Termin, który określa to zjawisko stworzył i opisał Walter Cannon. Amerykański psycholog określił, iż tzw. reakcja walki i ucieczki to fizjologiczna, ale i homeostatyczna reakcja organizmu, która jest następstwem zagrożenia lub jakiegoś niebezpiecznego zdarzenia czy ataku. Jaką rolę pełni mechanizm walki i ucieczki? W jaki sposób działa? Jakie są jego główne korzyści i zagrożenia? Tego wszystkiego dowiesz się z poniższego artykułu.
Uciekaj albo walcz
Aby przetrwać, organizm wykształcił naturalny mechanizm, który uruchamiał się w momencie, gdy człowiekowi zagrażało jakieś realne niebezpieczeństwo. Gdy na jego drodze pojawił się przykładowo ogromny niedźwiedź, człowiek musiał błyskawicznie ocenić niebezpieczeństwo i zareagować. Ogólne rozładowanie współczulnego układu nerwowego zawsze przygotowuje organizm w takiej ekstremalnej sytuacji i każe mu wybrać walka czy ucieczka. W ludzkim mózgu i ciele musi zadziałać coś, co w razie potrzeby pozwoli mu gwałtownie biec i sprawi, iż będzie jaśniej myślał. Serce zaczyna szybciej pompować krew, oddech gwałtownie przyspiesza, napinają się wszystkie mięśnie w ciele, a pot zaczyna je schładzać. W dzisiejszych czasach jest wprawdzie o wiele mniejsze prawdopodobieństwo, iż na ulicy pojawi się jakiś drapieżnik, który bezpośrednio zagrozi Twojemu życiu. Mimo tego, na wielu ludzi ciągle działa hormon strachu, walki i ucieczki. Rdzeń nadnercza produkuje hormony, które z kolei wywołują wydzielanie się do krwioobiegu m.in. związku, jakim jest adrenalina. Hormon walki i ucieczki to także testosteron, hormon wydzielany w stresie, jakim jest kortyzol, neuroprzekaźniki (dopamina i serotonina), osteokalcyna.
Jakie są współczesne zagrożenia dla zdrowia psychicznego?
We współczesnym świecie takim “groźnym niedźwiedziem” mogą niestety być dla ludzi problemy dnia codziennego i to, co wzbudza w nich ogromny strach. Dla wielu osób był (lub też przez cały czas jest) nim koronawirus, wojna na Ukrainie, inflacja, strach o swoich najbliższych, ich zdrowie czy środki do życia. Takie niebezpieczeństwo nie mija i organizm jest w ciągłym napięciu. Zbyt długie pozostawanie w stanie “walka czy ucieczka” jest bardzo groźne dla zdrowia psychicznego. Przewlekły stres negatywnie wpływa na organizm. jeżeli ciągle utrzymuje się na podobnym poziomie, uderza w samopoczucie, zdrowie i psychikę. W skrajnych przypadkach prowadzi do nerwicy i zaburzeń lękowych.
Walka, ucieczka, stres
Jakie bodźce są w stanie wywołać mechanizm walki i ucieczki? Mogą to być m.in. bodźce związane ze sferą społeczną bądź psychiczną czyli tzw. bodźce psychospołeczne. Stres można także odczuwać w m.in. obszarze:
- biologicznym (stresorami może być m.in.: hałas, skrajnie wysoka lub niska temperatura, zanieczyszczenia itp.),
- emocjonalnym (stresory: silne emocje, nowe lub trudne emocje, uwikłanie emocjonalne).
Stres według Waltera Cannona może mieć adekwatności adaptacyjne i być traktowany jako efekt zagrożenia. Dzięki temu organizm otrzymuje warunki, które umożliwiają mu przeżycie. Mobilizują cały organizm do pracy. Niektórzy naukowcy mówią jednak jeszcze o reakcji “nie ruszaj się”. Wiele osób, które doświadczyły choćby raz w życiu ogromnego stresu twierdzą bowiem, iż w trudnej sytuacji czuły się jakby były sparaliżowane i nie mogły się poruszyć. W pewnych skrajnych sytuacjach, dla naszych przodków znieruchomienie mogło być równie pomocne jak ucieczka czy walka.
Jak nie pozostawać zbyt długo w trybie walki i ucieczki?
Warto zdawać sobie sprawę, iż w radzeniu sobie w trudnych emocjach pomaga m.in. rozmowa z bliskimi, oddanie się pasji i rozwój osobisty. W niektórych sytuacjach jednak trzeba sięgnąć po inne, sprawdzone i skuteczne narzędzie, jakim jest psychoterapia. Dopiero praca z psychoterapeutą pozwala uwolnić się od szkodliwych dla psychiki nawyków myślenia i schematów, które nie służą zdrowiu, a tylko jeszcze bardziej podsycają stres. Walcz lub uciekaj to zdrowa reakcja tylko wówczas, jeżeli trwa krótko i nie jest utrzymywana każdego dnia. Nie możesz dopuścić, aby Twój organizm ciągle musiał pracować na wysokich obrotach, tak jakby nieustannie coś mu zagrażało. Prędzej czy później doprowadzi to do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Należy zatroszczyć się o zdrowie psychiczne i poczucie bezpieczeństwa zarówno swoje, jak i najbliższych.
