Niedoczynność tarczycy to stan, który charakteryzuje się niedoborem hormonów tarczycy T3 (trójjodotyroniny) oraz T4 (tyroksyny). Hormony te odpowiadają za metabolizm (białek, tłuszczów, węglowodanów), wzrost organizmu, metabolizm kości, gęstość mineralną kości, regeneracje nerwów obwodowych, dojrzewanie płciowe oraz płodność. Co więcej, hormony tarczycy wchodzą w interakcję z innymi hormonami np. z hormonami płciowymi, insuliną oraz hormonem stresu – kortyzolem. Hormony tarczycy mają działanie wielokierunkowe. Nieprawidłowe ich wydzielanie wpływa więc na funkcjonowanie wielu narządów oraz układów.
Praca jelit w niedoczynności tarczycy i wzrost masy ciała
Niedobór hormonów tarczycy wpływa na obniżenie tempa przemiany materii. Dotyczy to również perystaltyki jelit. Motoryka przewody pokarmowego i pasaż żołądkowo-jelitowy jest obniżony, co często skutkuje wystąpieniem zaparć. Spowolnienie tempa przemian materii objawia się także gromadzeniem płynów w tkance podskórnej. W takiej sytuacji dochodzi do przyrostu masy ciała.
Niedoczynność gruczołu tarczycowego wskazuje się jako jedną z najistotniejszych, endokrynologicznych przyczyn otyłości wśród osób dorosłych oraz dzieci.
Tarczyca odpowiada za wydatkowanie około 30% spoczynkowej przemiany materii (wydatek energetyczny w ciągu dnia bez uwzględnienia wydatków związanych z aktywnością fizyczną). Niedoczynność tego gruczołu skutkuje zatem zmniejszeniem wydatków energetycznych, czego konsekwencją jest przyrost masy ciała.
U osób z niedoczynnością tarczycy często występuje zespół metaboliczny. W badaniu Fu-Man Du i wsp. osoby chore cechowały się niższymi wartościami T4 w surowicy oraz wyższymi wartościami TSH w surowicy krwi, co sugeruje częstsze występowanie niedoczynności tarczycy u osób z otyłością brzuszną w porównaniu do osób bez otyłości. Często więc mówi się, iż osoby chorujące na niedoczynność tarczycy mają „brzuch tarczycowy”, co oznacza otyłość brzuszną występującą właśnie w przypadku nieprawidłowo funkcjonującej tarczycy. Jest to jednak bardzo potoczna nazwa określająca ten typ rozłożenia tkanki tłuszczowej. Taki objaw jak „brzuch tarczycowy” nie istnieje, zaś otyłość centralna (brzuszna) już tak i jest związana z insulinoopornością. Oczywiście insulinooporność może współwystępować z niedoczynnością tarczycy. Osoba chorująca na niedoczynność tarczycy może także przytyć znaczącą ilość kilogramów, czego efektem będzie odłożenie tkanki tłuszczowej, również na brzuchu.
Co było pierwsze – niedoczynność tarczycy, czy insulinooporność?
Trudno jest jednoznacznie określić co stanowi pierwotną przyczynę zaburzeń metabolicznych. Zarówno insulinooporność jak i niedoczynność tarczycy (Hashimoto) przebiega na tle stanu zapalnego. Jedno może nasilać drugie. Pewne jest jednak, ze nadmiar tkanki tłuszczowej (zwłaszcza w okolicy brzucha), który przykładowo może wystąpić u osoby chorującej na niedoczynność tarczycy utrudnia prawidłowe działanie insuliny. W takiej sytuacji organizm zagrożony jest hiperglikemią (podwyższonym stężeniem glukozy) i „zmusza” trzustkę do zwiększenia produkcji insuliny. Kiedy w organizmie jest nadmiar insuliny, panują sprzyjające warunki do odkładania się tkanki tłuszczowej. Dochodzi więc do nadmiernej kumulacji tkanki tłuszczowej i nasilenia błędnego koła, którego skutkiem ubocznym jest przyrost masy ciała.
Jak sobie poradzić z „brzuchem tarczycowym”?
Przede wszystkim należy zaznaczyć, iż aby pozbyć się „brzucha tarczycowego” należy przywrócić prawidłową masę ciała. Aby jednak przywrócić prawidłową masę ciała, dobrze jest „wesprzeć” tarczycę, ponieważ to ona m.in w dużej części odpowiada za tempo przemian metabolicznych, od których zależy efektywność spalania tkanki tłuszczowej. Osoby cierpiące na niedoczynność tarczycy mogą skarżyć się na trudności z odchudzaniem. Aby więc proces odchudzania był efektywny, najważniejsze jest zadbanie w pierwszej kolejności o prawidłową funkcję tarczycy. Gdy tarczyca będzie prawidłowo funkcjonowała, redukcja tkanki tłuszczowej będzie łatwiejsza. W przywracaniu tarczycy do stanu homeostazy bardzo istotny jest sposób żywienia. Istnieją liczne dowody naukowe na to, iż prawidłowy sposób jedzenia odgrywa istotną rolę w leczeniu chorób tarczycy [2].
