Czym różni się autyzm wysokofunkcjonujący od Zespołu Aspergera?

W ostatnich latach pytanie „Czym różni się autyzm wysokofunkcjonujący od Zespołu Aspergera?” powraca w rozmowach rodziców, nauczycieli i terapeutów. Choć obie diagnozy odnoszą się do zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD), ich interpretacja, historia diagnostyczna i społeczna percepcja znacząco się różnią. W niniejszym artykule wyjaśniamy różnice i podobieństwa między tymi pojęciami, odwołując się do najnowszych badań i klasyfikacji diagnostycznych.

📘 Zespół Aspergera i autyzm wysokofunkcjonujący – definicje i pochodzenie

Zespół Aspergera

Zespół Aspergera po raz pierwszy został opisany przez Hansa Aspergera w 1944 roku. W klasyfikacji DSM-IV (1994) był uznawany za osobną jednostkę diagnostyczną, należącą do grupy całościowych zaburzeń rozwoju. Charakteryzował się:

• trudnościami w relacjach społecznych,
• sztywnością myślenia i zachowania,
• intensywnymi zainteresowaniami,
• brakiem opóźnień w rozwoju mowy i funkcji poznawczych.

Autyzm wysokofunkcjonujący

Termin autyzm wysokofunkcjonujący (HFA – High Functioning Autism) nie był formalnym rozpoznaniem w klasyfikacjach psychiatrycznych, ale używany był potocznie przez klinicystów i rodziców. Określał osoby spełniające kryteria autyzmu dziecięcego (klasycznego), ale z wysokim poziomem funkcjonowania intelektualnego i komunikacyjnego (IQ powyżej 70, rozwój mowy osiągnięty, choć opóźniony).

🔍 najważniejsze różnice między HFA a zespołem Aspergera

📚 Klasyfikacje diagnostyczne a zmiana podejścia

Od 2013 roku, po wprowadzeniu DSM-5, zarówno Zespół Aspergera, jak i autyzm wysokofunkcjonujący zostały objęte wspólną diagnozą: Zaburzenia ze Spektrum Autyzmu (ASD). To oznacza, że:

• nie rozróżnia się już osobnych kategorii,
• diagnoza opiera się na poziomach wsparcia (1, 2, 3),
• bierze się pod uwagę szeroko pojęte trudności w komunikacji społecznej oraz powtarzalne wzorce zachowań.

W ICD-11, obowiązującym od 2022 roku, także zrezygnowano z wyodrębniania zespołu Aspergera jako osobnej jednostki.

🧠 Neuronauka i różnice funkcjonalne

Choć kategorie formalne zostały zunifikowane, neuronaukowcy przez cały czas poszukują różnic między dawnym Zespołem Aspergera a HFA. Badania funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (fMRI) sugerują:

• osoby z Aspergerem mogą wykazywać większą aktywność w korze przedczołowej (funkcje wykonawcze),
• HFA może wiązać się z większymi trudnościami w przetwarzaniu językowym.

Nie są to jednak różnice jednoznaczne i stałe – mózg osób ze spektrum wykazuje ogromną różnorodność, co podkreśla potrzebę indywidualnego podejścia do diagnozy i terapii.

💬 Społeczny odbiór i identyfikacja

Wielu dorosłych, którzy otrzymali diagnozę Zespołu Aspergera przed 2013 rokiem, identyfikuje się z tą nazwą, ponieważ lepiej oddaje ich doświadczenia. Z kolei termin „autyzm wysokofunkcjonujący” bywa krytykowany za tworzenie fałszywego podziału na „lepszy” i „gorszy” autyzm, pomijając codzienne trudności osób z pozoru dobrze funkcjonujących.

Cytując Pete’a Wharmby’ego, autora książki „Atypowy. Dlaczego świat nie jest stworzony dla osób autystycznych”:

„To, iż radzisz sobie lepiej niż inni, nie znaczy, iż nie potrzebujesz wsparcia.”

✅ Co to oznacza w praktyce edukacyjnej?

