• unikanie, odrzucanie lub ignorowanie danych sprzecznych ze swoją wizją świata.

Jest to tzw. redukcja dysonansu poznawczego, czyli różne mechanizmy obronne, które stosujemy, aby zredukować napięcie wywołane przez niezgodność naszych myśli w zderzeniu z rzeczywistością. Dysonans jest często mylony z racjonalizacją, czyli procesem, w którym osoba tworzy logiczne lub emocjonalne usprawiedliwienia dla swojego zachowania, aby zmniejszyć dysonans poznawczy. Choć te dwa pojęcia są ze sobą związane, racjonalizacja jest jedną z metod redukcji dysonansu, a nie samym dysonansem. Zrozumienie różnicy jest podstawą dla lepszego pojmowania dysonansu poznawczego i jego wpływu na nasze myśli oraz decyzje.

Polecamy też popularny poradnik o zaburzeniach dysocjacyjnych.

Dysonans poznawczy – psychologia

Zrozumienie skutków, jakie niesie poznawczy dysonans, pomaga w lepszym zarządzaniu swoimi reakcjami w sytuacjach konfliktowych oraz w podejmowaniu bardziej świadomych decyzji. jeżeli jednak czujesz chroniczny stres, lęk lub trudną do zniesienia frustrację związaną ze sprzecznymi przekonaniami lub unikasz sytuacji, które mogą wywołać dysonans poznawczy, co znacznie ogranicza Twoje życie społeczne – warto zwrócić się do specjalisty. Dysonans poznawczy nie jest jednak żadnym zaburzeniem psychicznym, to naturalny proces psychologiczny, a nie diagnoza kliniczna. Choć może prowadzić do problemów emocjonalnych, sam w sobie nie jest zaburzeniem. Dolnośląskie Centrum Psychiatrii i Psychoterapii SUPER-ego jest miejscem, w którym pomagamy naszym pacjentom lepiej zrozumieć dysonanse poznawcze i nimi zarządzać, oferując wsparcie psychologiczne oraz narzędzia, które umożliwiają skuteczną redukcję napięcia emocjonalnego.

Dysonans poznawczy – przykład

Często przytaczanym przykładem na lepsze wyjaśnienie, co to dysonans poznawczy jest osoba paląca papierosy, która dowiaduje się o ich szkodliwości, może zareagować, uzasadniając swoje nawyki, twierdząc, iż zna wielu zdrowych palaczy. To doskonały przykład dysonansu poznawczego, który pokazuje, jak psychika broni się przed nieprzyjemnymi emocjami. Zauważ też, jak istotną rolę np. w marketingu odgrywa dysonans poznawczy. Co to dokładnie oznacza dla konsumenta? Cóż, firmy często stosują strategie, które zmniejszają uczucie dysonansu po zakupie, tj. oferowanie gwarancji lub pozytywnych informacji zwrotnych od innych użytkowników.

Zobacz też artykuł na blogu SUPER-ego na temat gaslightingu.