Niektóre choroby charakteryzują się zwiększonym prawdopodobieństwem wystąpienia w kolejnych pokoleniach. Wiele osób zastanawia się więc, czy zaburzenia psychiczne są dziedziczne i czasami bardzo się tego obawia. W tym artykule przyjrzymy się więc bliżej kwestii, jaką jest dziedziczenie zaburzeń psychicznych.
Zaburzenia psychiczne – genetyka
Zaburzenia psychiczne są istotnym, narastającym problemem zdrowotnym, z którym mierzą się społeczeństwa na całym świecie. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określa wręcz, iż należą one do najpoważniejszych i najczęściej występujących chorób, zaraz po nowotworach i chorobach krążenia. Mimo iż na różnego rodzaju zaburzenia psychiczne może w którymś okresie życia cierpień choćby ⅓ ludzkości, to wciąż nie znamy dokładnie powodów i prawdopodobieństwa ich wystąpienia u danej osoby. Nie ma jeszcze wyczerpującej wiedzy na temat genetyki najczęściej występujących chorób psychicznych. Można mówić jedynie o dziedziczeniu pewnych skłonności lub predyspozycji do reagowania na stresujące sytuacje w określony sposób. Przykładowo: w przypadku schizofrenii jednego członka rodziny, istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia tej choroby u spokrewnionych osób. Ocenia się w takim przypadku od 5 do 15 razy większe ryzyko wystąpienia tej choroby ponownie w rodzinie niż w populacji ogólnej. W przypadku innych współczesnych zaburzeń psychicznych, do których zalicza się m.in. ADHD, autyzm czy depresję, przyjęło się, iż mają one również większe prawdopodobieństwo wystąpienia u tych dzieci, których rodzice lub ktoś z bliskiej rodziny chorował wcześniej. Takie prawdopodobieństwo wzrasta wraz z liczbą spokrewnionych osób cierpiących na dane schorzenie. Na przykład dziecko dwójki rodziców ze schizofrenią ma ponad 40% szans na to, iż również otrzyma diagnozę. Może mieć też ogólnie większą skłonność do wystąpienia zaburzeń psychicznych. Genetyka nie daje nam jeszcze niestety ostatecznych odpowiedzi na to, czy u danej osoby na pewno wystąpi takie, czy inne schorzenie, bądź w jakim zakresie się rozwinie. Wiedza dotycząca dziedziczenia zaburzeń psychicznych jest jednak coraz większa, a najnowsze badania jasno pokazują, iż dziedziczone różnice w DNA są istotą ludzkiej indywidualności. Według naukowców geny aż w 50% odpowiadają za różnice między nami – nie tylko między naszym wyglądem fizycznym, ale też osobowością, zdolnościami poznawczymi oraz zdrowiem i narażeniem na wystąpienie chorób psychicznych. Genetyka pokazuje zatem, iż jakość i natężenie wszystkich cech danej osoby (w tym skłonności do zaburzeń psychicznych) są aż w 50% uwarunkowane od tego, co odziedziczyła ona po swoich przodkach.
Być może zastanawiasz się więc, czy zaburzenia psychiczne są dziedziczne, czy może w większym stopniu na ich pojawienie się ma wpływ środowisko. Okazuje się, co pokazały nowe metody badania puli genetycznej, iż za wpływem środowiska również w większości wypadków stoją geny. Cechy czy zachowania, których źródło przypisuje się często wychowaniu bądź wpływom rówieśniczym, może okazać się de facto uwarunkowane odziedziczonymi genami. Inne badanie dotyczące dziedziczenia zaburzeń psychicznych, w którym skupiono się na wpływach środowiska przy jednoczesnym kontrolowaniu składowej genetycznej, pokazało, iż dzieci dorastające w tej samej rodzinie są od siebie tak różne, jak te wychowujące się w zupełnie różnych domach. Dowodzi to, iż wpływ środowiska na rozwój dziecka i wykształcenie jego osobowości czy różnych cech nie jest systematyczny.
Czy choroby psychiczne są dziedziczne?
Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę, iż genetyka może być jednym z czynników, który w mniejszym lub większym stopniu warunkuje zaburzenia psychiczne. Jak pokazują najnowsze badania, geny nie są konkretnie przypisane do jednej cechy. Nie można wyróżnić genu schizofrenii, depresji, autyzmu czy też inteligencji. To setki różnych genów kształtują u konkretnej osoby unikalny poziom każdej z tych cech. Różne odziedziczone po przodkach geny oddziałują na siebie, w konsekwencji tworząc u danego człowieka predyspozycje do wystąpienia poszczególnych zaburzeń czy określonych zachowań lub reakcji na sytuacje stresowe. Mówiąc prościej – u każdego człowieka występuje w jakimś stopniu prawdopodobieństwa wystąpienia danego zaburzenia, jednak nie zależy to od konkretnego zestawu genów chorób psychicznych dziedziczonych po matce czy ojcu. najważniejsze są interakcje wielu (setek, choćby tysięcy) różnych genów, a nie jednego zestawu otrzymanego od rodziców. Pomiędzy poszczególnymi genami dochodzi do nakładania się i wzajemnych wpływów, tak iż tylko dopiero ich kumulacja może wytworzyć skłonność do zapadnięcia na daną chorobę lub jej faktyczny rozwój. Mówiąc obrazowo, każdy z nas ma „geny schizofrenii”, ale różnimy się nasileniem ekspresji tych genów, stąd u większości z nas nie rozwija się choroba, która często uniemożliwia codzienne funkcjonowanie. Geniusze nie różnią się od nas rodzajem – jakością genów, ale właśnie ilościowym aspektem, natężeniem ekspresji, co zmienia w dużym stopniu poziom przetwarzania informacji u tych osób.