Dla nauczycieli i specjalistów najważniejsze są nie nazwy, lecz:

• zrozumienie profilu funkcjonowania ucznia,
• obserwacja indywidualnych potrzeb,
• dopasowanie metod pracy i form wsparcia.

Przykładowo:

• dziecko z „Aspergerem” może potrzebować treningu teorii umysłu i elastyczności poznawczej,
• dziecko z HFA może potrzebować intensywnego wsparcia w rozwoju mowy i komunikacji niewerbalnej.

🧾 Diagnoza w Polsce – autyzm i Zespół Aspergera w orzeczeniach

Choć międzynarodowe klasyfikacje medyczne – DSM-5 i ICD-11 – wprowadziły wspólne pojęcie zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD), w polskim systemie edukacji i orzecznictwa przez cały czas funkcjonuje rozróżnienie na „autyzm” i „Zespół Aspergera”.

W praktyce oznacza to, że:

• Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne wydają orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego z rozpoznaniem:
  • autyzmu (często rozumianego jako niższy poziom funkcjonowania, z trudnościami w komunikacji werbalnej i dużym zakresem wsparcia),
  • Zespołu Aspergera (zwykle przypisywanego uczniom z wyższym poziomem funkcjonowania, bez opóźnień intelektualnych, z dobrą mową, ale trudnościami społecznymi).

To rozróżnienie ma praktyczne znaczenie – wpływa na dobór form wsparcia, liczebność klasy, a choćby kwalifikacje nauczycieli wspomagających.

Warto podkreślić, iż to nieaktualne medycznie rozróżnienie często bywa mylące, jednak wciąż obecne jest w dokumentacji szkolnej, programach IPET i decyzjach organów prowadzących. Dlatego tak ważne jest, aby specjaliści edukacyjni łączyli wiedzę kliniczną z praktyką orzeczniczą – dla dobra dziecka i jego realnych potrzeb.

🔄 Czy to rozróżnienie ma dziś jeszcze znaczenie?

Z naukowego punktu widzenia – coraz mniejsze. Ale z punktu widzenia tożsamości, historii diagnozy i relacji rodzin – ciągle żywe i ważne. Wciąż wielu dorosłych i młodzież woli określenie „Asperger” jako mniej stygmatyzujące.

📌 Podsumowanie

Autyzm wysokofunkcjonujący i Zespół Aspergera to terminy, które przez lata funkcjonowały równolegle, opisując osoby ze spektrum o wyższym poziomie funkcjonowania. Dziś mieszczą się one pod wspólną diagnozą ASD. Niezależnie od nazwy – najważniejsze jest rozpoznanie indywidualnych potrzeb, mocnych stron i trudności ucznia. Edukacja inkluzyjna zaczyna się od akceptacji różnorodności neurologicznej i budowania zaufania.

❓ Najczęściej zadawane pytania

Czy dziś można zdiagnozować Zespół Aspergera?
Nie. W klasyfikacjach DSM-5 i ICD-11 ta jednostka nie istnieje – diagnozuje się spektrum autyzmu (ASD) z określeniem poziomu wsparcia.

Czy osoba z dawną diagnozą Aspergera może używać tej nazwy?
Tak, wiele osób przez cały czas się z nią identyfikuje – zwłaszcza dorośli z wcześniejszą diagnozą.

Czy „wysokofunkcjonujący” oznacza brak trudności?
Nie. To tylko opis poziomu funkcjonowania intelektualnego – osoba może przez cały czas doświadczać silnych problemów emocjonalnych, sensorycznych czy społecznych.

🔗 Bibliografia i źródła:

• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5).
• WHO. (2022). ICD-11 Classification of Autism Spectrum Disorders.
• Baron-Cohen, S. (2008). Autyzm i Zespół Aspergera.
• Wharmby, P. (2023). Atypowy. Dlaczego świat nie jest stworzony dla osób autystycznych.
• Klin, A. et al. (2006). Defining and quantifying the social phenotype in autism. American Journal of Psychiatry.