Co zrobić aby poprawić pracę tarczycy?
Aby poprawić pracę tarczycy nie należy stosować drastycznych i restrykcyjnych diet, które zakładałyby istotne ograniczenie energii (ilości kalorii) w diecie oraz wykluczenie wielu produktu spożywczych. Postaw na dietę bazującą na zasadach zdrowego żywienia.
- Zadbaj aby w każdym posiłku pojawiły się warzywa, również w postaci surowej. Surowa postać warzyw zapewnia dostarczenie błonnika oraz większej ilości składników odżywczych.
- Dobrze aby w codziennej diecie pojawiło się pełnowartościowe białko, które znajduje się w produktach pochodzeniach zwierzęcego: ryby, mięso oraz jaja. Pełnowartościowe białko zawiera aminokwasy egzogenne np. tyrozynę, która potrzebna jest do syntezy hormonów tarczycy T3 oraz T4 (odpowiadających za tempo przemian metabolicznych).
- Zadbaj o tłuszcze pochodzenia roślinnego w diecie (zamiennie z tłuszczem zwierzęcym). Posypuj surówki pestkami dyni bądź orzechami. Posmaruj pieczywo awokado oraz używaj oliwy z oliwek jako sosu do sałatek.
- Z produktów zbożowych wybieraj produkty pełnoziarniste np. kasza gryczana, płatki owsiane, pieczywo żytnie, pieczywo gryczane, mąka owsiana, mąka jaglana, makaron żytni, gryczany lub z ryżu brązowego. Produkty pełnoziarniste zawierają błonnik oraz cechują się niższym indeksem glikemicznym, dzięki czemu poziom glukozy jest stabilny, a co za tym idzie – nie dochodzi do nadmiernej produkcji insuliny, która nasila przybieranie ma masie ciała.
- Zadbaj o obecność produktów bogatych w żelazo w diecie. Do takich produktów zaliczamy np. czerwone mięso, ryby, żółtka jaj oraz wątróbka. Żelazo jest ważnym składnikiem enzymu – peroksydazy tarczycowej, która bierze udział w przemianach T4 do T3.
- W przemianach T4 do T3 bierze udział także selen, który stanowi składnik enzymu – dejodynazy biorącej udział w tym procesie. Niedobór tego pierwiastka może utrudniać konwersję i prowadzić do niedoboru T3 we krwi. Selen znajduje się w: orzechach brazylijskich, rybach oraz produktach zbożowych.
- Zadbaj o obecność produktów bogatych w cynk w diecie. Do takich produktów zaliczamy np. mięso oraz jaja. Niedobór cynku wpływa na zaburzenia w prawidłowym wiązaniu T3.
- Pamiętaj też o zachowaniu przerwy między przyjmowaniem leku na niedoczynność tarczycy a spożywaniem posiłków. Zbyt krótkie przerwy mogą negatywnie oddziaływać na przyswajalność leku.
- Nie zapomnij o podstawie jaką jest regularnie nawodnienie. Nie wiesz ile pić? Minimum 30 ml na każdy kilogram masy ciała.
- Ograniczaj słodycze i produkty przetworzone, które będą wpływać negatywnie na gospodarkę cukrowo-insulinową.
Pamiętaj też, iż każdy stres będzie negatywnie oddziaływał na tarczycę.
Odczuwalnym stresem dla organizmu jest napięcie psychiczne, ale również różnego rodzaju głodówki, restrykcyjne i niskokaloryczne diety.
Zwróć uwagę aby dieta służyła nie tylko zmniejszeniu nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej, ale również zdrowiu. Diety o bardzo niskiej zawartości energii (kalorii) nie wpływają pozytywnie na zdrowie. Im mniej kalorii w diecie, tym większe ryzyko niedoborów np. białka, tłuszczu, witamin oraz składników mineralnych, których tarczyca bardzo potrzebuje aby prawidłowo funkcjonować i efektywnie spalać tkankę tłuszczową.
Podsumowanie
- Określenie „brzuch tarczycowy” nie istnieje. Jest to potoczna nazwa otyłości centralnej (brzusznej) występującej u osób chorujących na niedoczynność tarczycy.
- Otyłość brzuszna jest zwykle związana z insulinoopornością. Może przebiegać jednocześnie z niedoczynnością tarczycy.