W SUPER-ego zawsze więc podkreślamy, iż najważniejsza jest diagnostyka psychiatryczna i psychologiczna. W jej trakcie można sformułować zalecenia, które dotyczą dalszego postępowania czy wszelkich prognoz na przyszłość. Zamiast więc zamartwiać się, iż u kogoś z rodziny występują zaburzenia psychiczne i z niepokojem zastanawiać się, czy zaburzenia psychiczne są dziedziczne, warto postawić na diagnozę psychologiczną. Jej celem będzie m.in. określenie natury problemu oraz wskazanie jego przyczyn i konsekwencji, prognozowanie zachowania i tworzenie planu interwencji. Przede wszystkim chodzi tu też o zrozumienie osoby, która przychodzi do poradni z problemem. Na taką diagnozę może zgłosić się każdy. Nie tylko osoby z zaburzeniami, ale także wszyscy, którzy mają podejrzenia m.in. dotyczące prawidłowego rozwoju swojego dziecka. Oferta SUPER-ego jest skierowana do wszystkich osób, które chcą zatroszczyć się o zdrowie psychiczne swoich dzieci lub swoje własne. Zawsze warto umówić się na konsultację, choćby tylko po to, by poczuć wsparcie profesjonalisty i mieć świadomość, iż nie będzie się samemu z ewentualnym problemem.
Jakie choroby mogą mieć zwiększone ryzyko dziedziczenia?
Schizofrenia, depresja, autyzm, ADHD, zaburzenia osobowości to zaburzenia psychiczne, w których podłoże genetyczne odgrywa bardzo dużą rolę.
Schizofrenia
Wśród przyczyn występowania tej choroby, naukowcy wymieniają genetykę. Zostało wyróżnionych kilka genów, które znajdują się w chromosomach i mogą powodować schizofrenię. Geny te są odpowiedzialne za przemianę materii w rejonie neuroprzekaźników mózgu, a także biorą udział w rozwoju tkanki mózgowej. Nie rozstrzygnięto jednak ostatecznie, jaki konkretnie gen niesie ze sobą największe prawdopodobieństwo wystąpienia tej choroby. Należy przy tym pamiętać, iż pojedynczy gen nie oznacza dziedziczenia schizofrenii, a ewentualnie zwiększa jedynie predyspozycje do jej wystąpienia – co może mieć miejsce w przypadku kumulacji z wieloma innymi genami.
Depresja
Pozostając w temacie, jakim jest dziedziczenie zaburzeń psychicznych, nie sposób nie wymienić także depresji, określanej mianem choroby cywilizacyjnej, ponieważ na przestrzeni lat jest diagnozowana coraz częściej. W przypadku tej choroby same geny mogą przyczynić się do wzrostu prawdopodobieństwa jej wystąpienia. Naukowcy zaobserwowali, iż dzieci rodziców, którzy chorowali na depresję, cierpiały na nią zdecydowanie częściej, niż dzieci zdrowych rodziców. Wciąż jednak wymienia się wpływ czynników społecznych i środowiskowych jako główne czynniki, które mogą zadecydować o pojawieniu się tej choroby.
Autyzm
Ta choroba uważana jest często za jedną z najbardziej kontrowersyjnych. Niestety mimo wielu badań, neurolodzy nie są w stanie odpowiedzieć na pytanie, co wywołuje autyzm. Podobnie jak to ma miejsce w przypadku ADHD, na autyzm częściej chorują dzieci, u których w rodzinie były już wcześniej przypadki takiej choroby (wówczas prawdopodobieństwo wynosi od 3 do 8%). Silne powiązania mają miejsce pomiędzy rodzeństwem. W przypadku 10% rodzin wielodzietnych na autyzm cierpi więcej niż jedno dziecko.
ADHD
Zaburzenie, jakim jest nadpobudliwość z deficytem uwagi, może także być uwarunkowane genetycznie. Prawdopodobieństwo zachorowania potomka osoby chorej jest 7 razy wyższe niż w przypadku potomka zdrowej osoby. Nie można niestety wskazać jednego genu odpowiedzialnego za pojawienie się ADHD. Tak, jak w przypadku innych zaburzeń psychicznych, raczej mowa jest o kombinacji pewnych genów.
Warto pamiętać, iż nasza wiedza na temat genetyki i tego, czy choroby psychiczne mogą być dziedziczne oraz w jakim stopniu, cały czas się zmienia. Na całym świecie prowadzone są badania, które systematycznie rozwiewają wątpliwości lekarzy, odkrywając nowe możliwości i źródła schorzeń. Ostatnie z nich pokazują jasno, iż dziedziczeniu podlega skłonność, predyspozycje do wystąpienia danego zaburzenia czy choroby, nie zaś sama choroba. Na ostateczny stan zdrowia człowieka ma wpływ wiele różnych genów, jakie odziedziczył on po swoich bliskich, a także w znacznym stopniu czynniki środowiskowe.