- Częsty mechanizm prowadzący do „tarczycowego brzucha” jest następujący: niedoczynność tarczycy powoduje obniżenie tempa przemian metabolicznych, co sprzyja odkładaniu się tkanki tłuszczowej. Nadmiar tkanki tłuszczowej (szczególnie w okolicy brzusznej) utrudnia prawidłowe działanie insuliny, która nie może skutecznie obniżyć poziomu glukozy we krwi. Na skutek tego dochodzi do hiperglikemii (stan podwyższonego stężenia glukozy we krwi), co jeszcze bardziej nasila produkcję insuliny. Dochodzimy do błędnego koła, którego objawem jest problem z utrzymaniem prawidłowej masy ciała.
- Trudno jest jednoznacznie stwierdzić co było pierwsze – niedoczynność tarczycy, czy insulinooporność? Pewne jest jednak to, iż nadmiar tkanki tłuszczowej sprzyja zaburzeniom gospodarki węglowodanowo-insulinowej.
- Aby „pozbyć się brzucha tarczycowego” najważniejszym krokiem jest przywrócenie prawidłowej masy ciała.
- Osoby cierpiące na niedoczynność tarczycy mogą skarżyć się na trudności z odchudzaniem. Aby proces odchudzania był łatwiejszy, najważniejsze jest zadbanie w pierwszej kolejności o prawidłową funkcję tarczycy, ponieważ to od niej zależy tempo przemian metabolicznych (co w praktyce przekłada się na skuteczne spalanie tkanki tłuszczowej).
- Każdy stres negatywnie oddziaływuje na tarczycę. Stresem jest napięcie psychiczne, ale również głodówki, restrykcyjne i diety o bardzo niskiej zawartości energii (kalorii).
- Im mniej kalorii w diecie, tym większe ryzyko niedoborów np. białka, tłuszczu, witamin oraz składników mineralnych, których tarczyca bardzo potrzebuje aby prawidłowo funkcjonować i efektywnie spalać tkankę tłuszczową.
- Postaw na dietę bazującą na zasadach zdrowego żywienia.
- Zadbaj o obecność warzyw, pełnowartościowego białka w diecie. Z produktów zbożowych wybieraj produkty pełnoziarniste.
- Składniki, na które warto zwrócić szczególną uwagę w niedoczynności tarczycy to: żelazo, selen, cynk.
Pomóż innym zdobyć wartościową wiedzę. Udostępnij ten artykuł na swoim Facebook’u.
Bibliografia
- Katarzyna Krekora-Wollny, Hypothyroidism and obesity, Wybrane Problemy Kliniczne. Forum Zaburzen Metabolicznych 2010,1,1,63–65.
- Katarzyna Pastusiak, Joanna Michałowska, Paweł Bogdański, Nutrition treatment in thyroid diseases, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2017, tom 8, nr 4, 155–160).
- Danforth E. Jr., Burger A. The role of thyroid hormones in the control of energy expenditure. Endocrinol. Metabol. 1984; 13: 581–595.
- Łukasz Obołończyk i wsp., Objawy i schorzenia przewodu pokarmowego w przebiegu endokrynopatii. Forum Medycyny Rodzinnej, 2009,3,3,199–212.
- Shafer R.B., Prentiss R.A., Bond J.H. Gastrointestinal transit in thyroid disease. Gastroenterology, 1984; 86: 852–855.
- Ladan Mehran i wsp., Thyroid Function and Metabolic Syndrome: A Population-Based Thyroid Study, Endocrine Care.
- Fu-Man Du i wsp., Effects of thyroid hormone and depression on common components of central obesity, J Int Med Res. 2019 Jul; 47(7): 3040–3049.
- Katarzyna Szwajkosz, Agnieszka Zwolak, Marta Dudzińska, Joanna Świrska, Anna Oszywa-Chabros, Agnieszka Wawryniuk, Robert Łuczyk, Jadwiga Daniluk, Overweight and obesity in hypothyroidism, Journal of Education, Health and Sport. 2016;6(7):41 9 -428. eISSN 2391-8306.
- Wojciech Adamski, Monika Szulińska, Paweł Bogdański, Wtórne przyczyny otyłości, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2012;3(1):6-13.
- Alicja E. Ratajczak, Małgorzata Moszak, Marian Grzymisławski, Dietary recommendations for hypothyroidism and Hashimoto’s disease, Nursing and Public Health 2017;7(4):305–311.
Publikowane na blogu treści są opiniami niezależnych autorów – specjalistów w dziedzinie nauki i dietoterapii. Norsa Pharma Sp. z o.o. nie ponosi odpowiedzialności za treści zawarte w publikacjach.
